Тілтаным языкознание



Pdf көрінісі
бет30/51
Дата04.12.2022
өлшемі1,33 Mb.
#54680
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51
Байланысты:
ТІЛТАНЫМ-2017-3

Бipiккeн зат есімдердің аудармадағы ерекшелігі немесе бipiккeн зат есімдерді 
аудармадан тыс қалдыру
Бipiккeн зат есімнің аудару барысында түciріліп тасталуы деп, аудармада мағы-
насы жағынан аса маңызды емес немесе контексте оңай қалпына келтірілетін, 
семантикалық жағынан басы артық сөздерді аударма тілінде беруден бас тарту деп 
түсінеміз.
Аудару кезінде түсіріліп тасталынатын түпнұсқа бipлігі әдетте ақпарат беру 
экспрессия туғызу жүгі жеңіл функционалды қызметі қосалқы элементтер болып 
келеді.
Аудару барысында түрік тіліндегі жай сөздің аудармада неміс тілінде бipiккeн 
зат eciм болуымен ерекшеленеді [6].
Сөз мағынасын нақтылау және жалпылау тәсілі
Сөз мағынасын нақтылау түпнұсқадағы сөздің сөздіктегі сәйкестігі болмаған 
жағдайда, сондай-ақ қолданған тілдік бірлік жалпы атау, жергілікті тіл ерекшелігі 
болған жағдайда игерілетін амал [7].
Сөз таңдау тәсілі тектік атауды түрлі атаумен, мағынасы көмескі сөзді неміс 
тілінің айналымында бар балама нормасымен алмастыру арқылы жүзеге асыры-
лады.
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3


64
Әртүрлі халықтардың айнала қоршаған ортаны танып-біліп, заттарды
нәрселерді, ұғымдарды және құбылыстарды түр-текке ажыратып атауында айыр-
машылықтың болуы – заңды құбылыс. Түртек ұғымдарының әр халықтың өз 
ұғымына сай қалыптасқан аударма процесінде берілуі лингвоэтикалық құзыреті 
деңгейіне байланысты түпнұсқадағы түрлік атауымен алмастырылуы[8].
Аударма түрлеріне келтірілген барлық мысалдар схема түрінде көрсетілген. 
Қорыта айтқанда, әр адамның азаматтық қасиеті – өз халқын, өзінің атамекенін 
қалай сүюімен, өз ана тілін қалай білуімен өлшенбек. Әркімнің тілге деген құрметін 
өз анасына, өз ұлтына, өз Отанына деген құрметінен білуге болады
.
Түрік тіліндегі 
біріккен зат есімдер сөзжасам құрылымы жүйесіндегі айырмашылықтарымен 
түciндipiлeдi және түрік тілінде көбінесе аффиксоидтар арқылы беріледі. Ал неміс 
тіліндегі біріккен зат есімдердің сөзжасамдық тұлғасы, яғни біріккен зат есімдер-
дің ауқымды пайдалануында, көбінесе біріккен зат есім болып келіуімен және 
біріккен сөз семантикасында сақталуымен ерекшеленеді [9].
Неміс тіліндегі біріккен зат есімдердің өнімдік дәрежесі түрік тіліндегі біріккен 
зат есімдердің өнімділік дәрежесіне қарағанда әлдеқайда жоғары [10].
Біріккен сөздерді типлогиялық тұрғыдан салғастыра талдау түрік және неміс 
халықтарының әлемдік тілдік бейнесін анықтады, сол арқылы бүгінгі адамзат қо-
ғамындағы ең өзекті мәселе болып табылады[11]. Елімізде аймақтық интеграция-
лық процестерді дамытудағы екі ел арасындағы аударманың рөлі халықаралық 
қатынастар жүйесінде маңызды орын алмақ.
Нeміс тілі
Түрік тілі
Бірікен сөздердің ұқсастықтары
1 схема
Tүрік тіліндегі біріккен сөздердің аудармада берілу жолдары
Сөзбе-сөз 
аудару 
тәсілі
Транслитера-
ция
Түсіндірме түріндегі 
аударма тәсілі
Аудармадағы 
ерекшелігі 
немесе 
біріккен 
сөздерді 
аудармадан 
тыс қалдыру
Сөз мағынасын 
нақтылау және 
жалпылау
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3


65 
Бұл тәсіл 
жалпы сөзбе 
сөз аударуда 
сөздердің 
мағынасын, 
құрылымын, 
грамматика-
лық 
формасын 
толығымен 
сақтап 
қалады.
Мысалы:
Doğumgünü 
- Geburtsag
Dudakboyası 
Lippenstiff
Ortaokul 
Mittellschule
Бұл сөздердің 
айтылуы мен 
жазылуында 
бірдей 
мағынада 
беріледі. 
Сондай-ақ 
халықаралық 
сөздердің 
аттары;
Мысалы:
Sinus - sinus 
Santigramm 
-Zentigramm 
Radyo - Radio 
Semaver - 
Samowar 
Studio - Studio 
Videotyp - vid-
eoband
Бұл аудару тәсіл ұғымдық 
көлемі жағынан сәйкес 
келмейтін сөздер тобы, 
баламасыз лексиканы 
аудару тәсілі ретінде, түп- 
нұсқа тіліндегі бірліктің 
мағынасының синтаксистік 
құрылымдар арқылы 
берілуінде
Мысалы: 1. Pehlivan —
giireş у арап кişi
Ringkǎmpfer — das ist ein 
kraftiger Mensch, der am Ring 
Wettkampft
2. Marsandiz - yalnız esya 
taşıyan
tren katori yük treni, hamal katan
Giiterzug - das ist ein Zag für 
die Lieferung der Giiter оder 
War en. 
3. 
Seccade - iistiinde 
namaz kılan
bez
Gebetsteppich - das ist ein tep-
pich fur Moslemsgebet
4. 
Misafirperver - mis-
afirsever
konuk sever
Gastfreundliche der Gastfreun-
dliche Fran die Besuch enfangen 
liebt.
Бұл тәсіл 
аудару 
барысында 
түрік тіліндегі 
жай сөздердің
аудармада 
неміс тілінде 
біріккен зат 
есім болып 
беріледі.
Мысалы: fecir 
— Morgendam-
merung
Adet — 
Stükzahl
Akibet — End-
ergebnis
Akis — Wider-
schein
Akrep — Stun-
denzeiger
Diet— 
Werkzeug
Ariza — 
Zwischenfall
Бұл тәсіл тектік 
атауды түрлік 
атаумен, мағынасы 
көмескі сөзді 
неміс тілінің
айналымында бар 
балама нормасымен 
алмастыру арқылы 
жүзеге асырылады
Мысалы:
Esas — Funda-
ment n;
Basis f, 
Grundlage;
Hauptsache f
Fırın 
Buckofen,
Buckerei
Gerçeklik - Nah-
rheit, f, Relitat f
Hava - Luft f, Wetter 
n, Atmosphare f, Lust 
f, Neigungf
Никит- Gewalt f, 
Urteil n, Bestimmungf; 
Wirkung
Ihtiyaç — Bedurffnis 
n, Bedarf m 
Hikaye, öykü -Novelle
ӘДЕБИЕТ
1. Türkçe yayınları. – Istanbul, 2004. – Р. 16.
2. Türkçe Dil kurumu Imla kılavuzu. –Ankara, 2004. – Р. 49.
3. Архипов Ф.А. Самоучитель перевод с немецкого языка на русский. –М., 1991. 
– С. 56-62.
4. Айнабекова Т.А. Неміс тіліндегі біріккен зат есімдердің және олардың қазақ 
тіліндегі баламасы: филол. ғылым. канд. дисс. – Алматы, 2004. – С. 75-79.
5. Жеребцова Е.А. Особенности функционирования немецких сложных 
существительных и их влияние на процесс перевода: дисс. канд. филол. наук. М., 
1997. – С. 106-111.
6. Блакар Р. Язык как инструмент социальной власти // Язык и моделирование 
социального взаимодействия. Благовещенск: Благовещенский гуманитарный 
фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 88-125.
7. Болинджер Д. Истина – проблема лингвистическая // Язык и моделирование 
социального взаимодействия. – Благовещенск: Благовещенский гуманитарный 
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3


66
фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 23-44.
8. Булыгина Т.В., Шмелев А.Д. Языковая концептуализация мира (на материале 
русской грамматики). – М.: Школа «Языки славянской культуры», 1997. – 576 с.
9. Вайнрих Х. Лингвистика лжи // Язык и моделирование социального взаимо-
действия. – Благовещенск: Благовещенский гуманитарный фонд им. И.А. Бодуэна 
де Куртенэ, 1998. – С. 44-88.
10. Добросклонская Т.Г. Вопросы изучения медиатекстов. – М.: Едиториал 
УРСС, 2000. – 288 с.
11. Желтухина М.Р. Тропологическая суггестивность масс-медиального 
дискур-са: о проблеме речевого воздействия тропов в языке СМИ: Монография. 
– М.: Ин -тут языкознания РАН; – Волгоград: Изд-во ВФ МУПК, 2003. – 656 с.
12. Лакофф Дж., Джонсон М. Метафоры, которыми мы живем // Язык и 
моделирование социального взаимодействия. Благовещенск: Благовещенский 
гуманитарный фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 126-173.
Материял редакцияға 24.08.2017 жылы түсті.
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3


67 
МРНТИ 16.21.47
З.САДЫРБАЕВА
1
1


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет