Оқып  шығып,  сызықшаның қойылуын  түсіндіріңіз

біріншісі  —  кеңсе,  екіншісі  —  Қызыл  отау,  үшіншісі  —  медпункт, 
төртіншісі —  мал  дәрігерлік  пункті,  бесіншісі — сауда  дүкені, 
алтыншысы—радиостанция  (Ә.  Ә.).  М енің  еріккендегі  кәсібім— 
не  Сыр  бойында  балық  аулаушыларға  кету,  не  Қайрақбайды ер- 
мек  көріп,  соның  қасында  болу  (С.  М .).  6.  Оның  ендігі  бар  ойла- 
ғаны— езінің  намысын  қалай  қорғап  қалу  (С.  М .).  7.  Ш одыр— 
Қазақтардың  қойып  алған  аты.  Шын  аты —  Федор  Иванович 
Песик  (Ғ.  Мұст.)  9.  Бар  ұлтты  бір  адамның  баласындай  бауыр- 
малдыққа  ж еткізу —  арман.  10. Ж алғанда  ең қауіпті  адам —  ішкі 
сырын  жасыра  білген  адам.  Адамның  айыбы  адасқан  емес,  адас- 
қанды  мойындамау.  11.  Бүл  —  Ақбаяннан  күтпеген  сөзім  (1.  Е.).
453-жаттығу.
 
Тұрлаулы  мүшелерін  тауып,  астын  сызыңыз  да,  тиісті 
жеріне  тыныс  белгісін  қойыңыз,  оның себебін  тусіндіріңіз.
1.  Бүл  Нұра  ©зенінің  жағасына  ертеде  орнаған  поселкалар- 
дьщ  бірі.  2.  Үлкен  Песик  Сапардың досы  (Ғ.  Муст.).  3.  Көп  көр-. 
ген  нүсқа,  көп  істеген  үста.  4.  Ілім  бүлақ,  ібілім  шырақ.  5.  Ж ар- 
тыны  Жарып  жеген  татулықтың  белгісі.  6.  Ата  асқар  тау,  ана 
бауырындағы  бүлақ,  бала 
жағасындағы 
қүрақ 
(м а қ а л д а р ).
7.  Қөзге  түсетін  жан  иесі  жоқ.  8.  Ж ер  ж үзін  тылсым  буғандай.
9.  Ана  әйелдің  біреуі  келіні,  біреуі  сол  келіннен  туған  немере 
қызы.  Төр  дегені  екі-үш  кез  ғана  ж ерде  жайылған  ескі  құрым 
киіз  (М.  Ә.).  10.  Бейімбеттіқ  бет  алысы  екеуін-  де  басу  керек 
(Ғ.  М .).
454-жаттыгу.
 
Бастауыштан  кейін  қойылатын  сызықшаға  он 
сөйлем 
жазыңыз.
455-жаттыгу
. 
Тұрлаулы  мүшелерініқ  астын  сызып,  қай  сөз  табынан 
екендігіне,  қүрамына  қарай  талдаңыз  және тыныс  белгісін  түсіндіріқіз.
1. 
Ж еліктіретін  —  Шәкен.  2.  Сез  Ш әкендікі  (Ғ.  Мұст.).  3.  Тә- 
ні  сұлу— сүлу  емес,  жаны  сұлу —^ сүлу.  4.  Көп  іздеген  көмбе  үс- 
тінен  шығады  ( м а қа л ).  5. Айтқаным  —  айтқан.  6.  Оқу түбі  —  то­
ку.  7.  Өлең  — сез  қолданудың  ең  асыл  әдісі.  8.  Оны  бағасын  кеті- 
ріп  жоқтан  өзгеге  ж үмсау — күнә  да,  үят  та  (В.  Б .).  9.  Больше- 
виктер— қалық  жұмыскерлердің,  жалшылардың  кедейлердің  ті- 
легін  кездегендер.  10.  Бачок— «Екібастүз»  заводыньщ  жүмыске- 
рі,  бояушы,  суретші  £ £ ._ С .).  1,1.  Өткен  ғасырдық  куәсі  болған 
М а сд о і  — В о р о н еж   губерниясыньщ  қалталы  ірі  байы.  12.  Қуан- 
ған  қорыққанмен  бірдей  екен. 
13.  Бүл  —  фонтанды  бүқтырып 
болдық,  ...  жеңдік  деген  белгі  еді  (Ғ.  М .).  14.  Қуанышы  —  май- 
данға  Елемесов  болып  кеткен  Асқардан  жүмасына  бір  хат  келе- 
■
 ді, ( С .Л І ).
ҚАРАТПА  СӨЗ
Қаратпа  сез  —  сөйлем  күшесі  болып  есептелмейтін  оқшау 
.сөздердің  бірі.  Қаратпа  сез  өзі  түрған  сәйлемнің мазмұнына бел-

гілі  мағыналық'байланыста  болады  да,  бірақ сол  сөйлемдегі  бас­
ка  сөздердің  ешқайсысымен  синтаксистік  байланысқа  түспейді. 
Мысалы:  Ой, 
Бэтес 
м уны ң  не?  Етіп  турсың  ба, 
Сүлтеке 
мы­
на 
баланың  сөзін?  Өзіц  біл, 
балам 
(С. М .).
Бұл  сөйлемдердегі  Бәтес,  Султеке,  б а ла м   бегендер  қаратпа 
сөздер.  Олар  сөйлемдегі  басқа  сөздерм ен  синтаксистік  байла- 
нысқа  түспей,  сол  себепті  интонация  жағынан  да  басқа  сөздер- 
ден  жекеленіл,  оқш ау  айтылып  тұр.  Бұл  сөздердің   сөйлемде  ат- 
қарып тұрған  қызметі —  айтылған  ойдьщ кімге,  неге  арналғанын, 
бағытталғанын көрсету ғана.
Сөйлемнің  мазмұныньщ  кімге, 
неге  арналып 
айтылғанын 
білдіру  үш ін  тұрған  сөзді  қаратпа  сөз  дейм із.
С ейлемде  қаратпа  сез  атау  түлғасында  түрады. 
Қаратпа 
сөзді  атау  тұлғалы  бастауыштан  ажырататын  мынадай  белгілер 
бар:
1.  Қаратпа  оөз  атау  түлғалы  болғанымен,  оның  сұрағына 
ж ауап  бермейді.
2.  Сол  сөйлемдегі  бірде-бір 
мүшемен  грамматикалық  бай- 
ланысқа түспейді.
3.  Сөйлемдегі  басқа  сөздерден  интонация  арқылы  оқшаула- 
нып  айтылады.  Мысалы: 
Назыкеш, 
б ізд ің   қостьі  артқан  түйені 
алып  қалшы,  қал қам   (Назыкеиі,  қал қам   сөздері  —  қаратпа). 
Ал  сөйлемнің  бастауышы  —  сен.  Н азыкеш   Ж а б а й д ы ң   аузына 
шалап  тосты.  (Ғ.  М .).  (Назыкеш.  —  сөйлемнің  бастауышы).
Қаратпа  сөз  әсіресе  лепті,  бұйрықты,  сүраулы  сейлемдерде 
ж иі  қолданылады  ж әне  осындай  қаратпалы  сейлемдерде  бас- 
тауыш  кебінесе  айтылмайды.  Қаратпа  сез  негізінде  зат  есімдер- 
ден болады.
Кісінің  аты-жөні  болатын  сездер  мен  соның  орнына  қолда- 
нылатың  басқа  жалпы  атаулар, 
ж ануарлар  аты,  ал 
поэзияда 
жансыз деректі, дерексіз  ұғымдарды  білдіретін  есімдер  д е  карат- 
па  сөз  болып  қолданылады.  Мысалы: 
Қарағым-ай, 
туршы  те- 
зірек.  Қорықпа, 
бейшара! Күнім-ау, 
не  істегелі  жүр ■
  едің?  ’ 
Кзне, 
бэле, 
әкел  қолыңдыі  (С.  М .).
Өзгеге, 
көңілім 
тоярсың  ( А б а й ).
Уа.туған жёр, 
аша  бер  ңүш ағы ңды і  ( С.  М .).  Уа,  дүние-ай, 
қанат бітіп,  қ ус боп ұшсам  ( С.  С.).
Қаратпа  сез  ж еке  бір  сезден  де,  сөз  тіркесінен  д е  болады  жэ- 
не  бірыцғай  болып та келе  алады.
Мысалы: 
Иэ, 
сәлем  щайда, 
Бүркіт?  Саңтаған,  Нұрбек, 
сендер  өз  үйлерщ ё  баратын  ш ығарсыңдар?  (С.  М .).  К үрең  ат, 
жабырцама,  а р қ а қ б о с а р  
(С. С.).
Қаратпа  <сөз  сейлем  ішінде  қай  ж ерде  тұрса  да,  интонация, 
арқылы  'басқа  сөздерден  оқшауланып  айтылады,  ж а зу д а   тыныс 
белпсш ен,  негізінде,  үтірмен  бөлінеді.  Ерекше  күшті  интонация-  » 
мен  аитылғанда,  қаратпадан  соц  леп  белгісі  д е  қойылады.  Мы- 
салъг.  Қателестім, 
a n a l  
(С.  М .) 
Кэкітай! 
Не  деп  күлдіңдер, 
е й I  айтшы!  (М.  Ә.)
208

Кажыма,  е р   к ө ң і л і м   бәрі де өтер,
Сан азап бір  күнгідей болмай кетер.
(С.  С.).
456-жаттыгу.
 
Сөйлемдегі  қаратпа  сөздерді  тауып,  талдаңыз.
I.  Қарағым,  неге  жүдеусіц?  2.  Kip,  жарығым,  жасық  боламы- 
сың,  шіркін,  әлде  немене?  3.  Әже-ай,  кірерміз  де,  шығармыз  да. 
Осының  несін  ырым  қылдың?  (М.  Ә.)  4.  Әбіш  аға,  оныңыз  рас 
қой.  5.  Ал  Нифонт  Иванович!  Енді  менің  өзімді  сынаңыз!  6.  Иб- 
раһим  Кунанбаевич!  Әрине, ібелгілі,  сіз  басы  алтын  адамсыз.
7.  Азамат,  ж үнжіме,  жүрме бос, 
,
Қол  үстас,  бірігіп  тізе қос.
8. Домбырам,  күйлер  қоссын  пернелеріц 
Тарқатшы  көкіректегі  кектің шерін.
9.  Ей,  Аққу!  Сәлем деші  жолыққанда.
10.  Еркіңді қу қайғыға  берме,  көңілім!
Күйленіп  бүрынғыдай серме,  көңілім!
Қамығып  жабырқадың неге  мұндай,
Талпынып  көкке  құлаш серме, көңілім!
(С.  С.)
II. Амансың ба,  байғұс  апа?
Д ен ің  сау  ма,  әп-еке?
( С .  С.)
457-жаттыгу.
 
Қаратпа  сөздерді  тауып,  тыныс  белгісін 
қойып  жазы- 
ңыз.
1. 
Ә же  мені  бір  шаруаға  шақырттын,  ба?  Әлде  бір  айтпағың 
бар  ма  еді?  2.  Я  қарағым  айтпағым  бар  екені  рас.  3.  Жаршылар 
шығыңдар  кәне!  (М.  Ә.).  4.  Өмірлі  бол,  бақыттың  биігіне  өрле 
Бақытжан!  (С.  М .).  5.  Бәйбіше  мен  жалған  сөз  айтқам  жоқ. 
6.  Апа-ау  алты  ата  екені  рас  емес  пе?  7.  Күнім-ай  сонша  неге  ж ү- 
дедің?  8.  Не  сездін,  айтшы  күнімтайым?  9.  Оиан  соң  Ибраһим 
Кунанбаевич  сіз  халқыңызда  өз  өміріңізде  сондай  бір  сілкіну 
қайратын  көргеніңізге  өзіңізді  бақыттымын  деніз!  Оның  үстіне 
және  сіз  бақытты  екенсіз  Ибраһим  Кунанбаевич!  (М.  Ә.).
11.  Арыстаным-ай  ақ  бейілім-ай  шойырылып  қалған  ағаң  қалай 
есіңе  түсті!  Батырым-ай  оқ  өтПесім-ай  найзагерім-ай  сені  д е  кө- 
ретін  күн  болады  екен-ау!  13.  Сізге  сөз  келтірмеймін  ғой  А р­
теке  ( Ғ .М .) .
ТҮРЛАУСЫ З  М ҮШ ЕЛЕР 
ТОЛЫҚТАУЫШ
Толықтауыш  —  сөйлемде  толықтайтын  мүшесімен  табыс,  'ба-, 
рыс,  шығыс,  көмектес  септіктерінің  бірінде  тұрып  ж әне  онымеи

заттық  ұғымда  байланысатын  тұрлаусы з  мүше.  Толықтауыш  ■
 
аталған  септіктердің  к і  м д  і,  н е н  і,  к і  м  г е,  н е г е ,   к і м н е н,  * 
н е д е н ,   к і м д е ,   н е д е ,   к і м м е н ,   н е м е н   деген  сүрақтары-  : 
на  ж ауап  береді.  Мысалы:  М е н о д а н с ө з д і т о қ т а т у ь і н   талап 
еттім(С.М -).
Толықтауыштар  зат есімнен,  есімдіктер  ж әне  заттанған  басқа  ? 
сөз таптарынан  болады. 
^ 
*
Мысалы:  С е н ім д і
ж олдаспіарды 
ш акы рамы з  ғой. 
Қайла- 
мен,  балғамен 
серттёсетін  болайық.  Л и з а   жаңағы  ж и н а л ы с -  
ты 
қазір 
аяқт ауды  
ұсынады,  Күніне  қанша  жұмыс 
істе- 
гендеріңді 
білмейсіңдер  де,  қаниіа  ақш а  а л а т ы н д а р ы ң д ы ' 
білесіңдер  (Ғ. М .).
Толықтауыштар  қүрылысы  жағынан  дар а   ж әне 
к ү р д е л і'
бо­
лады.  Мысалы:  Сағит  ақ 
орамалға 
түйілген  бір 
нэрсені  ҚО- 
лына 
ұстатып  кетті  (С.  М .),  деген  сөйлемде 
орамалға,  нзр
• 
сені,  ңолына
  сөздері  әрқайсысы  бір-бір  сүраққа  Жауап  беріп- 
түрған  дара  толықтауыштар  болса,  Амантайдың 
неге  сұрла- 
нып  т ұрғанын 
Ботакөз  сезді.  А й ба л а  
екі  шелек  суды 
иы- 
ғы н да ғы   иінағаш қа  іліп  ал ды  
(С.  М .).  деген  сөйлемдердегі 
сұрланып  тұрғанын,  екі  шелек  суды  дегендер  екі-үш  сөзден  құ- 
ралып,  күрделі  толықтауыш  болып түр.
Толықтауыш  өзі  толықтайтын  мүшенін,  алдынан  —  іргелес 
те,  алш ақ  та  түрып  —  орналасады  да,  онымен  меңгеру  арқылы 
байланысады.
458-жаттығу.
 
Оқып  шығып  т о л ы қт а у ы шт ар ды  табыныз;  содан  кейін 
оларды  өзі  толыктайтын  мүшесімен  қоса  кешіріп  жазып,  тиісті  сұрауын  қойы-  . 
ңыз.
1.  Аға,  едбек   пен  еңбек  несін  өленде,  өнерде  қадірлеу  қажет 
дедің із.  2.  Д олгов  пен  Әбіш  ауылда  еңбексіз  отыруды  ездері 
үшін  ауыр  көреді.  3.  Абай  мұны  біліп  ж үр  е д і.  4.  Бүл  сөзін  Әсия 
іштей  онша  қабылдаған  ж оқ.  5.  Мен  мүнын,  болашағына  сене-  -  
мін.  6.  Сағитпен  әңгіме  ұзаққа  бармайтынын  шеще  д е,  жеңге  д е : 
біледі.  7.  М ағаш,  Кәкітайдан  ауылдардың  қонысын  сұрап  келе 
жатқан.  8.  М ағаш,  Қәкітайларға  да,  әке-ш еш есіне  д е  Дәрмен 
арқылы  айтқызып тұрған  ж ауабы   осы  сняқты.  9. М ағаш  бүл  оты- 
рыста  әкесі  бұлардан  кеңес  оөз  күтеді  деп  білген.  10.  Тәжірибелі 
Кекбай  Абайдың  ж узінен  сенімді  байлау  аңрарды.  11.  Сонысы- 
мен  аға  д о с  өз  бойындағы  тәуекелін,  шыдамын  танытты  (М.  Ә.).
459-жаттығу. 
^
 Толықтауыштарды  тауып,  қай  сөз  табынан  екендігіне 
және  қүрамына  қарай  (дара  я  күрделі  екендігін  ажырата)  талдаңыз.
1.  Әбіш  өзінің  түсінбеген  жайын  өзгелерден  бұрын  айтта^і/
2.  Тәкежан  Әбіштін,  сөзіне  таңданған  ж оқ  (М .  Ә.).  3.  Бүдан  ке- 
йін  Раузам ен кітапханада к и і .ұшырасып  тұратын  болдық. 4. Мен |  
Kitan  оқуды  жақсы   көретіндердің  бірімін.  5.  Р ау за д а   мұндай  « 
әдеттің,  бірде-ібірі  байқал м айды ^ ..)В аладан  коммунизм  адам ы й ,-|
: ч . - Ч  
‘

ал  мектеп  коридорындағы  стол  қойылған  мүйістен  коммунизм, 
дүниесінің  бір  бүрышын  көрді  (М.  И .).  7.  Қолға  түскендерді 
штабқа  айдап  барыңдар.  8.  Мен  кітаптыд  шаң-күлін  қағып  ж і- 
бердім  де,  әскери  қапшығыма  салып  алдым.  9.  Кравченко  екеуі- 
міз  жаудың  екеуін  өлтіріп,  төртеуін  қарусыздандырдық.  10.  Біз- 
дің  әскерлер  ертеқіне  Калинин  қаласын  босатты  («Қ.  ә.» ).
460-жаттыгу.
 
Толықтауыштарды  тауып, 
өзі  қатысты  мүшелерімен 
бірге  '  теріп  жазыңыз  да,  қай,  септікте  тұрып  меңгеріле  байланысқанын  түсы- 
на  керсетіқіз.
Ү л г і:  Оған  қарайсың — барыс септігінде.
1.  Сол  үшін  оған  құрметпен  қарайсың.  2.  Мұның  бәрі  бір  тен- 
тек  баланың  лаңынан  туып  кетті.  3.  Оның  мына  сөзіне  бәріміз 
де  ойланып  қалдық.  4.  Сонда  ғана  сез  іске  айналуы  ықтимал.
5.  Солардың  ішінде  әсіресе  Мамыттан  көп  көмек  күтіп  келген.
6.  Сен  туралы  мен  Зүлқияға  айттым.  7.  Мамытты  да  осы  ой  би- 
леген.  8.  Тау  өзенін,  жақа  арнаны  зерттеуге  ж әне  жаңа  құры- 
лыстын,  жүмыс  көлемін  белгілеуге  облыстық  су  шаруашылығы 
бөлімі  таяуда  мамандар'жібермек.  9.  Музыканы  жақсы  көретін- 
дігі,  бүл  өнерге  қызыға  қарайтындығы  әрі  анасынын,  талантын 
қатты  бағалайтындығы  аңқып  тұрды  (М.  И.).  10.  Нанмен  ойна- 
майық!  11.  Есеней  жолдастарына  қарады.  12.  Ауылыңа  мүны  да 
айта  барарсьщ  (Ғ.  М .).
ТУРА  ТОЛЫҚТАУЫШ  ПЕН  ЖАНАМА  ТОЛЫҚТАУЫШ
Толықтауыштар  мағынасына,  тұлғасына  қарай  тура ж әне  ж а- 
нама толықтауыш  болып  бөлінеді.
Табыс  септік  жалғауында  тұрған  толықтауышты  тура  толық- 
тауыш  дейміз.  Мысалы:  М экен  б ұ л   к і с і н і   таниды  екен.  Егер 
ол  екі  жас  бүған  ақы лдасар  болса,  Әбііи,  олардың  алдында  от 
тұрса  да,  т а й с а л м а у ы н ,   т а й л ы қ п а у ы н   құптар  еді.  Әбіш  бұл 
сйхарада  жүрген  қы здардың  арасында  М ә к е н д і   өзгеше  баға- 
лайтын.  Л е р м о н т о в т ы   эперші.  (М.  Ә.).  Б а л а н ы   о қ ы т у д ы  
жек  көрмедім  (А б ай ).  Жалма-жан  күрш егі  ашық  тұрған 
me- 
резені 
тартып  қап  едім,  ашылып  кетті 
(С. 
М .).  Көптен  бері 
хат жазбадым.
461-жаттығу.
 
Тура  толықтауыштарды  тауып, 
қай  сөз 
табынан  еке- 
нін,  қай  мүшенің  толықтауышы  екенін  байланыстыра  талданыз.
1.  Бала  жасындағысын  ұмытпайды  (м а қ а л ).  2.  Ж асау  деген- 
нен  көз  түнады.  3.  Ана  жолдастарьщ а  барып,  бәрінің  де  қолын 
шешіп,  көзін  аш.  4.  Әйгерім  қыс ікиетін  түлкі  тымағын тігіп  отыр.
5.  Бүл  сөздерді  Кәкітай  сүйсіне  тыңдады.  6.  Абай  ағам  шайын 
ішіп  болып,  кітап  оқып  отыр.  7.  Біз  бұл  хабарды  қуанып  қарсы 
аламыз.  8.  Менің  тілеулестігімді,  бауырлық  қуанышымды  алды- 
нан  ала  барыңдар.  9.  Сенің  аузывдағы  сөзіңді  айтқам  жоқ.
211

10.  Ө зімнің  о йымдағы  байлауы м ды   айттьг  (71/.  <9.). 
11.  Сыздық 
бұларды   аттан  көтеріп  алды.  12.  Б ір ақ  ж а с   Ш олпан 
өзінің  ел 
аузына  іліне  бастағанып  әлі  білм ейді.  13.  Мен  дегені  Танакөзге, 
Ізбас ар ғ а  берсін  дауысын! 
(Ғ.  Мұст.)
462-жаттыгу.
 
Т у р а   т о л ы қ т а у ы ш т а р д ы  
тұрғаи 
орнына  қараіі  талда- 
цыз.
1.  Майыр  бар  ісін  ж ы м -ж ы л ас  аяқтап  алып  дуанына  қайтты 
(М.'  Ә.).  2.  Қ ыз-келінш ектердің  к ш м дер ін е  күміс  қадайтын,  бі~ 
лезік,  сақина,  ж үзік,  шолпы  ж асататы н  қазактар,  әсіресе  ауқат- 
тылар,  «адал »  күмісті  ғана  қолданып,  мүмкіншілігі 
жеткенше 
«арамын»  жуытпайтын  (С.  М . ) .   3.  Төстік  ағаларын  ізд е у   қамы- 
на  кіріседі.  4.  Қ ем пір-ш алға  аң  мен  қүсты д  етін  қақтап  үйіп  бе- 
реді  де,  Тестік  ж о л ғ а   шығады.  5.  Беліне  с а д а қ   байланады .  Қолы- 
на  темір  таяқ  алады,  аяғына  темір  етік  киеді  ( Е р   Төстік).
Барыс,  жатыс,  шығыс,  көмектес  септігінің  б ір ін де  тұрып,  кім- 
ге,  неге,  кімде,  неде,  кімнен,  неден,  кіммен,  немен,  кіміне,  нееіне 
сияқты  сұр ақтарға  ж а у а п   беретін  толықтауыштың  түрін 
жанама 
толықтауыш 
дейміз.
^ Мысалы: 
Б і   л і м д і д е н   шыққан 
сөз 
т а л а п т ы ғ а   болсын 
кез. 
Б і л г е н г е  
маржан, 
б і л м е с к е  
а р з а н  
(А б а й ).  Ж а ц с ы д а к е к  жощ, 
к е к т і д е  
тек  жоқ.  A c  
и е с і м е н  
тәтті  ( м а қ а л д а р ) .
463-жаттыгу.
 
Тура  ж әне  ж анам а  толықтауыштарды  тауып,  астын  сы- 
зыдыз  да,  қай  септікте  тұрғандығын  ажы рата  талдаңыз.
іЛ Қ іт а п т ы   А бай  бұл  ш ақта  көзілдірікпен  оқиды.  2.  Мен  сіз- 
д ің   күдігіц ізге  күдіктендім.  3.  А бай ды ң   аңғарым  ж ақсы   түйген 
Д әр м ен   бір  б а й л а у ғ а   бекініп  те  қойған  екен.  4.  Бұл  е к е у і н ^   та- 
ласына  Қ әк бай  дауры ға  күліп  келе  ж атқ ан .  5.  Үстіндегі  қалың 
қара  ж ібек п ен   тысталған  пұш пақ  ішігінің  айналасына  жалпақ 
қүндыз  үстатқан 
(М .  Ә .) .
  6.  Ш екер  әр  с ө з д і д   к ат есіз  жазылуына 
көділ  б ел еді.  7.  Б ір ақ   ібүл  Т үраш   үшін  д е, 
Н ұ р д а у л е т   үшін  де 
төтенше  күн  болады.  8.  Түрлі-түсті  б о я у   қарындашпен  салын- 
ған  суреттерді  бал а  м енід  алдыма  ж айды .  9.  Т а д ер т е ц   сағат  то- 
ғыздардың  шам асы нда,  аудан ды қ   ібаспасөз  қоғамы ныд  бір  кыз- 
меткері  келіп,  осы  столды д  үстін  неше  түрлі  ж а д а   кітаптармен, 
газет-ж ур нал дар м ен,  қалам-қары ндаш тарм ен, 
блокн от-домтер- 
лермен  толтырып  кетті 
(М .  И .) .
464-жаттыгу.
 
Өлевді  мәнерлеп  окып  шығыңыз  да,  толықтауыштарды 
тауып,  тура  я  ж анама  екендігін  айтыңыз.
Б ал а  құс  әбден   таныды 
Анасының тектесін.
Л^үрегі  се зді  л үпілдеп 
Тектесі  тастап  кетпесін. 
Сырнайдай  сұлу дауыспен 
Б а л а  кеділін  білдір ді. 
Тектесінід ж ү р е гін
Ж а л ғ ы зд ы қ   көрген  лашынды 
Аяп  мен  д е   жылаппын.
Б алш а  ерітіп  күлдірді... 
Лашын  сермеп  құлашын 
Б үлттан  асып  зарлады , 
Күйік кернеп  көкірегін 
Көзінен  ж асы   парлады...
212

Көзден  тамған  ж аспенен
Жастығымды  бұлаппын
(С.  С.) .
465-жаттығу.
 
Толықтауыштарды  тұрған  орнына,  баііланыс  түріне  жә- 
не  құрылысына  қарай  ажыратыңыз.
1. 
Кім  бер еді  бәр ім ізге  ылауды?  2.  Аттарды  ж егіңдер,  әуелі 
қалаға  жетейік,  қалғанын  содан  кейін  көрейік.  З.^Амантай  қан- 
ж ы ғадан  екеуіне  екі  қоян  шешіп  берді  (С.   М. ) .   4.  Қ азір   егін  жи- 
нап  ж а тқ ан   уақыт...  К ол хозға  көлік  керек.  5.  Қ үлш араға  не  ж іб е -  
ресің?  6.  О ған  қоянның  суретін  ж ібер ем ін   (М.  И . ) .   7.  Аманды  ой- 
л ағандары ң  әкесін  д е   үмытпаңдар.  8.  Тәукені  біреу  есіктен  лақ- 
тырып  ж і б е р д і   тысқа.  Тәуке  атына  міне  са л а   Ж а н д о с т а р ға   шап- 
ты  (Ғ.  Муст).   9.  А!  Рязанов  мырза  саған  соны  тапсырған  екен 
ғой!  10.  Оны  Ушаковтың  өзі  д е   сезген.  11.  Ушаков  инженерлер- 
мен  осында 
келіп  еді. 

жүктеу/скачать 11,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: