Ерғалиев Қуаныш Советұлы Ерғалиева Самал Жанатқызы КӘсіби қазақ тілі «Дене шынықтыру және спорт»

 
14 
жасап,  дау  тудырып,  жауы  да  көбейді.  Бұған  қарамастан,  ел 
азаматтары  халықтың  рухани  байлығы  –  тілімізді  үнемі  қорғаштап 
келеді.  Бірақ  мемлекетіміздің  қатынас  құралы  дәрежесіне  толық  жете 
алмай жүр. 
Ерлан: Сонда не істеу керек деп ойлайсың? 
Әсет:  Тілімізді  сақтап,  дамыту  –  бәріміздің  қасиетті  міндетіміз. 
Ең алдымен, қазақ қазақша, ана тілінде сөйлеуі, жаза білуі керек. Ана 
тіліміздің  шұрайлы  асылдарын,  қуатты  күшін  жете  білуі  қажет.  Ол 
үшін  қазақ  тілін  жатпай-тұрмай  үйренулерің  және  білгендеріңді 
өзгелерге үйретулерің керек. 
(Бектұров Ш.К., Бектұрова А.Ш. «Қазақ тілі» оқулығынан) 
 
15-тапсырма. Өлеңді жаттап алыңыздар. 
 
Ана тілім 
 
Сенің әрбір тынысыңмен күн кешем, 
Сен арқылы тіршілікпен тілдесем. 
Ел бетіне қалай түзу қараймын, 
Ана тілім, 
Егер сені білмесем. 
 
Ана тілім – 
Дана тілім, бақ тілім, 
Сенсіз бақыт дүниеден тапты кім? 
Сенсің менің қасіретім, шаттығым, 
Сенсің менің тазалығым, пәктігім. 
 
Ана тілім – 
Алтын ұям, құндағым, 
Ақ бесікте әлдиіңді тыңдадым. 
Сенің жазың, сенің әнің айтарым, 
Санам сөніп, 
Байланғанша тіл-жағым! 
(Н. Айтов) 
 
16-тапсырма.  Берілген  тақырыптардың  біріне  шағын  шығарма 
жазыңыздар. 
 
1. «Сүйемін туған тілді – анам тілін...» 
2. «Ана тілің – арың бұл...» 
3. Туған тілдің болашағы туралы ой. 

 
15 
3-4-сабақ. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының 
мемлекеттік тілі 
 
 
Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде. 
Нұрсұлтан Назарбаев 
 
 
1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын қазақша баяндаңыздар. 
 
 
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі 
(Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуінің 
алғышарттары) 
 
Қазақстан Республикасының Конституциясы (1995), Тіл саясаты 
туралы  тұжырымдамасы  (1996)  және  осыларға  негізделген  Қазақстан 
Республикасындағы тіл туралы Заңы (1997) республикадағы тілдердің 
ұлтаралық  жарастық  пен  рухани  ынтымақтастықтың  құралы  ретінде 
қызмет  етуін  және  тіл  алуандығын  көздейді.  Республикада  мемлекеттік 
тіл  ретінде  бір  ғана  тілге  –  қазақ  тіліне  конституциялық  мәртебе 
беріліп отыр. 
Қазақстан  Республикасында  қазақ  тілінің  мемлекеттік  тіл 
ретінде қызмет етуінің бірнеше алғышарттары бар. Атап айтқанда, сол 
тілді  қолданушылар  санының  жеткілікті  болуы,  табиғи  және  табиғи 
емес  тілдік  ортаның  болуы,  Республиканың  барлық  аймақтарына 
таралуы,  қоғамдық  өмірдің  әр  алуан  саласында  қызмет  етуі  және 
ауызша  әрі  жазбаша  түрде  қызмет  етуі  сияқты  сыртқы  факторлардың 
болуы,  сондай-ақ  қазақ  тілінің  құрылым-жүйесі  жетілген,  лексика-
фразеологиялық  қоры  аса  бай,  ежелден  келе  жатқан  жазба  және 
ауызша  дәстүрі  бар  ұлттық  тілдердің  бірі  ретіндегі  ішкі  тілдік 
факторлардың  болуы  қазақ  тілінің  мемлекеттік  тіл  ретінде  қызмет 
етуіне мүмкіндік береді. 
Міне,  осы  айтылғандардың  барлығы  қазақ  тілінің  Қазақстан 
Республикасында  мемлекеттік  тіл  ретінде  қызмет  етуіне  аса  қажетті 
алғышарттардың  жеткілікті  және  қазақ  тілінің  ішкі  әлеуметтік 
мүмкіндіктерінің мол екенін көрсетеді. 
Мемлекеттік  тілдің  қоғамдық  қызметі.  Мемлекеттік  тілдің 
қоғамдық қызметі қоғамдық өмірдің аса маңызды мынадай салаларында 
жүзеге  асады:  басқару,  ақпарат,  білім  беру  мен  тәрбие  (мектепке 
дейінгі  мекемелер,  бастауыш,  орта  мектеп,  жоғары  мектеп),  ғылым 

 
16 
мен  техника  (ғылыми-зерттеу  мекемелерінде);  қоғамдық  ғылымдар, 
жаратылыстану  мен  нақты  ғылымдар,  техникалық  және  қолданбалы 
ғылым, экономика салаларында, ғылымның жалпыға ортақ салаларында, 
ғылымның  салааралық  түрлерінде,  бұқаралық  ақпарат  құралдары 
саласында,  іс  жүргізу  саласында;  мемлекеттік,  қоғамдық-саяси, 
мәдени  мекемелер  мен  ұйымдарда;  дене  тәрбиесі,  спорт,  туризм; 
денсаулық  сақтау  мен  емдеу  мекемелерінде;  қоғамдық  тамақтандыру 
орындарында;  мәдени  мекемелерде  (театр,  кино);  дипломатиялық 
қарым-қатынаста;  әскери-патриоттық  тәрбие  және  білім  беру  ісінде; 
шаруашылық  жүргізу  және  ұйымдастыруда;  өндіріс  және  өнеркәсіп 
орындарында;  Қазақстан  Республикасында  өтетін  республикалық, 
республикааралық,  халықаралық  құрылтай,  конференция,  мәжіліс, 
жиындарда, т.б. 
Сонымен,  қазақ  тілі  –  дәстүрлі,  тұрақты,  қатаң  тілдік  нормасы 
бар,  стильдік  тармақтары  сараланған,  жалпыхалықтық  тілден  ұлттық 
деңгейге көтерілген тіл. 
Мемлекеттік тілдің жоғарыда аталған қоғамдық қызметін мінсіз 
атқаруы үшін оның ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі нормаларын 
қатаң сақтау, жарыспалы қолданыстарды (босаң нормаларды) ғылыми 
негізде  саралап,  тиімді  нұсқаларын  сөздіктер  мен  грамматикаларда 
дер  кезінде  заңдастырып  отыру  аса  қажет.  Тілдік  нормамен 
байланысты мұндай шаралар мемлекеттік тілдің мәдениетін көтереді. 
 
 
Мәтін бойынша сөздік 
 
ұлтаралық жарастық – 
межнациональное согласие 
конституциялық мәртебе – 
конституционный статус 
алғышарт – 
полит. предпосылка 
мектепке дейінгі мекемелер – 
дошкольные учреждения 
бастауыш, орта мектеп – 
начальная, средняя школа 
жоғары мектеп – 
высшая школа 
қолданбалы ғылым – 
прикладная наука 
қоғамдық ғылымдар – 
общественные науки 
жаратылыстану ғылымдары – 
естественные науки 
Тіл 
саясаты 
туралы 
тұжырымдамасы – 
Концепция о языковой политике 
 

 
17 
2-тапсырма.  Мәтінді  негізге  ала  отырып  сұрақтарға  жауап 
беріңіздер 
 
  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы  қай  жылы 
жарық көрді? 
  Тіл саясаты туралы тұжырымдамасы қай жылы жарияланды? 
  1997 жылы қандай заң шықты? 
  Қазақстан  Республикасында  қазақ  тілінің  мемлекеттік  тіл 
ретінде қызмет етуінің алғышарттарын айтыңыздар. 
  Қазақ тілі қандай тіл? 
  Мемлекеттік  тілдің  қоғамдық  қызметі  қандай  салаларда 
жүзеге асады? 
 
3-тапсырма. Мәтінді оқып, негізгі мәліметтерді есте сақтаңыздар 
 
Еліміздегі 
тілдік 
ахуалға 
қатысты 
белсенді 
қозғалыс 
1980 жылдардың  аяғы  мен  1990  жылдардың  басында  кеңінен  етек 
алды.  1989  жылы  Қазақ  КСР-інің  Тіл  туралы  Заңы  қабылданды. 
1990 жылы  Қазақ  тілі  және  Қазақ  КСР-індегі  басқа  да  ұлт  тілдерін 
дамытудың  2000  жылға  дейінгі  кезеңге  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасы  жасалды.  1993  және  1995  жылдары  қабылданған 
Қазақстан  Республикасының  жаңа  Конституциясында  қазақ  тілі 
мемлекеттік  мәртебеге  ие  болды.  Тіл  заңында  қазақ  тілі  мемлекеттік 
қамқорлыққа алынатыны атап көрсетілді. 
Тіл  заңын  жүзеге  асыру  үшін  1989  жылы  «Қазақ  тілі»  қоғамы, 
1993 жылы Қазақстан үкіметі жанынан Тіл комитеті құрылды. 
1997  жылы  11  шілдеде  Тіл  туралы  заң  толықтырылып  қайта 
шықты. 
1998 жылы Тіл туралы Заңды күшіне келтіру туралы Мемлекеттік 
бағдарлама жасалды. 
(«Іс қағаздарын қазақша жүргізу» оқу құралы) 
 
Мәтін бойынша сөздік 
 
ахуал – 
положение, состояние 
мемлекеттік бағдарлама –  государственная программа 
қамқорлық – 
1) заботливость, участливость 
2)  покровительство,  протекция,  опека, 
попечение, февство 
белсенді – 
активный 
жүзеге асу – 
осуществляться, притворяться в жизнь 

 
18 
4-тапсырма.  В  казахском  языке  существует  разветвленная 
система  наименования  временных  отрезков  суток.  Как  приведенные 
примеры  подтверждают,  что  в  казахской  культуре  время  обязательно 
соотносится  с  хозяйственной  деятельностью?  В  чем  различие  в 
восприятии времени у казахов и русских? 
В  казахском  языке  для  обозначения  отрезков  времени  имеются 
такие названия: 
–  сәске  «пора,  когда  солнце  всплыло  над  горизонтом»:  сиыр 
сәске  «пора,  когда  солнце  поднялось  на  длину  аркана;  сәске  түс 
«примерно около 12 часов дня»; ұлы сәске «полдень, перед обедом»; 
–  бесін  «после  полудня,  солнце  перевалило  зенит»:  ұлы  бесін 
«солнце начинает клониться к закату»; кіші бесін «солнце склонилось 
заметнее»;  құлама  бесін  «солнце  еще  более  склонилось»;  екінді 
«приближается вечер, солнце совсем уже низко»; намаздыгер «солнце 
готовится к закату, склонилось над своим “гнездом”». 
 
5-тапсырма.  Мәтінді  оқып  шығып,  қазақ  халқының  қандай 
салт-дәстүрімен танысқандарыңызды айтыңыздар? Мағынасы түсініксіз 
сөздердің  астын  сызып,  түсіндірме  сөздіктен  анықтамасымен 
танысыңыздар. 
 
Бастаңғы*  –  қазақ  жастарының  дәстүрлі  сауықтарының  бірі. 
Үйдің үлкендері жолаушылап кеткенде ауылдың қыз-келіншектері сол 
үйге жиналып, бастаңғы жасайды. 
«Қызға  қырық  үйден  тыйым»  деген  берік  қағиданы  ұстанған 
қазақ  қыздары,  әдетте,  мұндай  басқосуға  жеңгелерімен  немесе  іні-
қарындастарымен  бірге  келетін  болған.  Кейде  жиын  қызықты  өтуі 
үшін  сал-сері  бозбалалар  да  шақырылған.  Бастаңғыға  жиналған 
қыздар  үйлерінен  құрт-май,  қант-шайларын  өздері  әкеліп,  ортақ 
дастарқан  жайған.  Бастаңғының  екі  түрлі  тәрбиелік  мәні  бар. 
Алғашқысы баласының үйде отырып томаға-тұйық болып қалмауына, 
елмен  араласуына,  замандастарымен  жақын  танысуына  жол  ашу; 
қонақ  күте  білуге  баулу.  Енді  бірі  –  қызды  қазан-аяқ  ұстауға, 
дастарқан  жасай  білуге,  т.б.  үйрету.  Сондықтан  бастаңғыны  көбіне 
қызы  бойжете  бастаған  үйлер  жасаған.  Бірақ  бастаңғы  рұқсатсыз, 
бақылаусыз  өтпеген.  Өйткені  «шешесі  қыдырмашы  болса,  қызы 
бастаншыл  болады»  деген  сөз  бар.  Басқосу  барысында  жастар  әзіл-
оспақ айтысып, ұлттық ойындар ойнап, ән салып, күй тартып, әртүрлі 
өнерлерін ортаға салған. 
*Бастаңғы  –  энт.  бастангы  –  угощение,  устраиваемое 
девушками  и  молодыми  женщинами  для  своих  сверстников  при 
отъезде старших в семье. 

 
19 
Мәтін бойынша сөздік 
 
сауық – 
увеселение, развлечение 
жолаушылау – 
находиться в пути, странствовать 
қыз-келіншек –  девчата и молодухи 
жеңге – 
женге, невестка (жена старшего брата или близкого 
родственника) 
іні – 
младший брат 
бойжеткен – 
девушка-невеста 
қарындас – 
1)  младшая  родная  или  двоюродная  сестра  (для 
брата, но не для сестры) 
2) форма вежливого обращения старшего по возрасту 
мужчины к девушке 
бозбала – 
юноша, молодой парень; (неженатый) паренек 
томаға-тұйық –  обособленный, ни с кем не общающийся, замкнутый 
[человек], сам по себе 
замандас – 
1) современник 2) ровесник, сверстник 
қонақ – 
гость 
әзіл-оспақ – 
шутка с намеками 
 
6-тапсырма. Мәтінді оқып шығыңыздар. Қазақ тілдік этикетінің 
қандай өзгешеліктерін байқауымызға болады? 
 
1. Бір кісінің ұлдары мен жақын тумалары: Қамысбай, Қашқынбай, 
Бұлақбай,  Қасқырбай,  Қойлыбай,  Қайрақбай,  Пышақбай,  Қуанбай 
секілді  есімдері  бар  ағайындарға  жас  келін  түскен  екен.  Келін 
бұлардың  әрқайсысына  мағынасын  өзгертпей  ат  қойған.  Содан  бір 
күні атасы келінін сынау мақсатымен ауыл сыртынан асығыс келіп: 
– Келін,  келін!  Ауылға  дауыста.  Бұлақтың  арғы  шетінде, 
қамыстың бергі бетінде бір қойды қасқыр жеп жатыр. Тездетіп пышақ 
пен  қайрақты  әкеп,  жаны  шықпай  тұрғанда  бауыздап  алсын.  Мен 
қасқырды қуайын, – депті. 
Келін ауылға дауыстап: 
– Ау,  шапқы!  Сарқыраманың  ар  жағында,  сылдыраманың  бер 
жағында, маңыраманы ұлыма жеп жатыр. Жылдам білеуіт пен жанама 
әкеліп,  адал  орақтап  алсын.  Шапқыбай,  жылдам,  әтекем  ұлыманы 
айдап кетті, – деген екен. 
(Құрбанғали Халид «Тауарих хамса») 
 
2. – Күйеуіңнің аты кім? 
– Обал ғой, қалай атайын? 

 
20 
– Оның обалы жоқ, бауырым. Жай сөз. Атай бер. 
– Ана аттың мойнына салатын имек ағаш? 
– Қамыт па? 
– Жоқ, одан жоғарылауы. 
– Доға ма? 
– Е, сол, сол. 
– Аты да бір түрлі екен. (Ж. Аймауытов «Ақбілек») 
 
Мәтін бойынша сөздік 
 
ағайын – 
1) родственник, сородич; собир. родня 
2)  перен.  друзья,  приятели;  братцы  (фамильярное  или 
дружеское обращение к группе близких людей) 
келін – 
1) сноха, невестка (жена сына или младшего брата, жена 
младшего  родственника  по  отношению  к  его  родителям 
или к другим старшим родственникам) 
2)  келин  (обращение  к  жене  младшего  по  возрасту 
мужчины, которого говорящий считает близким человеком) 
қайрақ – 
точило,  брусок,  оселок,  а  также  станок  для  точки, 
шлифовки чего-л. точением 
шапқы – 
1) тесак 2) сечка (для рубки капусты) 
білеуіт – 
нагайка со свинцом 
күйеу – 
1) муж, супруг; 2) зять; 3) жених 
обал – 
1) рел. грех // греховный, недозволенный 
2) жалко, жаль 
бауыр – 
1)  анат.  печень;  2)  брюхо,  живот;  3)  передняя  часть 
туловища;  4)  перен.  кровный  родственник,  родич;  брат; 
5) перен. склон (горы) 
 
7-тапсырма. Әр бағанды толтырып жазыңыздар. 
 
Антоним 
Синоним 
Омоним 
қорғау – құрту, жою  табиғат – жаратылыс  қара – қара шаш, тақтаға 
қара 
лас – 
түр – 
айт – 
әлді – 
салмақты – 
бас – 
азаю – 
өнерпаз – 
жүз – 
ұзын – 
күшті – 
сана – 
көңілді – 
халық – 
ой – 
сулы – 
әдемі – 
ара – 
құпия – 
құпия – 
ат – 

 
21 
8-тапсырма. Қай сөйлемде өтініш, ал қай сөйлемде бұйрық лебізі 
білдірілгендігін анықтаңыздар. Өз жауаптарыңызды дәлелдеңіздер. 
 
Маған бір стақан су әкеліп берші! 
Маған газетті әкеле қойшы. 
Жарықты сөндір! 
Жарықты өшіруіңізді өтінемін. 
Жылжыңыз! 
Бері қарай жақындасаңыз. 
 
9-тапсырма.  Қажетті  сөзді  не  сөз  тіркестерін  тауып  орнына 
қойыңыздар, айтылған ойдың мағынасын түсіндіріңіздер. 
 
1. Өнер алды – ... ... . 
2. Халық тілі – ... ... . 
3. Әркімге туған тілі – ... ..., 
Оған бала міндетті сан мың есе. (С. Мұқанов) 
4. Ана сүті бой өсіреді, 
Ана тілі – ... .... 
5. Адамның төрт анасының бірі – 
... ... – сатылмайтын байлығы. (М. Шаханов) 
6. Дүниедегі ең асыл тіл – араб тілі, одан кейін – түрік тілі, түрік 
тілінің ішіндегі гауһары – ... ... . (М.Ж. Көпейұлы) 
7. Қазақ тілі – ұлт болмысының бір ... . (Н. Назарбаев) 
8. ... – адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруының 
бірі. (А. Байтұрсынов) 
9. Ғашықтың тілі – ... ... . (Абай) 
10. Егер ана тілін білмесең, 
Сен ол ... ... емессің. (Ғ.Қараш) 
11.  ...  ...  ғасырлар  бойында  жасала  да  береді,  жасара  да  береді. 
(Ғ. Мүсірепов) 
12.  Қазақ  тілі  –  түркі  тілдерінің  ішіндегі  ең  ...  әрі  ең  ...  тіл. 
(П.М. Мелиоранский) 
13. Анамыздың ақ сүтінен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту – 
бүкіл ... ..., ... ұмыту. (Б. Момышұлы) 
14. Батар, кетер келмеске күнім менің, 
Қалар бірақ ... тілім менің. (М. Мақатаев) 
15. Сақтар болсаң, халқыңды – ... сақта, 
Баға жетпес мұра жоқ ... басқа. (Ә. Сәрсенбаев) 
 
Қажетті  сөздер:  қызыл  тіл,  туған  шеше,  ой  өсіреді,  ұлттың 
баласы,  туған  тілі,  қазақ  тілі,  тарихымызды,  көрінісі,  тіл,  тілді,  тілсіз 
тіл, қайнар бұлақ, ана тілі, таза, бай, ата-бабамызды, киелі, тілден. 

 
22 
10-тапсырма. 
Төмендегі 
туыстық 
атауларды 
білдіретін 
ұғымдарымен  бағыт  арқылы  байланыстырыңыздар.  Тағы  қандай 
туыстықты  білдіретін  терминдерді  білесіздер.  Орыс  тіліндегі 
туыстықты білдіретін атаулармен салыстырыңыздар. 
 
Ата – 
балалы болған ер адам 
Әже – 
ағайынды адамдардың жас жағынан үлкені 
Әке – 
бір туған қыздардың жас жағынан үлкені 
Ана – 
бірге туған ағасынан жасы кіші қыз 
Апа, әпке – 
бір анадан туған қыздардың кішісі 
Қарындас – 
жасы үлкен ағаның, туыстардың әйелі, жұбайы 
Сіңлі – 
інісінің,  сондай-ақ  жасы  кіші  басқа  да  ағайын-
туғандардың әйелі 
Іні – 
әкенің әкесі 
Аға – 
әкесінің шешесі 
Жеңге – 
бір туған ер адамдардың жас жағынан ең кішісі 
Келін – 
балалы болған әйел, туған шеше 
 
11-тапсырма.  Төмендегі  орыс  және  қазақ  тілдеріндегі  туыстық 
атауларды оқып, есте сақтаңыздар. 
 
Семантика 
қазақ 
орыс 
Күйеуінің ағасы 
қайын аға 
деверь 
Күйеуінің інісі 
қайын іні 
деверь 
Әйелінің ағасы 
қайын аға 
шурин 
Әйелінің інісі 
балдыз 
шурин 
Күйеуінің апайы 
қайын бике 
золовка 
Күйеуінің қарындасы 
қайын сіңлі 
золовка 
Әйелінің апайы 
қайын бике 
свояченица 
Әйелінің сіңлісі 
балдыз 
свояченица 
Апайының күйеуі 
жезде 
зять 
Сіңлісінің күйеуі 
күйеу бала 
зять 
Ағасының әйелі  
жеңге 
сноха, невестка 
Інісінің әйелі 
келін 
сноха, невестка 
 
12-тапсырма.  Мақал-мәтелдерді  оқып,  олардың  мағынасын 
қалай  түсінетіндеріңізді  айтыңыздар?  Осыған  ұқсас  қазақ  және  орыс 
тілдерінен мақал-мәтелдер келтіріңіздер. 
 
1. Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді. (Қазақ) 
2. Ағашты жемісінен таниды. (Үнді) 

 
23 
3. Аштық ұры етеді, реніш бұзақы етеді. (Моңғол) 
4. Адамның қадірін өлгеннен соң түсінеді. (Түрік) 
5. Иесіз жер – жетім. (Орыс) 
 
13-тапсырма. Төмендегі «достық», «жолдастық» туралы мақал-
мәтелдерді  оқып,  оларды  қалай  түсінетіндеріңізді  айтыңыздар?  Ана 
тіліңізде осыған ұқсас қандай мақал-мәтел бар? 
 
  Жолдасын тастаған – жолда қалар. 
  Досы жоқ адам, тұзы жоқ тағам. 
  Досы көппен сыйлас, 
Досы азбен сырлас. 
  Жаман жолдастан жақсы дұшпан артық. 
  Жолдасты жол айырады. 
  Жаман жолдастан мықты таяқ артық. 
  Сыйласу екі кісіге бірдей. 
  Жолдасы көптің – олжасы көп. 
 
14-тапсырма.  Тілек,  алғыс  сөздерді  оқып,  қайсысын  кімдер 
және  қандай  кезде  қолданылатынын  анықтаңыздар.  Бес-алтауын 
негізге ала отырып сөйлем құрастырыңыздар. 
 
1. Бауы берік болсын! 2.  Шаңырағы биік, босағасы берік болсын! 
3.  Қадамы  құтты  болсын!  4.  Бағы  жансын!  5.  Айы  оңынан  тусын! 
6. Алла  разы  болсын!  7.  Тәңір  жарылқасын!  8.  Мерейі  үстем  болсын! 
9.  Мұратына  жетсін!  10.  Екі  дүниенің  қызығын  көрсін!  11.  Көсегең 
көгерсін!  12.  Нұр  жаусын!  13.  Өркені  өссін!  14.  Бақытты  болсын! 
15. Періштелер  жебесін!  16.  Қатарының  алды  болсын!  17.  Жұлдызы 
жансын!  18.  Жұлдызы  жоғары  болсын!  19.  Уайымы  тамақ  болсын! 
20. Бақ-дәулет кетпесін! 
 
15-тапсырма.  Төмендегі  жағдайлардың  әрқайсысына  бірнеше 
сөйлем құраңыздар. 
 
1. Туған күн 
Баласы – әкесіне 
Курстас – курстас жолдасына 
Ағасы – інісіне 
2. Мекеменің ашылуы 
Директор – қызметкерлерге 
Басқа бір мекеме өкілі – директорға, мекеме қызметкерлеріне 

 
24 
16-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқыңыздар. 
 
Қазақ тілі 
 
Күш кеміді, айбынды ту құлады, 
Кеше батыр – бүгін қорқақ бұғады. 
Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде 
Қан суынған, жүрек солғын соғады. 
 
Қыран құстың қос қанаты қырқылды, 
Күндей күшті күркіреген ел тынды. 
Асқар Алтай – алтын ана есте жоқ, 
Батыр, хандар – асқан жандар ұмытылды. 
 
Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ, ардың 
Жауыз тағдыр жойды бәрін не бардың... 
Алтын күннен бағасыз бір белгі боп, 
Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қалдың? 
 
Жарық көрмей жатсаң да ұзақ, кен – тілім, 
Таза, терең, өткір, күшті кең тілім, 
Тарап кеткен балаларыңды бауырыңа 
Ақ қолыңмен тарта аларсың сен, тілім! 
                                                                      (М. Жұмабаев) 
 

жүктеу/скачать 9,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: