Идеясы: Қанағат пен жауыздықты әшкерелеу, әділет пен даналықты дәріптеу ,поэмада жанағы сол уақыттағы жауыздықпен қанағатшылдықтын түбі бір тұтам ,сол кезеңдегі адамдардың дер кезіңде дұрыс жолға тусе алатындығы айтылған
Құрылымдық талдау
Жанр түрі: поэма (дастан)
Шығарманың композициялық құрылымы: Сюжеттің басталуы. Филипп патша қайтыс болған соң Ескендірдің таққа таққа отыруы. Әскер жиып көрші елдерді жаулауы. Сюжеттік байланыс. Елсіз шөлге тап болуы. Әрең дегенде мөлдір бұлаққа кездесуі. Шиеленісуі: Алтын қорған. «Бұл – Құдайға бастайтын қақпа» деп ашпай қоюы. Қақпаның ар жағынан келген сый. Шарықтау шегі: Сыйдың қу сүйек екенін біліп ашуға булығу. Аристотель ақылы. Таразыға түскен қу сүйек. Шешімі: Қанағатсыз, тойымсыз адам көзі, тек өлгенде топыраққа тояды. Оқулықпен жұмыс: Аристотельдің Ескендірге берген жауабын поэмадан тауып оқу.
Құрылымдық таладау
Әдеби-теориялық ұғымдар: теңеу – суындай, таспады
Эпиет – сар дала, мөлдір бұлақ, алтын қақпа, қу өмірі, жеміт көз, кәпір көз
Эстетикалық таладау
Поэма арқылы Абайдың айтқысы келгенің барлығымызға түсінікті .Поэма 19 ғасырда жазылсада қазіргі қоғамда актуалдылығы өте зор. Жауыздыққа жетелейтін нәрсе күншілдік, тойымсыздық, мансапқорлық. Осындай жаман әдеттерден сақ болу. Иманды болуға, қанағатшыл болуға үндеу.
Шығарманың тәрбиелік мәні – күншілдік, тойымсыздық, мансапқорлықтан аулақ болу, қанағатшыл болуға шақырады.
Абай арнайы эстетикалық тракттар жазбағаны белгілі. Әйтсе де, данышпан ақын-композитордың поэмасында әсемдікке, сұлулыққа деген эстетик. талап-талғамын айқын аңғарамыз. Өйткені, елінің, халқының қамын жеп, жоғын жоқтап, мұңын мұңдап өткен ақынның өскен ортасынан, туған жерінен, жер, ел тағдырынан, салт-дәстүрінен, тарихынан, енері мен мәдениетінен сырт, жақсысына сүйінбей, жаманына күйінбей өмір сүруі мүмкін емес.
Салыстырмалы талдау
Абайдың Ескендір поэмасы және көрұғлы жырын салыстыру
Абай жырлаған поэмада Ескендірдің кенезесі кеуіп, қатты сусағаны баяндалады. Яғни, бұл жерде судың тапшылығы мен қасиетіне мән беріледі.
Енді Көрұғлы жырына келейік. Мұндағы Пертеу Наили жинаған Элазиз нұсқасында су культіне қатысты эпизодтар көрініс береді. Бір күні Көрұғлы құс аулап, оларды тазарту үшін бір бұлақтың басына келеді. Құстардың қанаты сол суға тие салысымен ұшып кетеді. Әрі бұлақ бірден қырық бөлшекке бөлініп, қырық тармаққа айырылады. Осы сәтті Көрұғлы әкесіне баяндағанында, әкесі: «Сол судан іштің бе?», – деп сұрайды. Ол Гираттың ішкенін, өзінің ішпегенін айтады. Әкесі сол судың мәңгілік жанды су екенін айтады. Аңыз бойынша сол суды ішкен Гират әлі тірі екен-мыс.
