Сборник научных трудов г. Кокшетау, 2015 2

210 
статикалық және динамикалық сынау, электр жабдықтарын бақылау). Тростар 
мен арқандардың жарамсыздығы. 
Қысыммен  жұмыс  істейтін  түтікшелердің  (сосуд)  жіктелуі.  Қолданылуы 
Қысыммен  жұмыс  істейтін  түтікшелердің  техникалық  куәландыру  түрлері. 
Қазандықтардың  жарылу  себептері.  Техникалық  куәландырудың  мерзімділігі. 
Жағылатын  және  қысылған  газ  баллондарын  қолданудағы  қауіпсіздік 
шаралары. Баллондарды (белгілеу)таңбалау. 
Атомосфералық  ауны  қоғау;  су  қорларын  қорғау;жер  қорларын  қорғау. 
Қошаған  ортаны  қорғау.  Өндірістегі  өнеркәсіптерді  жобалау,  құрылысы  және 
қайта  құру  кезінде  қоршаған  ортаны  қорғау  тұрғысында  архитектуралық 
жоспарланғаг  іс  -  шаралар.  Қоршаған  ортаның  ластануын  және  өндірістегі 
қалдықтарды  техникалық  бақылау  құрадары.  Машина  жасау  өндірісіндегі 
қоршаған табиғи ортаны қорғау әрекетіне экологиялық талдау. 
Өрттен  адамдарды  құтқаруға,  материалдық  және  табиғи  байлықтарды 
қорғап  қалуға  арналған  техникалық  құралдар.  Өрт  сөндіру  техникасының 
негізін өрт сөндіру машиналары (өрт сөндіру автомобилі, өрт сөндіру пойызы, 
өрт  сөндіру  кемесі,  өрт  сөндіру  ұшағы  мен  тікұшағы)  құрайды.  Өртенген 
жерлерге  от  сөндіргіш  заттар  шашуға  арналған  өрт  сөндіргіш  орнықты 
қондырғылар,  өрт  сөндіргіштер,  өрт  гидранттары,  т.б.  өрт  сөндіру  құрал  - 
жабдықтары Өрт сөндіру техникасы қатарына жатады. Өрт сөндіру техникасын 
жасау  ісі  өте  ерте  кезден  -  ақ  қолға  алынған.  Б.з.б.  ежелгі  грек  механигі  әрі 
өнертапқышы Ктесиби суды жоғары қарай шашатын машина жасаған. Бұл – су 
сепкіш  машинаның  ең  алғашқы  үлгісі  еді.  16  ғасырларда  өрт  сөндіргіш  қол 
насостары  жасалды.  Бу  машинасы  шыққаннан  кейін  онымен  жұмыс  істейтін 
өрт  сөндіргіш  қондырғылар  жасалды.  Бұлар  ат  арбамен  тасылды.  Кейіннен  ат 
арбаның орнына бу автомобилі пайдаланылды. Алғашқы кезде іштен жанатын 
қозғалтқыш орнатылған автомобильдер өрт сөндірушілерді ғана тасыса, бертін 
келе  оған  өрт  сөндіру  сорғылары  орнатылды.  1907  жылы  автомобильге 
механикалық өрт сөндіру сатысы орнатылды. Өрт сөндіру ісінде автомобильді 
пайдалану өрт сөндіру техникасына түбегейлі өзгеріс әкелді. Ұзақ уақыт бойы 
өрт сөндіруге су пайдаланылып келді. Кейбір жағдайларда, яғни май мен мұнай 
жанған  кезде  сумен  өшіру  мүмкін  болмады.  20  ғасырлардың  бас  кезінен  өрт 
сөндіру ісіне химиялық көбіктер пайдаланылуда [1]. 
Өрт шыққан орындарға өрт сөндіру күзеті бөлімшесінің мүшелері мен өрт 
сөндіруге арналған құрал - жабдықтарды жеткізеді. ӨСА негізгі, арнаулы және 
көмекші  деп  үш  түрге  бөлінеді.  Негізгі  ӨСА  -  не  автоцистернамен,  қол 
сорғылармен, автосорғылармен, сорғы станциаларымен жабдықталған газды су, 
көбіктенген  ауа,  ұнтақты  өрт  сөндіргіш  заттар  шашатын  автомобильдер 
жатады, олар өрт ошағына сөндіргіш заттар шашады. Автоцистерналы ӨСА өрт 
ошағына  шашылатын  өрт  сөндіргіш  заттармен  бірге  өрт  сөндірушілерді  де 
алып  жүреді  және  өрт  сөндіруге  қажет  әр  түрлі  құрал  -  жабдықтармен 
жабдықталады.  Өрт  сөндіру  сатысы,  жарықтандыру,  техникалық,  т.б. 
мақсаттарға арналған құралдармен жабдықталған автомобиль арнайы ӨСА деп 
аталады.  Техника  қызметтің  ӨСА  өрт  ошағына  өрт  сөндірушілерді,  бөлме 
ішінен  түтін  соратын  және  оған  таза  ауа  айдайтын,  үйді  бұзатын  не  тесетін, 
жөндейтін,  т.б.  құрал  -  жабдықтарды  тасиды.  Көмекші  ӨСА  ірі  өрт  сөндіру 

211 
кезінде  өрт  сөндіру  техникасының  жұмысына  көмек  (жанар  май  құяды, 
жөндейді,  тех.  қызмет  көрсетеді  т.б.  мақсаттар  үшін  пайдаланылады.  Барлық 
ӨСА - н өзге көлік түрлерінен оңай ажырату үшін қызыл түске (немесе қызыл 
және  ақ  түске  бояйды.  ӨСА  көк  сәулелі  шамшырақпен  және  сиренамен 
жабдықталады. 
Өрт сөндіру бөлімшелерінің кезекшілері, өрт сөндіру автомобильдері мен 
құрал  -  жабдықтары  орналастырылған  ғимарат.  ӨСД  -  ның  құрамында:  тұрақ, 
байланыс  пункті,  класс  бөлмелері,  кезекшілер  тынығатын  бөлмелер, 
автомобильдерге  техникалық  қызмет  көрсету,  өрт  сөндіру  жабдықтарын  күту 
посттары, өрт сөндіруге қажет құралдар мен жабдықтар қоймасы, т.б. бөлмелер 
болады.  ӨСД  -  нда  2  -  ден  8  -  ге  дейін  (кейде  одан  да  көп)  өрт  сөндіру 
автомобилі  болады.  Автомобильдер  тұрақта  бір  қатар  болып  тұрады.  Депо 
ауласында  оқу  -  жаттығу  қалашығы,  жанар  май  ст.  болады.  Біздің 
республикамыз  бойынша  ең  алғашқы  өрт  сөндіру  бөлімшесі  1877  жылы 
Верный  (қазіргі  Алматы  қ.)  қаласында  ұйымдастырылған.  Ол  кезде  өрт 
сөндірушілер  және  сорғылар  мен  су  құйылған  бөшкелер  ат  арбамен  тасылған 
[2]. 
Кемелерде  және  порт  аймағындағы  өртті  сөндіруге  арналған  кеме.  Ол 
арнаулы  өрт  сөндіру  құралдарымен  жабдықталады.  ӨСК  -  нде  суды  лафеттік 
оқпанға айдайтын сорғы бар. Сорғы кемеқозғалтқышы немесе арнайы жетекпен 
жұмыс  істейді.  Сорғы  сағатына  1000  м3  -  ге  дейін  су  айдай  алады.  Су  атқыш 
лафеттік  оқпан  кеменің  тұмсық  жағына  не  кормасына  орнатылады.  Лафеттік 
оқпандар  алыстан  басқарылады.  ӨСК  -  нде  көбікті  от  сөндіргіш  заттар 
толтырылған  ыдыстар  болуы  себепті  танкерлер  мен  жағалаулардағы  мұнай 
қоймаларында шыққан өртті сөндіруге де болады [3]. 
Өрт сөндіру сатысы (ӨСС) – өрт болып жатқан үйдің үстіңгі қабатына өрт 
сөндірушілерді  және  құралдарды  шығаруға  әрі  ол  жердегі  адамдарды  өрттен 
құтқаруға  арналған  ұзын  саты.  ӨСС  -  ның  қол  саты,  автомобильдік  және 
орнықты саты деп аталатын түрлері бар. Қол сатысы жиналмалы және аспалы 
болады.  Жиналмалы  қол  сатысы  созылған  кезде  10  метірге  дейін  ұзарады. 
Автомобильдік ӨСС (ұзындығы 16, 30 және 45 метірге дейін жетеді) және иінді 
автокөтергіш  (18  не  30  м  биіктікке  дейін  көтереді)  деп  екіге  бөлінеді.  ӨСС  - 
ның  жоғары  иініне  су  атқыш  лафеттік  оқпан  орнатылады.  Орнықты  ӨСС  әр 
үйдің сыртына орнатылады. 
Солтүстік  Қазақстан  обылысы  Ақжар  ауданынындағы  өрт  сөндіретін 
заттардың, сипаттамалары, және еркешеліктері мен кемшіліктері. Өртке қарсы 
сумен  қамтамасыз  ету.  Өртті  сөндіуге  алғашқы  қарды  нормалау  және  өртті 
сөндіруге  арналған  судың  қорын  есептеу.  Өртсөндіргіштер,  өрт  машиналары 
және  өрт  сөндіретін  қондырғылар.  Өртті  сөндірудің  ерекшеліктері  және  өртті 
сөндіретін  қондырғылар.  Өрті  сөндіретін  электр  қондырғыларының 
ерекшеліктері,  ГСМ  қоймалары.  Әкімшілік  -  техникалық  қызметкерлің 
қауіпсіздігін қамту құқығы мен міндеттері. 
Бастапқы  тоқпен  кернеудің  номиналдық  шамасы.  Электр  техникалық 
жабдықтармен жұмыс жасайтын жұмысшыларға қойылатын талаптар. Тоқ пен 
кернеу  өтетін  электр  жолдарынан  қорғану.  Электр  сымдарын  оқушаулау, 
нейтрал  сымының  жұмыс  тәртібі  және  электр  қауіпсіздігі.  Оқушауланбаған 

212 
электр  өткізгіштерді  қоршау  немесе  оларды  қол  жетпейтін  биіктікте  жүргізу. 
Электр  қондырғылардың  қауіпсіздігін  түйықтау.  Электр  қорғау  жабдықтары, 
оларды  тексеру  және  сынау  мезгілі.  Кернеудің  бар,  жоғын  тексеретін  аспап. 
Қауіпсіздіктің 
шартты 
белгілері 
мен 
плакаттары. 
Істен 
шыққан 
электрқондырғылардан қорғану тәсілдері. 
Электрленген  жабдықтардың  өртенетін,  жарылатын  қауіпсіздігін  ескеріп 
ғимараттарды жіктеу. 
Адaм кернеуі, жанасу кернеуі және сақтану үшін жерге қосу принциптері. 
Оның кемшіліктері. Жерге қосушы қондырғыларының құрылысы мен әдістері. 
1000  В  дейінгі  және  одан  жоғары  жерге  қосушы  электр  қондырғларының 
кедергісін нормалау. 
Жерге қосушы құрылығыларды есептеу кезінде табиғи тұйықтаушыларды 
есептеу.  Электрлі  біркелкі  жерге  әртүрлі  қарапайым  жерге  қосушының 
кедергісін  есептеумен  анықтау  (көлденең  страженнің,  тік  сәулнің,  тор 
жиегінен). Мерзім коэффициенті. Қарапайым жерге қосушыны есептеу кезінде, 
қолдану  коэффициенттері.  Жерге  қосушы  және  дерге  тұйықтаушы  желілерді 
тексеру.  Жердің  үздікті  өлшеу  кедергілерін  өлшеу.  Жерге  нөлге  келтіруді 
есептеу.  Іс  әрекетіі,  конструктивті  орындалуы.  Изоляциялайтын  алаң  және 
потенциалдарды  теңестіру.  Екі  қабатты  изоляция,  бөлгіш  трансформаторлар 
және  аз  кернеу.  Нөлдік  кезектілік  нүктесі  бойынша,  қораптағы  кенреу 
бойынша, изоляция арқылы өткізу тоғы бойынша, сақтандырғыштың өшірілуі. 
Ақжар  ауданындағы  өрт  сөндіру  бөлімінде  өртті  барлау  жұмысы 
төмендегідей жүргізіледі: 
Өртті барлау МӨҚҚО бөлімшелерінің өртке шыққан сәтінен бастап және 
оны  жойғанға  дейін  үздіксіз  жүргізіледі.  Өртке  барлау  жүргізу  үшін 
қарамағында  ТОЖҚҚ  бар,  құрамында  кемінде  үш  адамнан  тұратын  газ  - 
түтіннен  қорғау  қызметінің  (бұдан  әрі  -  ГТҚҚ)  звеносы  құрылады.  Күрделі 
құрылыстар  (метрополитен,  ғимараттардың  жер  асты  фойесі,  аса  күрделі 
ғимараттар,  кабель  тоннелдері,  күрделі  жоспарланған  жертөлелер)  үшін  –  бес 
адамға дейін [4]. 
Метрополитендердің  жер  асты  құрылыстарында  және  ұзыннан  созылған 
жер  асты  құрылыстарында  барлау  жүргізу  үшін  ГТҚҚ  кемінде  екі  звеносы 
жіберіледі, мұндай жағдайда звено командирлерінің біреуі аға жетекші ретінде 
тағайындалады.  Бұл  ретте,  қорғау  әсері  4  сағаттық  мерзімді  ТОЖҚҚ  (өртке 
қарсы қызмет гарнизонының қарамағында болған жағдайда) пайдалану қажет. 
ТОЖҚҚ қолданбай, өртке барлау жүргізу кезінде құрамында кемінде екі 
адамнан тұратын топ құрылады. 
Қауіпсіздікті  қамтамасыз  ету  мақсатында  барлау  жүргізу  кезінде  ГТҚҚ 
звеносының командирі: 
-  МӨҚҚО  ГТҚҚ  тәлімдемесінде  (бұдан  әрі  –  ГТҚҚ  тәлімдемесі) 
баяндалған талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге; 
-  ГТҚҚ  звеносының  қойылған  жауынгерлік  міндеттерді  орындауға 
дайындығына көз жеткізуге; 
-  қойылған  жауынгерлік  міндеттерді  орындау  үшін  қажетті  ГТҚҚ 
звеносының қажетті жабдығы минимумының бар - жоғын және жарамдылығын 
тексеруге; 

213 
-  жеке  құрамға  бақылау  -  өткізу  пункті  мен  қауіпсіздік  бекетінің 
орналасқан орнын көрсетуге; 
-  ТОЖҚҚ  жауынгерлік  тексеруге  және  звеноның  жек  құрамының  оны 
тексеруін және ТОЖҚҚ дұрыс іске қосылуын бақылауға; 
-  тыныс алуға қолайсыз ортаға кірер алдында бағыныстылардың ТОЖҚҚ 
баллондарындағы  оттегінің  (ауаның)  қысымын  тексеруге  және  қауіпсіздік 
бекетіндегі  күзетшіге  оттегінің  (ауаның)  ең  төменгі  қысымының  мәнін 
хабарлауға; 
-  қауіпсіздік  бекетінде  күзетшінің  жүргізген  тиісті  жазбаларының 
толықтығы мен дұрыстығын бақылауға; 
-  ГТҚҚ  звеносының  жеке  құрамына  өрт  орнына  жақындаған  кезде 
қауіпсіздік  бекетінде  оралуға  тиіс  оттегінің  (ауаның)  бақылау  қысымын 
хабарлауға; 
-  газ  -  түтіннен  қорғаушылардың  жұмысын  демалыс  уақытымен 
алмастыруға біркелкі терең тыныс алып, жүктемені дұрыс мөлшерлеуге; 
-  ГТҚҚ  звеносының  жеке  құрамының  көңіл  күйі,  жарақтарды,  ӨТЖ 
дұрыс  пайдалануын  қадағалауға,  манометр  көрсеткіштері  бойынша  оттегінің 
(ауаның) жұмсалуына бақылау жүргізуге; 
-  звеноның барлығын таза ауаға шығаруға; 
-  тыныс  алуға  қолайсыз  ортадан  шыққан  кезде  ТОЖҚҚ  -  дан  ажырату 
орнына анықтауға және өшіруге команда беруге міндетті. 
ГТҚҚ  звеносы  түтінденген  аймақта  болғанда  мынадай  талаптарды 
сақтауы қажет: 
-  әдеттегідей,  іргелі  қабырғалардың  немесе  терезелі  қабырғалардың 
бойымен жүру қажет; 
-  қозғалыс  барысында  көтергіш  құрылымдардың  күйін,  жалынның 
жылдам таралу мүмкіндігін, жарылу немесе құлау қаупін байқау қажет; 
-  ГТҚҚ  звеносы  үшін  ақаулықтар  немесе  өзге  де  қолайсыз  жағдайлар 
туралы  қауіпсіздік  бекетіне  хабарлап,  звеноның  жеке  құрамының  қауіпсіздігін 
қамтамасыз ету шешімін қабылдау қажет; 
Бағыттаушы  арқан  үй  -  жайдың  жоспарлануы  күрделі  болмағанда,  өрт 
ошағына  дейінгі  қашықтық  алшақ  болмағанда  және  түтіндену  тығыздығы 
жоғары  болмағанда  жұмыс  жағдайына  байланысты  өрт  орнында  (авариялық  - 
құтқару  жұмыстарын  жүргізу)  ӨСЖ  шешімі  бойынша  қолданылмауы  мүмкін. 
Бұл жағдайда оның қызметін жең желісі атқарады. 
 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: