Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2015

 
138 
УДК 165.5:373 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Г.Б. Дайырбекова 
Университет «Сырдария»,  
старший преподаватель 
 
А. Саипов 
Южно-Казахстанский 
государственный университет 
им. М. Ауезова,  
д.п.н., профессор 
Вопросы 
формирования 
эстетического 
познания 
школьников 
 
Аннотация 
В  статье  проведен  анализ  социально-
экономических  реформ  Республики  Казахстан, 
которые  создают  объективные  предпосылки  для 
пересмотра  и  обновления  теоретических  основ 
модернизации системы образования. Выделены пути 
преодоления  репродуктивного  стиля  обучения  и 
переход  к  новой  парадигме,  обеспечивающей 
познавательную  активность  и  самостоятельность 
творческой личности как обучающего (учителя), так 
и  обучаемого  (учащегося),  что  является  одним  из 
стратегических  направлений  в  усовершенствовании 
современного  образования.  Поэтому  в  психолого-
педагогических 
научных 
исследованиях, 
приоритетное  место  отводится  изучению  основ 
феномена  «познание»  как  эффективного  фактора  в 
саморазвитии адекватной личности. 
Ключевые  слова:  познание,  познавательная 
активность, обучение, эстетическое отношение.  
 
 
Понятие  «познание»  внутренне  сопряжено  с 
такими категориями как знание (учение), активность, 
познавательная 
активность, 
познавательная 
деятельность,  познавательная  самостоятельность  и  
поэтому  раскрытие  их  содержания  позволяет  более 
глубоко охарактеризовать её сущность. 
Материалистическая  философия  исходит  из 
признания 
единства 
отражения, 
предметно-
практической  деятельности  и  коммуникации,  из 
понимания 
«познания» 
как 
социально-
опосредованной, 
исторически 
развивающейся 
деятельности    отражения.  Познание  не  существует 
вне 
познавательной 
деятельности 
отдельных 
индивидов.  Поэтому  человек  может  познать,  лишь 
овладевая  коллективно-выработанной  системой 
знаний,  передаваемых  от  одного  поколения  к 
другому.  
Феномен  «познание»  раскрыт  в  трудах 
ведущих 
педагогов, 
ученых-психологов 
А.Н.Леонтьева [1] Л.C.Выготского [2], В.П.Зинченко 
[2]  и  др.  Проблема  активизации  познавательной 
деятельности 
учащихся 
является 
одной 
из 
насущных,  ибо  познание  является  необходимым 
условием  формирования  личностных  качеств 
индивида,  в  том  числе  и  активности.  «Сущность 
процесса  познания  заключается  в  усвоении  знаний, 
являющихся единицами сознания» (C.JI. Выготский, 
А.Н.  Леонтьев).  В  совокупности  знаний  отражается 
объективный  мир,  преобразованный  деятельностью 
поколений. 
 

 
139 
Главная задача учителя заключается в том, чтобы поставить ученика в позицию активного 
субъекта учебной деятельности, организовать ее таким образом, чтобы он все более активно и 
самостоятельно  овладевал  научными  актами  и  законами,  формировал  убеждения, 
совершенствовал умения и навыки. 
«Познание»  определяется  в  педагогическом  словаре  как  «обусловленный  развитием 
общественно-исторической практики процесса отражения и воспроизведения действительности 
в  мышлении  человека,  результатом  которого  является  знание  о  мире.  Специально 
организованное познание составляет сущность учебно-воспитательного процесса». Поэтому от 
системы интеграции теоретико-методологических философских взглядов (материалистических, 
прагматических  и  др.)  напрямую  зависит  направление  педагогического  поиска,  определение 
сущностных,  целевых  и  технологических  характеристик  образовательного  процесса, 
основанных на системе общих принципов и способов научного познания. 
В  контексте  данного  исследования  важно  определить  нашу  позицию  в  изучении 
вышеуказанных  понятий,  поскольку  учебный  процесс,  являясь  сложной  двухдоминантной 
системой,  основывается  обусловленностью  двусторонней  деятельности  обучающего  и 
обучаемого. С этой позиции все наши заключения будут ориентированы как на деятельность 
учителя (обучающего), так и на деятельность школьника (обучаемого). Учебная деятельность 
представляет  собой  единство  и  взаимообусловленность  обучающей  деятельности  учителя  и 
учебно-познавательной деятельности ученика, где каждая из сторон выполняет свои функции и 
задачи.  Поэтому  под  обучением  следует  понимать  специально  организуемый  и 
осуществляемый  под  руководством  учителя  педагогический  процесс,  направленный  на 
возбуждение  познавательных  потребностей  учащихся,  на  вооружение  их  системой  знаний, 
умений,  навыков,  на  выработку  диалектико-материалистического  мировоззрения,  развитие 
творческих способностей и дарований. Мы едины с мнением Ж. Караева [4] о том, что понятие 
«обучение»,  трансформируясь  в  условиях  новой  парадигмы  образования,  приобретает  более 
ориентированное  направление  на  качество,  результативность.  «Обучение  признается 
качественным,  если  его  результаты  соответствуют  операционально  заданным  целям  и 
спрогнозированы в зоне потенциального развития». А развивающая функция (педагогическая 
функция  обучения),  осмысленная  на  уровне  теоретического  знания,  заключает  в  себе 
представление  об  общих  нормативах,  регулирующих  процедуры  проектирования  обучения 
через параметры его целевой организации и соответствующие подходы к отбору содержания и 
методов,  ориентированная  на  гарантируемость  интеллектуального  развития  школьников  в 
обучении. Проблема формирования эстетического познания учащихся на всех этапах развития 
образования была одной из актуальных, потому как познания является необходимым условием 
формирования  умственных  качеств  личности  школьника.  Потребность  саморазвития  и 
способность удовлетворять её посредством учения характеризует личность школьника, которая 
является субъектом учения (познания). В этом плане следует отметить, что субъектом учения 
учащегося  делает  обладание  им  такого  важного  качества,  как  познавательная  активность. 
Примечательно,  что  в  многочисленных  представлениях  понятия  «активность»  выявляются 
сущностно  важные  её  характеристики.  С  философской  точки  зрения,  понятие  «активность» 
связано  с  осмыслением  всеобщности  бытия,  деятельности  и  материи,  отражённом  в  данном 
понятии. 
Несомненно,  «познавательная  активность»  есть  активность,  возникающая  по  поводу 
познания и в его процессе, выражается в заинтересованном принятии информации, желании и 
стремлении  углубить,  уточнить  свои  знания,  в  поиске  ответов  на  интересующие  вопросы, 
проявлении  творчества,  в  умении  усваивать  способ  познания  и  применять  его  на  другом 
уровне, характерного и для обучающего и обучаемого. Понятие «познавательная активность» 
используется  в  тех  случаях,  когда  помимо  собственно-интеллектуального  имеется  и  ярко 
выраженный  личностный  аспект  в  виде  потребностей  как  «внутренних  источников 
активности».  В  педагогической  теории  данное  явление  характеризуется  как  принцип 
«активности  и  самостоятельности  учащихся  в  обучении».  Следовательно,  стремление 

 
140 
обучающегося к познанию ведет к деятельности и результатам деятельности. Таким образом, 
познавательная активность является социально-значимым качеством личности и формируется у 
школьников в процессе учебной деятельности. 
В  контексте  данного  исследования  необходимо  также  отметить,  что  трансформация 
понятия  «познания»  предполагает в  своей  основе движущую конструктивную категорию как 
«формирование», которая обеспечивает когнитивную мотивацию процесса познания к степени 
достижения  высоких  результатов.  Категория  «формирование»,  имея  внутренний  движущий 
стержень,  способствует  законченности  и  порождению  определенных  качеств,  свойств 
личности, в данном случае личности школьника. 
Для  современной  педагогики  чрезвычайно  важным  является  осмысление  различных 
подходов, существующих в философской теории познания для определения позиции, наиболее 
полно  отвечающей  задачам  формирования  личности  школьника,  обладающей  высокой 
степенью познавательной активности. 
Познавательная активность при обучении школьников эстетике (искусству) формируется 
в  процессе  эстетического  познания,  включающего  в  себя  диалектическое  единство 
эмоционального и рационального. В процессе освоения декоративно - прикладного искусства, 
трудовом  обучении  и  обучении  изобразительному  искусству  рассматривается  как  система 
ценностно-педагогических воздействий, включающая в себя развитие интеллекта обучающихся 
в  тесной  связи  с  активизацией  эмоционально-эстетического,  компонента  их  эстетического 
развития. В процессе познания произведений декоративно-прикладных искусств (восприятие и 
воспроизведение)  у  школьников  возникают  эмоциональные  переживания,  пробуждающие 
творческое  воображение,  чувства  к  восприятию  духовных  ценностей,  которые  оказывают 
положительное воздействие на когнитивные мотивы их познавательной активности.  
Следовательно, и, быть может медленно, шаг за шагом, используя каждую возможность, 
должен  творить  он  свое  великое  дело  -  разбудить  дремлющее  в  учащихся  чувства  красоты, 
открыть  и  показать  школьникам  новые,  для  них  необъятные,  захватывающие  перспективы 
духовной жизни. 
Применительно  к  учебной  деятельности  школьников,  познавательная  активность 
характеризует  прежде  всего  целенаправленную  потребность  в  постоянном  процессе 
саморазвития,  в  получении  новых  знаний,  умений  и  навыков,  проявлению  самостоятельных 
действий,  ориентированных  на  достижение  высоких  результатов  в  собственной  учебно-
познавательной деятельности 
В  целом,  основываясь  на  вышеизложенном,  можно  сделать  вывод  о  том,  что  все 
исследования  данной  проблемы,  рассматривая  ее  различные  аспекты  едины  в  том,  что  она 
является  важным  качеством  личности,  необходимого  для  активного,  творческого  овладения 
знаниями на основе умений и навыков, сформированных в учебном процессе. 
Однако, не следует сводить просто к использованию полученных знаний в практической 
деятельности.  Необходимо  действительное  участие  школьников  в  деятельности  (учебной, 
трудовой  и  т.п.),  они  должны  смотреть  на  каждый  шаг  свой  с  точки  зрения  успеха  в  этой 
деятельности,  только  спрашивая  себя,  все  ли  они  сделали,  чтобы  быть  объединенными 
сознательными  участниками  этой  деятельностей.  В  стремлении  постоянно  соотносить 
результаты  своей  деятельности  с  поставленным  каждым  индивидом  перед  собой  высокими 
целями,  успехи коллектива постоянно сверять  с целями такого же  высокого порядка и т.п. и 
заключается  одна  из  закономерностей  эстетического  совершенствования  личности.  Ведь 
действительное  наслаждение  процессом  труда  возникает  на  пути  продвижения  к  позитивно 
значимой  цели,  и  чем  совершеннее  личность,  тем  свободнее  ее  деятельность,  тем  более 
прекрасные цели она способна выдвигать. Эта закономерность появляется в различных видах 
деятельности,  когда  они  достигают  определенного  уровня  развития.  В.И.  Кутепов, 
А..Г.Виноградова [5] рассматривают всеобщий характер этой закономерности и видят ее в том, 
что постоянное приближение процессов и результатов деятельности к ее высоким целям ведет 

 
141 
к  более  успешному  и  качественному  выполнению  конкретной  деятельносити  и  активизации 
процесса формирования личности.  
Раскрывая  методологическую  сущность  эстетического  отношения  к  действительности, 
мы закладываем основы развития эстетической культуры личности:  
-
 
познание  действительности  начинается  с  ее  чувственного  восприятия;  вместе  с  тем 
процесс познания - это диалектическое единство чувственного и рационального; 
-
 
в основе возникновения и развития эстетических чувств лежит деятельность (учебная, 
трудовая и т.п.); 
-
 
эстетическое  входит  в  условия  и  цели  преобразования  людьми  действительности  в 
соответствии со своими идеалами; 
-
 
эмоционально-чувственное  отношение  к  действительности  способно  вызывать  у 
школьников глубокую заинтересованность в вопросах эстетического познания;  
-
 
эстетические  отношения  носят  всеобщий  характер  как  включение  во  все  стороны 
деятельности школьников. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1
 
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность // Психология в 10 томах. Т.2. - Алматы, 
2000. - С.16-101. 
2
 
Выготский  Л.С.  Мышление  и  речь.  Изд.  5,  испр.  -  М.:  Издательство  «Лабиринт»,  1999.  - 
352с. 
3
 
Зинченко В.П. 
Психология на качелях между душой и телом // Знание. Понимание. Умение.
 
- 2005. - № 3. - С. 151-169
. 
4
 
Караев  Ж.А.  Актуальные  проблемы  модернизации  педагогический  систем  на  основе 
технологического подхода. - Алматы, 2005. - С. 136-140. 
5
 
Кутепов В.И., Виноградова А.Г. Искусство Средних веков / Под общ. ред. В.И. Романова. – 
Ростов н/Д, 2006. - С. 144-251. 
 
 
ТҮЙІН 
Мақалада  Қазақстан  Республикасының  білім  беру  жүйесін  модернизациялаудың  теориялық 
негіздерін  құраушыларды  шынайылықпен  қайта  қарау  және  жаңартудың  мемлекеттік  әлеуметтік  – 
экономикалық реформасына талдау барысы қарастырылады. Оқытудың репродуктивті стилі мен жаңа 
парадигмаға  өтуді  меңгеру,  білім  беруші  (оқытушы)  мен  білім  алушының  (оқушы)  танымдық 
белсенділігін  қамтитын,  тұлғалық  өзіндік  шығармашылығы  мен  заманауи  білім  беруді  жетілдірудің 
стратегиялық бағытына талдау жасалады.  
 
RESUME 
The article separates the analyses for overcoming a reproductive teaching style and transferring to a 
new  paradigma,  providing  cognitive  activity  and  self-dependence  of  both  a  trainer  (teacher)  and  an 
educant (student), that is one of the strategic directions in the modern education improvement. The author 
also pays attention to the study of the principles of "knowledge'" phenomenon as an efficient factor in the 
self-development of an adequate individual. 

 
142 
ӘОЖ 159.922.762:615.869 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Л.У. Алипбекова 
Еуразия гуманитарлық институты,  
магистр 
 
Психолог 
қызметіндегі құм 
терапиясының 
психотерапиялық 
құндылықтары 
 
Аннотация 
Мақалада 
психолог 
қызметіндегі 
құм 
терапиясының  психотерапиялық  құндылықтары 
қарастырылады. Құм терапиясы адамның балалық 
шақтағы  есін  жаңғыртады.  Бұл  –  психолог  пен 
клиенттің  ессіз  қалыптары  мен  түйсіктері 
жолығатын және бірлесіп әрекет жасайтын орны.  
Түйін  сөздер:  құм  терапия,  Юнгиандық  құм 
терапия, 
Гештальт 
әдісі, 
визуализация, 
психодрама,  құмдағы  сурет,  құммен  ойын, 
Юнгиандық техника. 
 
 
Құм  терапиясының  күші  неде?  Оған  деген 
қызығушылық неге үнемі артып келеді және Құм 
терапиясы  басқа  ойын  терапиясы  түрлерінен 
несімен ерекшеленеді? 
Ж. Пиажеге (1851) сәйкес, ойын дегеніміз  – 
мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  дамуының 
бастауыш  көзі.  К.  Юнг  (1971)  болса,  «Қиял 
дегеніміз  –  психологиялық  қарама-қайшылықтар 
секілді  ішкі  және  сыртқы  дүниелер  тоғысатын 
барлық мүмкіндіктердің анасы» дейді.  
Соңғы  жылдары  кішінің  де,  үлкеннің  де 
«жан дүниесіндегі  балаға»  ерекше назар  аударуы 
психологтердің ойын терапиясын қолдануына дем 
берді.  Адамдар  ойынды  қажетсінеді  және 
ойнағысы 
келеді. 
Бұл 
шығармашылық 
мүмкіндікті,  ішкі  сезімдерді  босатуға  және 
оларды ақиқатқа айналдыруға септігін тигізеді [1, 
9]. 
Құмдағы 
сурет 
– 
ішкі 
жан-дүние 
жағдайының  бейнесі.  Жете  түсінілмеген  қиын 
мәселелер  құмзарда  бейнеленеді.  Ішкі  әлемдегі 
күйзелістер сыртқа шығып, көзге көрінеді. Құм – 
жұмбақ,  таңғажайып  ерекше  қасиетімен  адамды 
өзіне  тартып  тұрады.  Ол  құрғақ  және  дымқыл, 
жеңіл  және  иілгіш  бола  алады.  Құмға  қол  тигізу 
өте жағымды әсер тудырады. Құм – миллион жыл 
бұрын пайда болып, бүкіл әлемге таралған. Құм – 
өте ұсақ ақ түсті, сары, қоңыр, сұр және қызғылт 
түсті болады. 
Құммен  ойын  –  балалар  мен  ересектердің 
эмоционалдық  хал-жағдайларына  оң  әсер  етеді. 
Бұл  баланың  өзіндік  дамуы  үшін  тамаша  құрал 
болып  табылады.  Бала  құмның  не  екенін 
сезінгенше  қолдары  сарай,  қамал  т.б.  бейнелерді 
жасай  бастайды.  Ал  оған  ойыншықтар,  кішігірім 
фигураларды 
қосса, 
онда 
балалар 
түрлі 
ертегілерді драмалап, ойын процесіне кіреді. 

 
143 
Клиент табақта сулы және құрғақ құмнан кішкене көлемді заттарды тұрғызады және 
бейнелер жасайды. Түйсік, иіс сезу және көру арқылы ол өзінің ішкі саналы және санасыз 
ойлары  мен  сезімдерін  физикалық  формаға  айналдырады.  Құм  терапиясы  белсенді  қиял 
және  шығармашылық  символикалық  ойынның  көмегі  арқылы  ессіз  қалыптан  естияр 
қалыпқа,  ақыл-ой  және  рухани  күйден  физикалық  күйге,  бейвербалдыдан  вербалдыға 
дейін  кішкене  көпір  тұрғыза  алатын,  тәжірибеде  негізделген  практикалық  әдіс  болып 
табылады. Әдетте адам өз қиындықтары, ауыртпалықтары мен қақтығыстарының қайнар 
көзін  түсіне  және  тұжырымдай  алмайды.  Құм  терапиясы  осындай  клиентке  оның  ішкі 
және  сыртқы  дүниесінде  не  болып  жатқанын  бейнелер  түрінде  елестетуге  мүмкіндік 
береді.  Мысалы,  Верониканың  (10,5  жаста)  құмдағы  суретін  алайық.  Баланы  түнгі 
қорқыныштар  мен  түсіндегі  айқайлар  мазалайды.  Соңғы  бірнеше  жылда  анасы  «қызы 
қорықпасын»  деп  балалар  бөлмесіне  ауысты  және  қызымен  бірге  ұйықтайтын  болды. 
Вероника  өз  табақшасын  «Хайуанаттар  бағы»  деп  атады  және  ол  туралы  келесідей 
баяндап  берді:  «Мұнда  горилла,  динозаврлар,  жолбарыстар  мен  мейірімді  тасбақа  өмір 
сүреді.  Бақтың  ортасында  су  алабы  бар,  онда  дельфиндер  жүзеді.  Піл  де  бар  мұнда. 
Адамдар хайуанаттар бағына келеді. Аңдар өзара және адамдармен тілдеседі. Тасбақа өзін 
бостандыққа  жіберуді  сұрайды.  Барлық  жануарларға  бостандық  жетіспейді.  Олар 
өздігінше дербес болулары тиіс». Осылайша бұл бейнелер баланың психологке және өзіне 
санасыз материалдарды хабарлай алатын тілге айналады [2, 20]. 
Көркем  терапиядағы  секілді,  визуалды  форма  вербалды  (ауызша)  қарым-қатынасты 
ығыстырады  және  клиенттің  қорғанысын  айналып  өтеді.  Құм  терапиясының  тағы  бір 
артықшылығы  –  адамға  өзгере  алатын  символикалық  заттар  арқылы  әр  түрлі  көріністегі 
мәселелерді  құрастыруға  мүмкіндік  беретіндігі.  Бұл  ойын  процесі  қалыптасқан 
жағдайдағы  тәуелділік  сезімінен  гөрі  жағдаятты  құрушы  болуға  қарай  жылжуға 
көмектеседі.  Психолог  адамның  санасыз  ой-пікіріне  сенген  кезде,  ол  адамның  өзіндік 
бірегей және жетілген өз-өзін тану жолын ашады, бала үшін де, психолог үшін де терең 
трансформациялық (түрлендірмелі) жұмыс болып табылады. 
Құм  терапиясы  қазіргі  кезде  әр  түрлі  теоретикалық  бағыттағы  психологтер  үшін 
әсерлі құрал болып табылады. Юнгиандық Құм терапиясының бастамасы – «Әлемді құру 
техникасын»  ағылшын  педиатры  Маргарет  Ловенфельд  1920  жылдардың  соңында 
дамытты.  Құм  терапиясы  күллі  Еуропада,  АҚШ-та  өз  қолданысын  тапқан  және  біздің 
елімізде де өз орнын тауып жатыр. Тарихи тұрғыда ол көбінесе балаларға арналған ойын 
алаңы  ретінде  қолданылады,  алайда  соңғы  кезде  ол  сондай-ақ,  үлкендерге,  жұптарға, 
отбасыларға, жеке даму топтарына да қолданылатын әдіске айналуда [3, 44]. 
Құм  терапиясы  –  адамға  өз  жан  дүниесіндегі  өз  «Менін»  танытуға,  өзіне  өте 
маңызды, жан тебірентерлік құпиясының ашылуына көмектеседі. 
Құмның адам ағзасына тигізер әсері мол. Әсіресе балалардың ұсақ қол моторикасын 
дамытып, олардың психикасын реттейді. Саусаққа тиген құм түйіршіктері әрбір ұйықтап 
жатқан  қолдың  жасушаларын  оятады,  жүйкесін  тыныштандырады.  Құмның  бала 
психикасының  жағымсыз  қуатын  жоқ  қылатын  сезімталдық  жай  күйді  реттейтін  қасиеті 
бар. Құм балаларға магнит сияқты әсер етеді. Ол суды сіңіру қасиетіне ие. Ғалымдар құм 
барлық  ауыр  психологиялық  энергияны  сіңіріп,  адамның  энергетикасын  тазалап, 
эмоционалдық күйді орнықтырады дейді. 
Құм  терапиясының  маңыздылығы:  сөзбен  айтып  жеткізе  алмайтын  ой  мен 
қобалжуларды  сыртқа  шығаруға  көмектеседі.  Бала  өзін  жайлы,  қорғалған  күйде  сезініп, 
шығармашылық  белсенділік  танытатын  табиғи  стимулдық  орта  қалыптастырады  және 
танымдық,  психикалық  процестерді  дамытады  ол  түйсік  (форманы,  түсті,  тұтас  түйсік), 
есті,  зейінді,  қиялды,  кеңістік  түсінікті,  тактильді-кинестетикалық  сезімділік  пен 
қолдардың ұсақ моторикасы дамиды. 

 
144 
Құм терапиясының мақсаты: Балалардың құм терапиясында қиял, көрнекі – бейнелік 
ойлауды, сөздік – логикалық ойлауды, көрнекі іс-әрекеттік ойлауды, шығармашылық және 
сын тұрғысынан ойлауды дамыту. 
Құм терапиясы арқылы баланың төмендегідей құзіреттіліктері дамиды: 
-
 
шығармашылық, 
-
 
танымдық, 
-
 
интеллектуалдық, 
-
 
қарым–қатынас. 
Құм терапиясын қолданудың әдіс-тәсілдері: 
1. Әңгімелесу. 
2. Түрлі – түсті құммен сурет салу. 
3. Танымдық ойындар. 
4. Коммуникативтік ойындар. 
5. Пікірталастар. 
Құм  терапиясының  негізгі  принциптері:  шығармашылық  белсенділікті  таныта 
отырып,  бала  өзін  ыңғайлы  әрі  қорғалған  күйде  сезініп,  табиғи  ынталандыратын  орта 
жасау. Бала өзі  құрған ертегі ойындарының кейіпкерлерімен бірге әртүрлі  жағдаяттарды 
ойнауы,  шынайы  бірге  тұруы  керек.  Ойын  балаларға  сыртқы  әлеммен  қарым-қатынас 
орнатуға, тануға және өз сезімдерін көрсете білуге көмектеседі. Құм арқылы бала тілмен 
жеткізе  алмаған  жағдайды  бейнелеп  бере  алады.  Бала  құм  терапиясында  қиял,  көрнекі-
бейнелік  ойлауды,  сөздік-логикалық  ойлауды,  шығармашылық  және  сын  тұрғысынан 
ойлауды  дамыта  отыра  процесс  барысында  бала  өзінің  ішкі  қобалжуларын,  ішкі 
сезімдерін сыртқа шығарады [4, 3]. 
Шын мәнінде, Құм терапиясы дегеніміз не? Құм терапиясында шектелген кеңістікте 
бейнелі сюжеттерді жасау үшін психолог құмы бар табақпен, сумен және көптеген заттар 
мен  материалдармен  қамтамасыз  етеді.  Рут  Амманн  құмы  бар  табақты  «жан  сарайына» 
балайды. Бұл – клиенттің психикалық өмірін көрсететін өзінше бір контейнер. Құмы бар 
табақ – баланың сыртқы және ішкі өмірі өзін таныта және дамыта алатын «аралық орын». 
Табақ  –  клиент  өз  әлемін  құра  алатын  және  өз  әлемін  жаңа  түсінікпен  түрлендіретін 
мүмкіндігі  бар  бос  және  еркін  орын.  Психолог  адамды  өз  ішкі  дауысына  сөйлеуге 
мүмкіндік  беретін  қорғаныс  пен  қабылдау  ортасымен  қамтамасыз  етеді.  Рут  Амманн 
метафорасы  барысында  бұл  –  саналы  және  санасыз  материал  кең  өріс  алатын,  біріге 
алатын  және  тұтасқа  айнала  алатын  «аралық  орын»,  сондай-ақ  бала  мен  психолог 
арасындағы  көпір.  Бұл  –  психолог  пен  клиенттің  ессіз  қалыптары  мен  түйсіктері 
жолығатын және бірлесіп әрекет жасайтын орны [5, 12]. 
Қабылдауда  -  12  жастағы  Саша.  Оның  ата-анасы  жақында  ажырасқан.  Әкесі  анда-
санда  келіп  тұрады,  ал  анасы  жиі  іс-сапарларда  жүреді.  Жеткіншектің  апта  ішінде  сабақ 
босатуына байланысты психологке жүгінген. Саша құмы бар табақта жұмыс істеуге қуана 
келісті.  Ол  өзі  құрған  әлемді  «Ластанған  теңіз»  деп  атады.  «Теңізді  ластаған.  Бұл  тіпті 
теңіз емес, бұл  – түрлі  сынақтар жүргізілген мұхит.  Адамдар оны ластайды. Олар бұлай 
істемеуі  керек.  Бұдан  балықтар,  өсімдіктер,  барлық  тірі  ағзалар  өледі.  Спрайттың  бос 
шөлмектері, темекі қораптары, арақ шынылары ғана қалады... Мұнда сондай-ақ бас сүйек 
те бар. Бұл бір өлген адамға тиесілі. Мүмкін, бұл мен шығармын. Бұл әлем қазіргі менің 
ішкі  дүниеме  қатты  ұқсайды.  Маған  айтуға  да  қиын.  Бұл  сурет  маған  ұнамайды.  Оны 
өзгертсем  бола  ма?»  Құм  терапиясы  жан  сезімдерінің  ең  ішкі  өзегіне  енуге  мүмкіндік 
береді.  Бұл  бейнелерден  адамның  ішкі  және  сыртқы  дүниесінде  не  болып  жатқаны 
көрінеді. Ішкі дауысы айтқанды жасай отырып, бала өзіне деген қарым-қатынасты сыртқы 
ақиқатқа  айналдырады  және  санасыз  материалға  көрінуге  мүмкіндік  береді.  Осы 
табалдырық  асты  материалдың  нақты  әрі  айқын  көрінуі  бұрын  тұншықтырылып  келген 
және түсініксіз болған нәрсені ұғынуға алып келеді [2, 32]. 

 
145 
Құм  терапиясы  көп  форма  қабылдайды.  Құмдағы  жұмыс  клиенттің  жинақталуына 
және  терапияда  қажетті  орынға  кері  кетуге  көмектеседі.  Адамдардың  көпшілігі  балалық 
шақта  құмда  және  сазда  ойнауды  жақсы  көрген  болатын.  Құм  терапиясы  адамның 
балалық  шақтағы  есін  жаңғыртады.  Кейбір  клиенттер  ешқандай  заттарды  қолданбайды, 
олар  құмға  қол  тигізеді,  қалыптарды  орналастырады  және  құмда  құрылыс  жасайды. 
Кейбіреулері  аз  ғана  заттар  қолданса,  енді  біреулері  көп  заттар  қолданады.  Біреулері 
құрғақ  құмды  пайдаланса,  біреулері  оны  сулайды.  Кейбірі  өз  әлемін  тез  тұрғызады, 
біреулері  баяу  жұмыс  істейді.  Кейбіреулер  статикалық  (қозғалмайтын)  әлем  жасаса, 
біреулері  жалғасқан,  көшірмелі  тарихтарды  қалыптастырады.  Кейбіреулері  дүниені 
байсалды  және  жинақы  елестетеді.  Енді  біреулері  ойыннан  рахат  алады.  Кейбір 
жағдайларда өте терең жан толғаныстары мен өткен ауыртпалықтардың қайта жаңғыруы 
байқалады. Ешқандай дұрыс жол немесе дұрыс нәтиже жоқ. Әрбір клиенттің сол сәтте не 
жасайтынына  сену  маңызды.  Оның  қате  түсініктері,  құндылықтары  мен  шешілмеген 
мәселелерін  білу  де  психолог  үшін  маңызды  болып  табылады.  Бұл  түсіну  психологқа 
адамның нені бастан кешіп тұрғанын аз ғана пікірмен қабылдауға дайын болуға мүмкіндік 
береді. 
Құм  терапиясы  психологтардың  әдістеріне  қосымша  әдіс  болуы  мүмкін.  Бұл  әдіс 
көбінесе Юнгиандық техника ретінде қолданылатынына қарамастан, Құм терапиясы басқа 
да  түрлі  тәсілдермен  үйлестіріле  қолданылуы  мүмкін.  Мысалы,  егер  психологтың 
әдіснамасы  көбіне  когнитивті  сипатта  болса,  Құм  терапиясында  талдау  қолданылады 
деген  екіталай.  Психолог  клиенттің  ойларын  қайта  құрастыруға  көмектесу  үшін  онымен 
табақта жұмыс істеуі аса ықтимал [6, 45]. 
Көптеген  психологтер  түзету  мен  терапия  әдістеріне  көңілдері  толса  да,  кейде 
олардың  әдістері  сәтсіз  болып,  клиентпен  жұмыстарының  тоқырап  қалғаны  сезілетін 
кездер де болады. Құмдағы әлемдер, өзінің көп деңгейлі, үш өлшемді нышандарымен бұл 
қиыншылықты еңсеруге көмектеседі.  «Бейвербалды sandtray әлемі  құммен ойнап жатқан 
кісіге  оқиғаларды  армандарындағыдай  көп  деңгейде  бір  сәтте  бейнелеуге  мүмкіндік 
береді» [7, 14]. 
Психологтер  үшін  өз  стильдері  мен  шығармашылық  бағдарларын  сақтау  маңызды. 
Гештальт  әдісі,  визуализация,  психодрама,  дене  және  іс-қимылмен  жұмыс,  арт-терапия, 
ертегі  терапия  әдістері  –  Құм  терапиясын  қатар  қолдануға  болатын  терапиялық 
стратегиялардың кейбірі ғана. 
Құмы бар табақ – психологтің оны психологиялық жан күйзелістерінде, тұлға аралық 
қарым-қатынас  мәселелері,  жеке  бас  дамуы,  өзіндік  «меннің»  ықпалдастығы  мен  өзгеруі 
секілді  көп  жағдайларда  қолдануына  мүмкіндік  беретін  күшті  құрал.  Сондай-ақ,  Құм 
терапиясы  вербалды  терапияға  қарағанда  психолог  үшін  зиянсыз.  Клиенттің  жағымсыз 
ойларының көпшілігі психологке  қарай  емес,  құмы  бар  табаққа  бағытталады,  сондықтан 
тасымал мәселесіне жұмсалатын энергия барынша азырақ. 

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: