2.2 Экологиялық маңызды қызметтің Қылмыстық бұзушылықтары
2.2.1 Шаруашылық және өзге де қызметке қойылатын экологиялық талаптарды бұзу
ҚР ҚК 277-бабында көзделген қылмыс объектісі - шаруашылық және өзге де қызмет саласындағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі қатынастар болып табылады.
Өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының аумақтық – өндірістік кешендерін қалыптастыру, қалаларды, елді мекендерді салу және реконструкциялау кезінде оның әлеуетті мүмкіндіктерін, аумақтық және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану қажеттілігін, табиғи экологиялық жүйелерді сақтауды ескере отырып, табиғи ортаға жүктеменің шекті жол берілетін нормалары белгіленеді.
Сондықтан, жұмыстарды жүргізу кезінде тәуекелдерді азайтуға, ықтимал қауіпті азайтуға және мәжбүрлі теріс салдарларды шектеуге бағытталған ережелерді қолдану қажет. Бұл ережелер мен ережелер экологиялық заңнамада қамтылған:
- 1997 жылғы 15 шілдедегі" Қоршаған ортаны қорғау туралы "ҚР Заңы.
- 1997 жылғы 15 шілдедегі" Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы " заң
- 1997 жылғы 18 наурыздағы" экологиялық сараптама туралы " заң
Заң шығарушы жалпы экологиялық талаптарды бұзғаны үшін, оның ішінде халықты радиациялық қорғау бойынша жауапкершілікті белгілейді.
Объектілердің құрылысы арнайы уәкілетті мемлекеттік органдардың оң қорытындысы және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімдері болған кезде жүргізіледі. Қажет болған жағдайларда объектілерді орналастыру туралы мәселе талқылау немесе референдум нәтижелері бойынша шешіледі.
Бұл қылмыстың объективті жағы келесі белгілермен сипатталады:
а) экологиялық қауіпсіздік қағидаларын бұза отырып іс-әрекеттер жасау және әртүрлі жұмыстарды жүргізу кезінде экологиялық құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды орындамау;
б) қауіпті салдарлар: радиоактивті фонның елеулі өзгеруі, адам денсаулығына зиян келтіру, жануарлардың жаппай қырылуы не өзге де ауыр зардаптар. Бұл экоцидке қауіп төндіретін радиациялық фонның айтарлықтай нашарлауы; мүмкін эпидемиялар; айтарлықтай материалдық шығындарды қажет ететін апаттар және т. б.
Осы қылмыстың субъектісі әртүрлі жұмыстарды жүргізу кезінде экологиялық қауіпсіздік нормаларын сақтау үшін міндеттер мен жауапкершілік жүктелген адам деп танылады.
Экологиялық ықтимал дегеніміз - қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру және пайдалану кезінде экологиялық талаптарды бұзу.
Атом энергиясын пайдалану, химиялық және биологиялық қаруды жою саласындағы қызметтің барлық түрлерін жүзеге асыру кезінде адамдарды қорғау және табиғи ортаны қорғау саласындағы қатынастар осы қылмыстың объектісі болып табылады.
Егер бұл әрекеттер адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға елеулі зиян келтіру қаупін тудырса, қауіпті қалдықтардың тыйым салынған түрлерін өндіру, радиоактивті, бактериологиялық заттар мен қалдықтарды тасымалдау, сақтау, көму, пайдалану немесе белгіленген ережелерді бұза отырып, оларға өзге де қарау қылмыс болып саналады.
Мұндай әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілікті белгілеу адам ағзасына тікелей және жанама (табиғи орта арқылы) әсер етудің, сондай-ақ Қазақстан Республикасының химиялық және бактериологиялық қарусыздану саласындағы халықаралық міндеттемелерді орындауының ықтимал қауіптілігіне байланысты.
Өндіруге тыйым салынған қауіпті қалдықтардың тізбесін ҚР Үкіметі белгілейді. Оларға, атап айтқанда, жарылғыш заттар, оның ішінде оқ-дәрілерді, сондай-ақ оларды өндіру қалдықтарын, жарылғыш заттарды, өнеркәсіптік мақсаттағы мылтықтарды және пиротехникалық бұйымдарды кәдеге жаратқаннан кейін жатады.
Егер осы объектілердің физикалық қорғалуын қамтамасыз ету жөнінде нормативтік белгіленген шаралар қабылданбаса, радиациялық көздерді, сақтау пункттерін пайдалануға, сондай-ақ өндірістің, пайдаланудың, өңдеудің, тасымалдаудың немесе сақтаудың кез келген нысанында және кез келген сатысында тұрған ядролық материалдар мен радиациялық заттарды пайдалану жөнінде кез келген жұмыстарды жүргізуге тыйым салынады.
Бактериологиялық (биологиялық) және токсиндік қарулардың қорларын әзірлеуге, өндіруге және жинақтауға тыйым салу және оларды жою туралы (1972 ж.) Халықаралық Конвенцияға сәйкес әрбір қатысушы мемлекет ешбір жағдайда ешқашан, ешбір жағдайда әзірлемеуге, өндірмеуге, жинақтамауға, қандай да бір өзге жолмен сатып алмауға және сақтамауға міндеттенеді.
1993 жылы Қазақстан Республикасы химиялық қаруды әзірлеуге, өндіруге, жинақтауға және қолдануға және оны жоюға тыйым салу туралы конвенцияға қол қойды. Қазақстанда химиялық қару қорларын жоюдың нысаналы бағдарламасы әзірленді, оның басымдығы: химиялық қаруды жою процесінің қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғау және сауықтыру болып табылады.
ҚР Қылмыстық кодексіндегі 278-бабының 1-бөлігінде көрсетілген заттармен жұмыс істеу кезінде белгіленген ережелерді бұзу адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға елеулі зиян келтірудің нақты қатері туындаған кезден бастап аяқталды деп танылады. Қылмыстың құрамын заң шығарушы формальды түрде құрастырған.
ҚР Қылмыстық кодексіндегі 2-бабының 2 және 3-бөлімдерінде қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе ластануына, адам денсаулығына зиян келтіруге не жануарлардың жаппай қырылуына әкеп соққан, сол сияқты экологиялық апат аймағында немесе төтенше экологиялық жағдай аймағында жасалған іс-әрекеттер үшін неғұрлым қатаң жауапкершілік белгіленді.