Aitmatov Academy, London, Great Britain

ПЛЕНАРЛЫҚ БАЯНДАМАЛАР 
ПЛЕНАРНЫЕ ДОКЛАДЫ 
PLENARY REPORTS 
 
Abdullah Kyzylzhyk
 
(Istanbul, Turkey) 
 
FARABİ, HAYATI VE ESERLERİ İLE İLGİLİ BAZI NOTLAR
 1
 
 
İslam’ın altın çağının Muallim-i Sânîsi olarak tanınan Farâbî Buhara, Semerkant, Merv ve 
Belh üzerinden geçerek o gün İslam âleminin siyasi, idari ve kültürel başkenti olan Bağdat’a kadar 
gitmiş ve eserlerinin büyük bir bölümünü 20 yıl kadar kaldığı Bağdat’ta kaleme almıştır. O, 
ilahiyattan metafiziğe, felsefeden mantığa, ahlaktan siyasete, fizikten astronomiye ve psikolojiden 
musikiye kadar birçok alanda eserler telif etmiştir. 
Felsefeyi 908 yılında Bağdat’a gelen Yuhanna b. Haylan’dan öğrendiği rivayet edilen Farabi, 
Antakya’dan Bağdat’a kadar yayılan İskenderiye felsefe ekolünden kabul edilmektedir. Farabi 
mevcut İslami ilimleri yeni bakış açısı ile değerlendirmiş ve batı felsefesine yeni anlamlar 
kazandırmıştır. Neticede o, metafizikte Aristo’yu, siyaset felsefesinde Eflatunu takip etmiştir. Bu 
arada felsefeyi İslam kültürü içerinde alırken Aristo ve Eflatundan ayrıldığı noktalar olmuştur. 
Burada Farabi Batı ile Doğu arasında dini ve kültürel doku farklılığı bulunduğu gerçeğinden hareket 
etmiş olmalıdır. Mantık alanındaki çalışmalarından dolayı Aristo’dan sonra “İkinci Muallim” olarak 
tanınmıştır
2
.
Yâkût el-Hamevî’ye göre
3
Samaniler döneminin önemli bir kültür merkezi olan Farab 
şehrinde doğan Farabi, doğduğu topraklardan ilim ve hikmet uğruna Bağdat’a gitmiş ve burada İbn 
Serrâc (v. 929), Mettâ b. Yûnus (v. 940) ve Yuhanna b. Haylân’dan
4
(v. 920) Arapça, felsefe ve 
mantık ilimlerini almıştır.
5
Nitekim Farabi Bağdat’ta mantık ilmini de o kadar geliştirdi ki bu 
çalışmaları vesilesiyle “İkinci Muallim” olarak ünlendi. Bu aradaFarabi, kısa süreliğine kaldığı 
Halep’te Seyfü’d-devle’nin ikramına ve ihsanına nail oldu
6
. 
Farabi ana dili Türkçe yanında Arapça, Grekçe, Süryanice, Farsça ve Soğdça gibi birçok dil 
bilmekteydi. Avrupa’da “Alfarabius” olarak tanınan Farabi’nin kaynaklarda ismi geçen ve 
kendisine atfedilen irili ufaklı 100’den fazla eserinden bahsedilmektedir. Ancak bugün onun 
elimizde ona ait olan olan 40 küsur eseri mevcuttur.
7
Farabi’ye atfedilen farklı isimlerdeki eserler 
de dâhil edilirse bu sayı daha fazla olmaktadır.
Farabi’nin Kitâbu’l-Mûsîka’l-Kebîr’ine gelince Farabi eski filozofların sayılarının 
çokluğuna ve ustalıklarına, insanlığın yararına ilimleri ortaya çıkarma istek ve tercihlerine, uzun 
yıllar elde dolaşan eserlerine, ilk dönem ve sonraki dönem filozoflarının düşündüklerini 
yapmalarına rağmen, nazari olarak yazılan bütün eserlerde eksik bıraktıkları konuları tamamlamak 
için yeni eserlerin yazılması gerektiğini düşünmüştür.
1
Prof. Dr. Abdullah Kızılcık, Farabi Avrasya Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü 
2 
Bk. Hayrettin Zirikli, el-‘Al’lâm, nşr. Dâr el-Melâyîn, Beyrut 2002, VII, 20; Hamdi Mert, Farabi, Hayatı, Fikirleri, 
Hizmeti, nşr. Bilig Yayınları, Ankara 2000, s. 10; Mahmut Kaya, Farabi, DİA, İstanbul 1995, c. XII, s. 145-162; 
Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, nşr. Klasik Yayınları, 10. bs., İstanbul 2017, s. 107-108. 
3 
Bk. Yakut el-Hamevî, Mucem el-buldân, neşr. Dar es-Sâdır, Beyrut 1977, IV, 225; Hamdi Mert, a.g.e, s. 10; Emine 
Sonnur Özcan, Doğunun Öğretmeni Farabi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2016; s. S. 12-15, 21-22. 
4 
Kadı Endelüsi K.Taabakât el-Ümem’inde Farabi’nin mantık ilmini Yuhanna el-Geynai’den aldığını iddia eder. 
Nitekim bu eserinde Farab’inin mantıkilmi ilgili tüm eserleri incelediği kapalı olan açmak gayesi ile şerhler kaleme 
aldığına ve el-Kindî’nin değinmediği kolunarı ele aldığına işaret etmiştir. Geniş bilgi için bk.K. Tabakât el-Ümem, el-
Endelüsi (Sâ’id), nşr. Matbaa el-katologiyye li’l-âbâ el-yesû’iyyin, Beyrut 1912, s. 53. 
5
Hayrettin Zirikli, a.g.e., VII, 20; Mahmut Kaya, a.g.m, DİA, İstanbul 1995, c. XII, s. 145-146; el-Feylesuf el-Arab 
ve’l-Muallim es-Sani, Mustafa Abdurrezzak, Dar el-İhya el-Arabiyye, Kahire 1949, s. 58. 
6 
İbn Hallikân, Vefeyât el-a’yân ve enbâu’z-zamân, neşr. Dâr es-Sâdır, Beyrut 1977, c. v, s. 155; Mahmut Kaya, İslam 
Filozoflarından Felsefe Metinleri, s. 108; el-Feylesuf el-Arab ve’l-Muallim es-Sani, a.g.e., s. 59. 
7
Mahmut Kaya elimizde Farabi’ye ait 43 eserden bahsetmektedir. Bk. Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe 
Metinleri, s. 107-108; Ahmet Ateş, Farabi’nin Eserlerinin Bibliyografyası, Farabi Tetkikleri I, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi 
Yayınları, Burhaneddin Erenler Matbaası, İstanbul 1950, s. 111-126.

Farabi bu eserin önsözünde şöyle demektedir: 
“Teorik olarak yazılan her sanatta olduğu gibi insanın mükemmel bir eser telif etmesi üç 
yolla meydana gelir: o sanatın temel kaidelerinin tam anlamıyla bilinmesi; mezkûr sanata dair usul 
ve kaidelerin gerekli maddelerinin bilfiil ortaya çıkarılması ve de bu sanatta noksanlıkları 
tamamlama, diğer teorisyenlerin görüşlerini derinleşerek ve kıyas ederek ele alınması, doğru ifade 
ve ibarelerin yanlışlarından ayırt edilmesi, aksaklık ve ihlallerin düzeltmesi ile olur.
8
Farabi’nin eserlerinin tamamını Arapça olarak kaleme alındığı bilinmektedir. Bu arada 
eserlerinin Türkçe başta olmak üzere, Latince, İbranice, Farsça, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, 
Almanca, İspanyolca ve Rusça çevirileri mevcuttur.

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: