Есеналиева жанар е с е н
ШЕТ ТІЛІ ЖӘНЕ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
жүктеу/скачать 10,61 Mb. Pdf көрінісі
|
Лингвистиканың өзекті мәселелері
| 2. ШЕТ ТІЛІ ЖӘНЕ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
ТИПОЛОГИЯ 2.1. Көпөлшемді, жүйелі лингвистикалық типоло- гияның даму үрдістері Жалпы тіл білімінде лингвистиканың ерекше саласы типологияның жаңа үрдістерін талдауда және оның орны, ролі, мақсат-міндеттерін анықтауда үш түрлі бағыт қалыптасқан: - типологияны компаративистиканың бір тарауы, кез- келген тілді ішкі құрылымына байланыссыз салыстыратын ғылым ретінде түсіндіреді [1]; - лингвистикалық типология өзінің зерттеу пәніне салыстырудың барлық түрін, яғни генетикалық, құрылымдық, ареалды және салыстырмалы типологияны қамтитын жеке ғылыми пән ретінде интерпретацияланады [2]; - лингвистикалық типология ғылыми пән ретінде ұғынылады, алайда «тілдерді құрылымдық зерттеуден» (контрастивті лингвистика мен сипаттамалы лингвистикадан) түбегейлі ерекшеленеді. Әртипті тілдерді салғастыруда таңдап алынған критерийлер – «контенсивті типологиядағы» субъективті-объективті қатынастар [3;4]; «жүйелі типология- дағы» детерминанттар [5;6;7], яғни тілдерді салғастырғандағы қандай да бір зерттеудің мақсаты анық болып, белгілі бір параметрлерге негізделгенде ғана типологиялық зерттеу болып саналады. Әрбір тілдің тілдік элементтердің (фонема, морфема, сөз, сөз тіркесі, сөйлем, мәтін) ішкі динамикасын, синхрондық және диахрондық бір-біріне бағыныштылығын, сәйкестілігін ашып көрсету үшін тілдік жүйенің басымдық сипатын, басым белгісін – оның доминанттық белгісін анықтап білу керек. Мысалы, біздің пайымдауымызша, қазақ тілінің көзге бірден түсетін басым белгі- сингормонизм заңы болса, орыс тілінің доминантты белгісі-екпін. Г.П.Мельников алғаш рет семит тілдерінің оның ішінде 89 Лингвистиканың өзекті мәселелері араб тілінің құрылысын жүйелі лингвистика тарапынан қарастырып, ол тілдің басым белгісі яғни детерминанты жайында «тенденция к максимальной мотивированности слов с деривационным значением, выраженным морфологически» [8,212], деп пайымдаған. Семит тілдері құрылысының ерекшеліктерін, сонымен қатар, қытай және ағылшын тілдерің грамматикасын, лексикасын зерттеу барысында ол тілдерде кездесетін деңгейаралық және деңгейлік корреляция құбылысын типологиялық ерекшеліктерінің бірі ретінде атап көрсеткен. Бертін келе автор семит тілдерінің детерминантын максималды «грамматикализация» тұрғысынан түсіндірді. Оны семит тілдерінің әрбір сөз формасы мүмкіншілігінше формалды деривациялық бір буыннан өрбіген, өзіндік нақты жасалу жолы сараланған туынды сөздер болып табылады. Осыдан семит тілдерінің айрықша көрінетін, өзіне ғана тән мынадай тілдік ерекшелері туындайды: түбірдің «етістіктенуі», мысалы, ، َبَتَك ٌةَباَتِك катаба, китааба - жазу, ол жазды, түбірдің консонанттығы, мысалы, жүктеу/скачать 10,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|