Республикасы
жүктеу/скачать 1,42 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- №5 Дәріс Биосфера және оның тұрақтылығы. Биосфера эволюциясы. Дәріс жоспары
- Биосфера - ғаламдық экожүйе ретінде.
Қосымша әдебиеттер:Бондаренко Л.Г., Крячина О.В. Книга для чтения по экологии. Петропавловск, 2003. Б.М. Маркин, Л.Г. Наумова. Популярный экологический словарь. Под. ред. А.М. Гилярова.-м.: Устойчивый мир, 1999. 304 с. Коробкин В.И., Передельский А.В. Экология. Конспект лекций (зачет и экзамен) Ростов-на-Дону, 2004. Казахско-русский, русско-казахский терминологический словарь. Экология Алматы, 2000 г. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Экология және табиғат қорғау Алматы, 2002 ж. Мамедов Н.М., Суравечина И.Т. Экология: Уч. пособие для 9-11 классов.- М.: «Школа-Гресс», 1996-464 с. Экологиялық энциклопедия А.Ж. Ақбасов, Е.Ү. Жамалбеков, Т. Қалыбеков және т.б. Алматы 2007 ж.-303 бет. №5 Дәріс Биосфера және оның тұрақтылығы. Биосфера эволюциясы. Дәріс жоспары:Биосфера - ғаламдық экожүйе ретінде. Биосфераның негізгі қасиеттері. «Тірі заттар»-биосфераның негізі. Биосфера эволюциясы. Дәріс ұзақтығы: 1 сағат Биосфера - ғаламдық экожүйе ретінде.«Биосфера» термині ғылыми әдебиеттерге 1875 ж. австрия геологы-ғалымы Эдуард Зюсс енгізген. В. И. Вернадский (1863-1945) бұл терминді пайдаланды және биосфера туралы ілімді жасады. Егер «биосфера» түсінігімен, Зюсс бойынша, жер қабығының 3 сферасындағы (қатты, сұйық, газ тәрізді) тірі ағзалары байланыстырылса, ал В. И. Вернадский бойынша ең басты роль тірі ағзаларды геохимиялық күштерге бөлінеді. Сонымен, биосфера түсінігіне ағзаның өзгертуші іс-әрекеті кіреді, қазіргі уақытта ғана емес, сонымен бірге, өткендегі де іс-әрекет кіреді. Тірі ағзалары бар қазіргі уақыттағы биосфераның бөлімін қазіргі заманға биосфера немесе необиосфера деп атайды, ал көне биосфераға палеобиосфера немесе өткен биосфера жатады. Қазіргі заманғы көзқарас бойынша неосфера шекарасы атмосферадағы, шамамен азон экранына дейін (полюстерде 8-10 км., экваторда 17-18 км., басқа жер беттерінде 20-25 км.). Гидросфераны түгелдей, сонын ішінде Әлемдік мұхиттың (11022 м.) ең терең тұңғиығын да тіршілік алып жатыр. Литосферадағы тіршілік бірнеше метрге дейін топырақ қабатын алып жатыр. Атмосфера – жер шарының газдардан, су булуары мен шаңнан тұратын газ тәрізді қабаты.Құрамы: азот – 78%, оттегі – 21%, аргон – 1%, көмірқышқыл газы – 0,03%. Атмосфераны тропосфераға (8-17 км), стратосфераға (50-55 км дейін), мезосфераға (80 км дейін), термосфера және ионосфераға (1000 км дейін), экзосфераға бөледі. 10-25 км биіктігінде озона негізгі массасы орналасады, максималды концентрациясы – 22-24 км биіктігінде. Тіршілік тропосферада орналасқан. Гидросфера – жер шарының барлық суларының жиынтығы: құрлықтардың, океандағы, атмосферадағы. Тірі ағзалар барлық гидросферада таралған –11 000 м тереңдігінде да (Мариан шұңғымасы). Литосфера – Жердің қатты қабаты. Тірі ағзалардың көбісі топырақтың жоғарғы қабатында орналасқан. Құдықтарда, скважиналарда 2-3 км дейін тірі ағзалар кездесу мүмкін. В. И. Вернадский бойынша барлығы тірі ағзалардың үндеуінен өткен. «Тірі зат» терминін әдебиеттерге В. И. Вернадский енгізген. Ол бұл терминді масса, энергия және химиялық құрам арқылы көрінетін барлық тірі ағзалардың жиынтығы деп түсіндіреді. «Косты» заттарға өлі табиғаттың заттары жатады. (Мысалы: минералдар жатады). Табиғатта сонымен бірге, «Биокосный» заттар кең таралған. «Тірі заттар»-биосфераның негізі, бірақ аз ғана бөлімін құрайды. Тірі заттардың ең жоғарғы орта өзгерткіш іс әрекетіне байланысты, негізгі ерекшеліктеріне келесілер жатады: Барлық еркін кеңістікті тез меңгеру қабілеттілігі. Берілген қасиет бойынша В. И. Вернадский келесідей қортындыға келді, яғни белгілі геологиялық кезеңдер үшін тірі заттардың саны тұрақты болды. Қозғалыстың белсенділігі. Тіршілік кезіндегі тұрақтылық және өлгеннен кейін тез арада ыдырау. Әртүрлі жағдайларға жоғарғы бейімделушілік қабілеттілігі (адаптация). Реакция жүруінің ең жоғарғы жылдамдығы. Тірі заттардың жаңаруының жоғарғы жылдамдығы. Орташа жанару биосфера үшін-8 жыл. Құрлық үшін-14 жыл. Мұхит үшін-33 күн. Тірі заттардың орта өзгерткіш қызметтері: Энергетикалық: екі биогеохимиялық принциптен тұрады. принцип: биосферада геохимиялық биогендік энергияны көп мөлшерде жұмсау. принцип: өз тіршілігінде геохимиялық энергияны көбейте алатын ағзалар эволюция процесінде тіршілігін сақтап қалады. Газдық: белгілі мекен ету ортаның ауа құрамын атмосферасын өзгерту мен тұрақы ұстау қабілеттілігі. Тотығу-тотықсыздану функциясы: тірі заттардың ықпалынан ортаны О2 байытуға байланысты тотығу процесі, сондай-ақ, О2 жетіспеген кезде органикалық заттардың ыдырауына байланысты жүретін тотықсыздану процесі. Концентрациялық- шашыранды химиялық элементтерді өз денесінде ағзаның шоғырландыру қабілеттілігі. Деструктивтік-органикалық заттар қалдығы мен «косный» заттардың ағзалармен және олардың тіршілік әрекетінің өнімдерімен құлдырату немесе бұзылуы (деструкторларға-саңырауқұлақтар мен бактериялар жатады). Транспорттық –ағзаның белсенді қозғалыс формасы нәтижесінде заттар мен энергияның тасымалдануы. Ортаөзгерткіштік- бұл функция шамалы мөлшерде интрегративтік функция болып табылады. Ақпараттық. жүктеу/скачать 1,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|