Эпос (грек epos сөз, баяндау, әңгіме, өлең) әдебиеттің бір саласы

Миф дегеніміз - ежелгі құдайлар, рухтар мен батырлар туралы әңгіме. Мифтің мақсаты - әлемнің пайда болуы мен құрылымы туралы айту. Мифтерде адамдар әлем, табиғат, дін және қоғам өмірі туралы білімдер мен идеяларды жеткізді. Аңыздар ұзақ уақыт бойы қалыптасып, ауыздан ауызға өтіп жатты. Жарқын мысал - Ежелгі Греция туралы мифтер. Аңыз туралы толығырақ мақаладан оқи аласыз.

Жануарлар туралы ертегілер - басты кейіпкерлер жануарлар: «Түлкі мен қоян», «Қой, түлкі және қасқыр», «Түлкі мен қасқыр»;

Миф грек тілінен алынған. - аңыз, аңыз.

Олар ойын-сауық үшін емес, әлемде не болып жатқанын түсіндіру, түсіну үшін бүктелген. Алғашында миф жай айтылып қана қоймай, орындалды.

Біртіндеп миф ертегіге, дінге және тарихқа жіктелді. Троян соғысы тарихи оқиға ретінде қабылданды.

Мифтер екі мағыналы. Сондықтан, бір іс әр түрлі баға берді. Сондықтан Эдип туралы миф тағдыр алдындағы кішіпейілділіктің үлгісі ретінде немесе құдайларға қарсы тұру ретінде ұсынылуы мүмкін. Ертегілерден өзгеше.

Оқиға – негізінен сиқырлы, фантастикалық күштердің қатысуымен ойдан шығарылған адамдар мен оқиғалар туралы баяндау, әдетте халықтық-поэтикалық шығарма.

Ертегілерде батырлар құдай емес, адамдар. Оқиғалар бір рет қайталанады, бірақ мифтерде күн сайын ( «Күн сайын Ра көктегі Ніл бойымен Manjeto қайығымен жүзеді»).

Аңыз - кез-келген тарихи оқиға туралы поэтикалық аңыз; фантастика, керемет нәрсе.

Бірте-бірте аңыз деген сөз басқа діни әңгімелерге тарады. Мұндай әңгімелердің мазмұны әрқашан өте байсалды және тәрбиеленуші болды. Әзілдесуге рұқсат болғанымен.

Тарихи-географиялық дәлдік әдетте аңыздарда сақталады. Батырлардың есімдері ертегі кейіпкерлерінің аттарына ұқсамайды.

Ұзақ поэманың қасындағы бір нақтылы пьеса тәрізді, әңгіме де романнан тез жазылып, шапшаң тарайды. Мысалы Б.Майлиннің «Шұғаның белгісі» атты әңгімесіне тоқталсақ, аса шебер жазылған бұл әңгіме арқылы Майлин белгілі бір дәуірдің кезеңді, кесек шындығын алдымызға жайып, ескілік құрбаны болған қазақ қызының бедерлі бейнесін жасады. Міне, Ыбырай Алтынсариннен басталатын әңгіме жанрын Майлин жетілдіріп, 20-30ж Әуезов пен Мүсірепов жасаған классиалық үлгілерге ұштастырды. Қазақ әдебиетінде көркем әңгіменің небір керемет үлгілері бар. Солардың бірі «Қорғансыздың күні» Әңгіме аса әсерлі табиғат суретіенен басталады. Бұл әңгіме Октябрь революциясынан бұрынғы қазақ ауылындағы кедейлер өмірінің бір көрінісін тамыртереңімен қопарып әкеліп, қорғансыз жандардың тұрмыс-тіршілігіндегі азап пен ауыртпалықты шыншылдықпен әсерлі жаяды. Және де бұл саладағы Ғ.Мүсірепов туындыларына соқпай өте алмаймыз. «Талпақ танау» колхоз тақырыбына арналған әңгіме. Негізінен баяндау тәсілімен жазылатын бұл жанрда ылғи суреттеу бола бермейді. Ана циклнде жазған Мүсіреповтың әңгімелері көркем. Әңгіме белгілі бір шындықты таныту үшін жазылады. Онда ой және сөз кедейлігі болмауы тиіс, алайда оқиға желісі қысқа болады.

Қазіргі әңгіменің бастаулары халық ауыз әдебиетінде жатыр. Сонау көне заманнан-ақ халық өзінің тұрмыс-салты, күнделікті тіршілігі жайлы ауызша әңгімелер туғызып отырған. Мұндай әңгімелер бір рет қана айтылып қоймай, әр жерде, жиын болған кезде айтылған да, ондағы оқиға бірте-бірте тұрақты сюжетке айналған. Сөйтіп, ауыз әдебиетіндегі дәстүрлі жанрға айналған

Новелла – шағын көлемді прозалық шығарма. Әңгімеден қиялға негізделген оқиға, әдеттен тыс сюжет пен композиция құрылымы арқылы ерекшеленеді.Онда егжей-тегжейлі баяндау кездеспейді. Новеллада оқиға желісі жинақы өріліп, шұғыл өзгереді, ойламаған жерден аяқталады. Батыс әдебиетінде Дж.Боккаччо, Дж.Чосер, М.Наварская, М.Сервантес, П.Мериме, Г.Мопассан, Э.Хемингуэй, А.Моравие, ал орыс әдебиетінде Н.В. Гоголь, А.П. Чехов Новелланың озық үлгілерін қалдырды. Қазақ әдебиетінде Новелла жазу дәстүрі С.Ерубаевтан басталды, Ғ.Мүсіреповтың ана туралы Новелалары үздік үлгі саналды.

Новеллалар әдеби жанр ретіндегі итальяндық әдебиетте дами бастады Ренессанс, негізінен Джованни Боккаччо, авторы Декамерон (1353). Декамерон он ер адам (жеті әйел және үш ер адам) қашып кеткен 100 ертегі (аталған новеллалар) ұсынылды. 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың басында ғана жазушылар новелланы өсиеттер мен ережелер бойынша құрылған әдеби жанрға айналдырды.

[Новелла] - бұл әдебиеттің ең бай және пайдалы түрінің бірі ... ол қысқаша әңгімеге қарағанда тақырып пен сипаттың кеңейтілген дамуына мүмкіндік береді, толық көлемді кітаптың құрылымдық талаптарын қоймайды. Осылайша, ол өз тақырыбын қарқынды, егжей-тегжейлі зерделеуді қамтамасыз етеді, белгілі бір деңгейде қысқаша әңгіменің шоғырланған фокусын да, романның кең ауқымын да қамтамасыз етеді

Шығармаға композициялық талдау жасату.

Бұл әңгіме күйші Естемес пен жас жігіт Оразымбеттің жолдағы әңгімесі мен бастан кешкен оқиғасы туралы. Естемістің жас қызға ғашық болып, оған соңына дейін тырмысып өзіне алғысы келгені, бірақ қыздың ондай ойы болмағанын біліп, көңілі түскені туралы болатын.

Басты кейіпкерлер:

Естемес - күйші, тарамыс денелі, қатқыл өңді, егде кісі, тағдырына ыза болған, өкінген адам.

Осы күйшінің жапан даладағы үйге бас бұрғанын айта кетсем, ол уйде тұрмыс жағдайы төмен қария және бойжеткен қызы тұратын еді. Бойжеткен арудың есімі Жаныл болатын. Ол бойжеткенде қариямыз секілді жүдеу тартқан, жұпыны киінген. Сондықтан жастық салтанаты мен әдемілігі көрінбей қалған. Үй иесі Естемес күйшіге қолқа салады. Күй құдіретімен нарды идіріп көрмек ойларын білдірту үшін «Екі күйші, өнерлеріңді бірдей салындар»-деген сөзбен білдіртуге тырысады. Сөйтіп Естемес күйшінің күйі нарды идіргенімен, жас Оразымбет күйші күйді жалғастырғанда ғана нардың сүті шелекке саулай жөнелді. Осы арқылы Тахауи Ахтанов күй құдіреті мен күйшінің шеберлігін жеткізеді.