Ерғалиев Қуаныш Советұлы Ерғалиева Самал Жанатқызы КӘсіби қазақ тілі «Дене шынықтыру және спорт»

часть – 
бөлік, бөлім, бөлшек, мүше, тарау 
перерыв – 
үзіліс 
официально – 
ресми 
любительский – 
әуесқойлық 
появиться – 
1. көріну,  шығу;  шыға  келу,  пайда  болу; 
2. перен. пайда болу, келіп шығу, туу, туындау 
профессионал – 
кәсіпқой, кәнігі 
управление – 
1. басқару; 2. басқарма 
 
2-тапсырма.  Мәтінді  негізге  ала  отырып  сұрақтарға  жауап 
беріңіздер. 
 
  Қазiргi теннис тарихы қашаннан бастау алды? 
  Уимблдон турнирі қашаннан басталды? 
  Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш жарыс қалай аталады? 
  Теннис Олимпиада ойындарының бағдарламасына қашан енді? 
  Теннистен қандай турнирлер өткізіледі? 
 
3-тапсырма. 
Жазғы 
олимпиада 
ойындарындағы 
ерлер 
арасындағы теннис бойынша чемпиондарды табыңыздыр. 
 
ХХХ  Жазғы  олимпиада  (Лондон, 
2012) 
Милослав 
Мечирж 
(Чехословакия) 
ХХІХ  Жазғы  олимпиада  (Бейжің, 
2008) 
Андре Агасси (АҚШ) 
ХХҮІІІ  Жазғы  олимпиада  (Афины, 
2004) 
Рафаэль Надаль (Испания) 
ХХҮІІ  Жазғы  олимпиада  (Сидней, 
2000) 
Марк Россе (Швейцария) 
ХХҮІ  Жазғы  олимпиада  (Атланта, 
1996) 
Николас Массу (Чили) 
ХХҮ  Жазғы  олимпиада  (Барселона, 
1992) 
Евгений Кафельников (Ресей) 
ХХІҮ Жазғы олимпиада (Сеул, 1988) 
Энди Маррей (Ұлыбритания) 
 

 
149 
4-тапсырма.  Төмендегі  сөздерді  негізге  ала  отырып  диалог 
құрастырыңыздар. 
 
Ракетка,  корт,  Халықаралық  теннис  федерациясы  /IТҒ/, 
Уимблдон  турнирі,  бірінші  ракета,  Дэвис  кубогі,  Энди  Маррей, 
Рафаэль  Надаль,  ХХХ  жазғы  олимпиада  ойындары,  Лондон  қаласы, 
үш дүркін чемпион, 2012 жыл, Новак Джокович. 
 
5-тапсырма.  Төмендегі  спортшыларды  тиісті  бағандарға 
орналастырыңыздар. 
 
Стол теннисі 
Үлкен теннис 
 
 
 
Михаил  Кукушкин,  Ван  Нань,  Андрей  Голубев,  Зоя  Руднова, 
Ярослава  Шведова,  Рита  Погосова,  Юлия  Путинцева,  Зарина  Диас, 
Лайма Амелина, Евгений Королев, Юрий Щукин, Светлана Гринберг, 
Чжан Инин. 
 
6-тапсырма. Сөзжұмбақты шешіңіздер. 
 
 
 
 
 
1 
 
 
Т 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
Е 
 
 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
Н 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4 
Н 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5 
 
 
И 
 
 
 
 
 
6 
 
 
 
 
 
 
С 
 
 
 
 
 
 
Сұрақтар: 
1. 1952  жылы  Бомбейде  стол  теннисінен  өткен  чемпионаттың 
жеңімпазы 
2. Теннистен  ХХХ  Жазғы  олимпиада  ойындарының  ерлер 
арасындағы чемпионы 
3. Теннистен  ХХІХ  Жазғы  олимпиада  ойындарының  әйелдер 
арасындағы чемпионы 
4. Теннистен  ХХІХ  Жазғы  олимпиада  ойындарының  ерлер 
арасындағы чемпионы 
5. Теннистен алғашқы Жазғы олимпиалық ойындар өткізілген жер 
6. Теннистен  ХХХ  Жазғы  олимпиада  ойындарының  әйелдер 
арасындағы чемпионы 

 
150 
7-тапсырма.  «Жетістік»  сөзінен  лексикалық  мағынасы  бар 
сөздер құрастырыңыздар. 
 
Үлгі: Жетістік: іс, тіс, ... 
 
8-тапсырма. Жазғы олимпиада ойындарында әйелдер арасындағы 
теннис бойынша чемпиондарды табыңыздыр. 
 
ХХХ Жазғы олимпиада (Лондон, 2012)  Штеффи Граф (Германия) 
ХХІХ Жазғы олимпиада (Бейжің, 2008)  Елена Дементьева (Ресей) 
ХХҮІІІ  Жазғы  олимпиада  (Афины, 
2004) 
Винус Уильямс (АҚШ) 
ХХҮІІ  Жазғы  олимпиада  (Сидней, 
2000) 
Серена Уильямс (АҚШ) 
ХХҮІ  Жазғы  олимпиада  (Атланта, 
1996) 
Линдсей Дэвенпорт (АҚШ) 
ХХҮ  Жазғы  олимпиада  (Барселона, 
1992) 
Жюстин Энен-Арденн (Бельгия) 
ХХІҮ Жазғы олимпиада (Сеул, 1988) 
Дженнифер Каприати (АҚШ) 
 
Студенттердің өз бетімен орындайтын тапсырмалары 
 
9-тапсырма.  Әр  жылғы  үлкен  шлем  иегерлері  жайында 
презентация жасаңыздар. 
 
10-тапсырма. 
Теннис 
түрлері 
бойынша 
қолданылатын 
атауларды жазып, кестені толтырыңыздар. 
 
стол теннисі 
үлкен теннис 
 
 
 
11-тапсырма. Сурет бойынша шағын әңгіме құрастырыңыздар. 
 
 

 
151 
МОДУЛЬ БОЙЫНША ПЫСЫҚТАУ  
ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ 
 
1. «Ұзындыққа секіру» сөзінің аударылымы 
а) прыжок в высоту 
ә) прыжок в длину 
б) многоборье 
в) тройной прыжок 
г) бег с препятствиями 
 
2. Үш қарғып секіру бойынша әлем рекордын орнатқан спортшы 
а) Юрий Седых 
ә) Ярмила Кратохвилова 
б) Юрген Шульт 
в) Иннеса Кравец 
г) Флоренс Гриффит-Джойнер 
 
3. Диск лақтырудан әлем рекордын орнатқан спортшы 
а) Юрий Седых 
ә) Ярмила Кратохвилова 
б) Юрген Шульт 
в) Иннеса Кравец 
г) Флоренс Гриффит-Джойнер 
 
4. Юрий Седыхтың әлем рекордын орнатқан спорт түрі 
а) 100 метр жүгіру 
ә) 200 метр жүгіру 
б) ядро лақтыру 
в) балға лақтыру 
г) диск лақтыру 
 
5. ХХХ Олимпиада ойындарының 100 метр жүгіру бойынша жеңімпазы 
а) Усэйн Болт (Ямайка) 
ә) Тауфик Махлуфи (Алжир) 
б) Арис Мерритт (АҚШ) 
в) Дэвид Рудиша (Кения) 
г) Томаш Маевский (Польша) 
 
6. ХХХ Олимпиада ойындарының сырықпен секіру бойынша жеңімпазы 
а) Чэнь Дин (Қытай) 
ә) Рено Лавиллени (Франция) 

 
152 
б) Роберт Хартинг (Германия) 
в) Сергей Кирдяпкин (Ресей) 
г) Усэйн Болт (Ямайка) 
 
7.  ХХХ  Олимпиада  ойындарында  Иван  Уховтың  (Ресей)  чемпион 
атанған спорт түрі 
а) көпсайыс 
ә) үш қарғып секіру 
б) ұзындыққа секіру 
в) сырықпен секіру 
г) биіктікке секіру 
 
8.  ХХХ  Олимпиада  ойындарында  Роберт  Хартингінің  (Германия) 
чемпион атанған спорт түрі 
а) ядро лақтыру 
ә) шарбалға лақтыру 
б) найза лақтыру 
в) диск лақтыру 
г) 50 км жүру 
 
9.  ХХХ  Олимпиада  ойындарында  Ольга  Рыпакованың  (Қазақстан) 
чемпион атанған спорт түрі 
а) көпсайыс 
ә) үш қарғып секіру 
б) ұзындыққа секіру 
в) сырықпен секіру 
г) биіктікке секіру 
 
10. «Пружинистое движение» сөзінің аудармасы 
а) толқынды қозғалыс 
ә) денені тік ұстау 
б) серіппелі қозғалыс 
в) шеңбер 
г) иілу, жазылу 
 
11.  ХХХ  Жазғы  олимпиаданың  (Лондон,  2012)  көркем  гимнастика 
бойынша чемпионы 
а) Юлия Барсукова (Ресей) 
ә) Алина Кабаева (Ресей) 
б) Евгения Канаева (Ресей) 
в) Александра Тимошенко (КСРО) 

 
153 
г) Екатерина Серебрянская (Украина) 
 
12. «Аспа» сөзінің аударылымы 
а) перекладина 
ә) кольца 
б) конь 
в) параллельные брусья 
г) опорный прыжок 
 
13. «Кольца» сөзінің аударылымы 
а) аспа 
ә) шығыршық 
б) қоссырық 
в) ат 
г) таянып секіру 
 
14.  ХХХ  Жазғы  олимпиаданың  (Лондон,  2012)  спорттық  гимнастика 
(абсолютты біріншілік) бойынша чемпионы 
а) Ли Сяошуан (Қытай) 
ә) Кохэй Утимура (Жапония) 
б) Алексей Немов (Ресей) 
в) Пол Хемм (АҚШ) 
г) Ян Вэй (Қытай) 
 
15.  Спорттық  гимнастика  (абсолютты  біріншілік)  бойынша  Алексей 
Немовтің (Ресей) чемпион атанған олимпиадасы 
а) ХХХ Жазғы олимпиада (Лондон, 2012) 
ә) ХХІХ Жазғы олимпиада (Бейжің, 2008) 
б) ХХҮІІІ Жазғы олимпиада (Афины, 2004) 
в) ХХҮІІ Жазғы олимпиада (Сидней, 2000) 
г) ХХҮІ Жазғы олимпиада (Атланта, 1996) 
 
16. Синхронды жүзудің олимпиада ойындарына енген жылы 
а) 1948 ж. 
ә) 1984 ж. 
б) 1991 ж. 
в) 1896 ж. 
г) 1926 ж. 
 
17. Жүзуден әлем рекордын 39 рет жаңартқан спортшы 
а) Флоран Манаду 

 
154 
ә) Сезар Сьело 
б) Пауль Бидерман 
в) Майкл Фелпс 
г) Райан Лохте 
 
18. 1877 ж. бастап өткізілетін теннис турнирі 
а) Дэвис кубогі 
ә) Уимблдон турнирі 
б) Хопман турнирі 
в) Францияның ашық біріншілігі 
г) Австралияның ашық біріншілігі 
 
19. ХХХ Жазғы олимпиаданың (Лондон, 2012) үлкен теннис бойынша 
ерлер арасындағы чемпионы 
а) Евгений Кафельников (Ресей) 
ә) Рафаэль Надаль (Испания) 
б) Энди Маррей (Ұлыбритания) 
в) Андре Агасси (АҚШ) 
г) Новак Джокович (Сербия) 
 
20. ХХХ Жазғы олимпиаданың (Лондон, 2012) үлкен теннис бойынша 
әйелдер арасындағы чемпионы 
а) Винус Уильямс (АҚШ) 
ә) Серена Уильямс (АҚШ) 
б) Елена Дементьева (Ресей) 
в) Жюстин Энен-Арденн (Бельгия) 
г) Штеффи Граф (Германия) 
 

 
155 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
Негізгі әдебиет: 
1. Бектұров Ш.К., Бектұрова А.Ш. Қазақ тілі (Ана тілі деңгейінде 
үйрету құралы). – Алматы: Атамұра, 2008. – 336 б. 
2.  Жұмағұлова  А.Ж.  Кәсіби  қазақ  тілі:  Оқу  құралы.  –Алматы: 
Қазақ университеті, 2011. –227 б. 
3.  Қазақ  әдебиеті.  Энциклопедиялық  анықтамалық.  –  Алматы: 
«Аруна Ltd» ЖШС, 2010 
4.  Қазақша-орысша,  орысша-қазақша  терминологиялық  сөздік  / 
жалпы  ред.  басқ.  М.Б.  Қасымбеков,  жобаның  ғыл.  жетекшісі 
А.Қ. Құсайынов.  –  Алматы:  «ҚАЗақпарат»  баспа  корпорациясы, 
2014. – 464 б. 
5.  Сағындықов  Е.  Қазақтың  ұлттық  ойындары.  –  Алматы: 
«Рауан», 1991. –176 б. 
6. Төтенай Б. Дене тәрбиесі: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2008. – 
160 б. 
7. Уәли Н., Қыдырбаев Ө. Қазақ тілі (Сөз мәдениеті). – Алматы: 
Мектеп, 2006 
 
Қосымша әдебиет: 
1.  Бизақов  С.  Синонимдер  сөздігі.  –Алматы:  «Арыс»  баспасы, 
2007. –640 б. 
2.  Казахско-русский  словарь:  около  50000  слов  /  Под  ред.  чл.-
корр.  НАН  РК Р.Г.Сыздыковой, проф. К.Ш.Хусаина. –Алматы: Дайк-
Пресс, 2008. –962 с. 
3. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі / Жалпы редакциясын басқарған 
Т. Жанұзақов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 968 б. 
4. Русско-казахский словарь. 1 том. А-О. – Алматы: Издательство 
«Арыс», 2007. – 640 с. 
5. Русско-казахский словарь. 2 том. О-Я. – Алматы: Издательство 
«Арыс», 2007. – 640 с. 
6.  Хасанұлы  Б.  «Қазақ  тілі»  тұжырымы:  пайымдаулардағы 
көрінісі  (когнитивтік,  психологиялық,  әлеуметтік  лингвистикалық 
сауалнама жүргізу және оның нәтижесін сараптау үлгілері). – Алматы: 
«КИЕ» лингвоелтану инновациялық орталығы, 2008. – 60 б. 
7. kk.wikipedia.org/wiki 
8. ru.wikipedia.org/wiki 

 
156 
Мазмұны 
 
Алғы сөз ..................................................................................................................... 3 
 
1-МОДУЛЬ. ТІЛ. БІЛІМ. МАМАНДЫҚ 
1-2-сабақ. Толғауы тоқсан қызыл тіл ......................................................................... 5 
3-4-сабақ. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі  .................. 15 
5-сабақ. Білім беру жүйесі  ....................................................................................... 27 
6-7-сабақ. Менің болашақ мамандығым  ................................................................. 36 
 
2-МОДУЛЬ. ОЛИМПИАДА ОЙЫНДАРЫ  
8-сабақ. Олимпиада тарихы ..................................................................................... 50 
9-сабақ. Олимпиада ойындарының түрлері  ............................................................ 54 
10-сабақ. Қазақстанның ұлттық құрамасы .............................................................. 58 
11-сабақ. Олимпиада ойындарының чемпиондары  ................................................ 64 
 
3-МОДУЛЬ. ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ СПОРТ ТҮРЛЕРІ  
12-сабақ. Ұлттық ойын-сауық түрлері  .................................................................... 77 
13-сабақ. Ұлттық ойындар мен өнердің тәрбиелік сипаты  .................................... 81 
14-сабақ. Алтыбақан – қазақтың ежелгі ұлттық ойыны ......................................... 85 
 
4-МОДУЛЬ. ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ЖӘНЕ СПОРТ – ДЕНСАУЛЫҚТЫ 
НЫҒАЙТУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ МАҢЫЗДЫ ФАКТОР  
15-сабақ. Салауатты өмір салтының маңызды себепкері – дене шынықтыру ....... 92 
16-сабақ. Жоғары дәрежелі спортшыларды дайындау жүйесін жетілдіру  ............ 94 
 
5-МОДУЛЬ. СПОРТТАҒЫ ҰЛЫ ТҰЛҒАЛАР  
17-сабақ. Қажымұқан – қазақ халқының тұңғыш кәсіпқой балуаны  ..................... 99 
18-сабақ. Балуан Шолақ ......................................................................................... 102 
 
6-МОДУЛЬ. КҮРЕС ТҮРЛЕРІ  
19-сабақ. Қазақстанда еркін күрестің дамуы  ........................................................ 109 
20-сабақ. Қазақтың ұлттық спорт түрі – қазақша күрес ....................................... 113 
21-сабақ. Күресшілерді дайындау жүйесін жетілдіру  .......................................... 117 
22-23-сабақ. Қазақстанда бокстың дамуы ............................................................. 120 
 
7-МОДУЛЬ. ШАХМАТ – ҒЫЛЫМИ АҚЫЛ-ОЙ ЖӘНЕ ХАЛЫҚ 
ШЫҒАРМАСЫНЫҢ НЕГІЗІ  
24-сабақ. Қазақстандағы алғашқы шахмат жарысы  ............................................. 131 
 
8-МОДУЛЬ. ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА – СПОРТ ПАДИШАСЫ  
25-26-сабақ. Көркем гимнастика  ........................................................................... 135 
27-сабақ. Спорттық гимнастика  ............................................................................ 140 
28-сабақ. Синхронды жүзу  .................................................................................... 143 
29-30-сабақ. Теннис  ............................................................................................... 147 
 
Пайдаланылған әдебиеттер  ................................................................................ 155 

 
157 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ерғалиев Қуаныш Советұлы 
Ерғалиева Самал Жанатқызы 
 
КӘСІБИ ҚАЗАҚ ТІЛІ 
 
«Дене шынықтыру және спорт» мамандығына арналған 
 
Оқу құралы 
 
 
 
Басуға қол қойылды 05.11.2015 ж. 
Гарнитура Times New Roman. 
Форматы 29,7 х 42 ½. Офсеттiк қағазы. 
Көлемi 5,1 шартты б.т. Таралымы 500 дана. 
Тапсырыс №0935