30. Масштабтық суретке түсірудің ерекшелігін түсіндір. Өлшемдік фототүсірім – бұл объектілердің көлемі мен оларға дейінгі ара қашықтықты есептеп шығуға мүмкіндік беретін сурет- ке түсіру əдісі. Өлшемдік фотография өз кезегінде масштабтық жəне метрлік болып екіге бөлінеді. Масштабтық суретке түсіру əдісі объектілердің көлемін (ұзындығы, ені жəне биіктігін) анықтауға мүмкіндік береді. Бұл əдісті құжаттарды, заттарды, қылмыс құралдарын іздерді жəне басқа да айғақтық заттарды суретке түсіру үшін қолданады. Масштабтық суретке түсіру кезінде суретке түсірілетін объектінің жанына масштабтық сызғыш қойылады. Осы суретке түсіру əдісіне мынандай талаптар қойылады: a) масштабтық сызғышты объектінің жанына бір жазықтықта қою керек, яғни егер объекті ірі көлемді болса, онда сызғыштың астына бір нəрсе қойып осы заттың жазықтығымен теңестіреді. ə) фотоаппараттың оптикалық осі суретке түсірілетін бетке перпендикуляр болуы керек. Масштабты суретке түсіру кезінде түсірілетін объектілердің кейбір детальдарын жауып қалмау үшін масштабты оның үстіне қоймау ұсынылады. Масштаб ретінде ұзындығы 10 м болатын қағаз ленталар не- месе көлемі 50х50 см болатын квадраттар қолданылады. Бұл лен- талар ақ жəне қара түсті сызықтармен бөлініп белгіленеді. Лента- ны объективтің алдындағы жазықтықта еденге қойып түсірілетін объектіні тереңдік масштабта суретке түсіреді.
31. Масштабтық суретке түсірудің түрлерін ата. Суретке түсіру дегеніміз – құқық қорғау өндірісіндегі маңызды заттай айғақты мəні бар нысаналар мен фактілердің шынайы көрінісі қалуын орындауды қамтамасыз ететін əдістер мен тəсілдер ережелернің жиынтығы болып саналады. Криминалистиканың əдістерінің ішінде айрықша орын алатын əдістердің бірі – техника криминалистік зерттеу тəсілдері атап айтқанда оқиға болған жерді суретке түсіру, түстерді бөліп суретке түсіру, қарама- қарсы түстерді күшейту арқылы түсіру тергеу əрекеттерін жүргізуде қолданылатын тактикалық əдістері жатқызуға болады. Стереоскопиялық фотосурет көлемді нысандармен (немесе жеке күрделі нысандармен) жер бедерін түсіруге мүмкіндік береді, яғни біз оларды екі көзбен көреміз. Үш өлшемді түсірілім оқиға орнында көптеген əртүрлі заттар болған жағдайда қолданылады жəне олардың пішінін, өлшемдерін, орналасуын кəдімгі фотосуреттің көмегімен бір-біріне қатысты беру қиын (мысалы, кəсіпорындардағы, құрылыстардағы, ірі жол-көлік оқиғаларындағы апаттар кезінде). • Сызықтық масштабпен суретке түсіру өлшемдерді (ұзындығын немесе биіктігін жəне Шири) анықтауға мүмкіндік береді. Ол құжаттарды, заттарды, қылмыс құралдарын, іздер мен басқа да заттай дəлелдемелерді суретке түсіруде қолданылады • Терең масштабты фотосурет-бұл бөлімдері бар ұзын таспа. Олардың əрқайсысы негізгі фокустың шамасына тең болуы керек • линзаның қашықтығы.Сигналдық (сəйкестендіру) суретке түсіру үшін қолданылады • іздестіру мақсатында адамның сыртқы келбетін түсіру, кейіннен • жəне криминалистикалық тіркеу, сондай-ақ суретке түсіру үшін • мəйіттер. • Қылмыстық тіркеу үшін тірі адамдарды суретке түсіру толық көлемде, оң жақ профильде жəне ¾ сол жақ жартылай профильде жүргізіледі. Егер беттің сол жақ жартысында қандай да бір ерекше белгілер болса, сол жақ профиль бекітіледі. Қажет болса, адам ұсталған киіммен бүкіл биіктікте суретке түседі жəне т.б. фотосуреттегі кескіннің масштабы нақты мөлшердің 1/7 болуы керек (суреттегі оқушылар арасындағы қашықтық шамамен 1 см болуы керек). Бет фотосуреті бас киімсіз жəне көзілдіріксіз жасалады, тіпті егер адам оларды үнемі киіп жүрсе де. Жүрекшелер көрінуі үшін шашты артқа тарайды (адам күнделікті өмірде қандай шаш үлгісін киетініне қарамастан).
Масштабты фотогатүсіру барысында фотографиямен бірге масштабты сызғыш та қоса түсіріледі. Масштабты түсіруде кішірейту бір мөлшерде болу үшін екі шартты орындау қажет:
— масштабты сызғышты тек объектінің жанымен ғана емес, объектінің жазықтығымен бірдей түсіру қажет.
Фотоаппаратты объективтің оптикалық осі суретке түсірілетін жазыққа перпендикуляр етіп орналастыру қажет.
Фотоға түсірілетін объектіні өлшеу үшін циркуль-өлшегіш қолданылады, оны объектінің көрінісінің ұлғаюына байланысты жылжытып, сосын сызғыштың бөліктеріне сәйкестендіріп, объектінің нақты өлшемін табады.
Метрикалық тусіру тек ірі объектілердің мөлшерін ғана емес, олардың ара қашықтығын да өлшеу үшін қажет. Метрикалық түсіру көріністі және тораптық түсіру кезінде қолданылады. Метрикалық түсіру түрлі тәсілдермен жүзеге асырылады. Тергеушілер қолданатын аппараттарда тереңдік масштабында фотоға түсіру қолданылада.
Тереңдік масштабындағы фотосуреттер бейне бойынша фотоға түсірілген объектінің өлшемін анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін объекті орналасқан көлденең жазыққа сәйкес, тереңдік масштабының бөліктерінің нөмірін алады. Бөлік нөмірін көрсететін сандардан бірлікті есептеп алады. Алынған сан кішірею коэффициентін көрсетеді. Фотосурет бойынша қажет үлкендікті өлшеп оны кішірею коэффициентіне көбейтіп оның нақты үлкендігін алады.
Репродуктивті фотосуретке түсіру үшін құжатты тегіс жазықтыққа орналастырады. Ол үшін әйнекпен бастыру ұсынылады. Репродуктивті фотоға түсіруде екі қажетті шартқа көңіл бөлу қажет:
а) аппараттың артқы әйнегі құжат түсірілетін жазықтыққа параллель болуы қажет;
ә) құжатқа бір қалыпты жарық түсу қажет.