С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Осман бей
Түркия жаулап алған Балқан жерлерінде ұсақ феодал — хри- стиандар біршама мол сақталып қалды. Уақыт озған сайын олар мұсылман дінін қабылдап отырды немесе өздерінің жерлерінен ай- ырылды. Халықтың басым бөлігі — феодалдық тəуелділіктегі шаруа- лар өздерінің жер үлестерін мұрагерлікпен пайдаланды. Еңбекке жарамды бүкіл ересек христиан еркектері сұлтанның қазынасына ақшалай салық — харадж, джизья төлеп тұрды. Барлық халыққа салынатын ақшалай салық испандже деп атал- ды. Джизья — кəпірлерден алынатын қосымша салық болды. Ауыл шаруашылығы өнімінен алынатын салық /оннан бірі/ ушур деп аталды. Малдан да салық алынды. Егіншілікпен айналысатын халықтың басым бөлігі жерге бекітіліп қойылды жəне феодалдық немесе жергілікті өкіметтің рұқсатынсыз өз үлесін тастап ешқайда кете алмады. Түркиялық заңдар бойынша қашқын шаруаларды іздеп табудың мерзімі 10—15 жыл болып белгіленді. ХVІІ ғасырдан бастап шаруалардың жерлерін сауда-өсімқорлық капиталдың өкілдері мен янычарлардың жоғарғы топтарының не басып алып, не сатып алуларының нəтижесінде феодалдық жер иеленудің жаңа түрі пайда болды. Олар чифтиликтер деп аталды. Еуропаға қоныс аударған түріктер отырықшылыққа көшіп, Кіші Азиядағылары көшпелі мал шаруашылығымен айналыса берді. ХV ғасырдың 20- жылдарында Баязит балалары арасындағы араздық басылып, Түркия мемлекеті қайта күшейген кезде, олар назарын қайтадан Константинопольге аударды. 1422 жылы түріктер Константинопольді қоршап алды. Бірақ, көп ұзамай, елде ақсүйектер бүлігі қайталана бастаған соң ІІ-Мұрат сұлтан қоршауды қойып, кейін қайтуға мəжбүр болды. Дегенмен Византия Македония мен Фракиядағы бірсыпыра қалаларды түріктерге беруге мəжбүр болды. Сөйтіп византиялықтар бір кездегі ұланғайыр иеліктерінің болмашы қалдықтарын ғана сақтап қалды. 1430 жылы түріктер Византияның ең ірі экономикалық орталығы — Фессалониканы басып алды. Осындай жағдайда Византия үкіметі қалайда Батыстан көмек алуды ойлады. 1439 жылы Феррар-Флоренция шіркеуі соборын- да католик жəне православие шіркеулері арасында папа тағының басшылығын мойындаған шартпен уния жасалды. Соншама қымбатқа түскен Уния Византияға ешқандай нақтылы көмек көрсете алмады. Ол — ол ма, унияға байланысты Византияның өзінде əлеуметтік-саяси күрес бұрынғыдан да шиеленісіп кетті, мұның өзі мемлекетті түріктерден қорғау үшін барлық күшті топтастыруға бөгет болды. «Біріктіру комедиясы» папаға православие шіркеулерін, ең ал- дымен орыс шіркеуін жəне Констанинополь патриархын бағындыру үшін қажет болды. Жоғарыдан келісіліп, католик шіркеуімен жасалған унияны византия халқы қолдамады да, ол толық сəтсіз- дікке ұшырады. 1452 жылдың жазында түріктер Константинопольді сыртқы дүниеден кесіп тастап, блокада ұйымдастырды. 1453 жылғы сəуірдің басында ІІ-Мехмед сұлтан құрлықтағы жəне теңіздегі үлкен күшпен Византия астанасын қоршады. Констанинополь түбінде сол кездегі тамаша артиллериямен жабдықталған 200 мыңдық түрік армиясы болды, ал қыруар түрік флоты қаланың теңіз жағын бүркемеледі. |