ды. О дашаланған  айқындауышты  сыртқы  көрінісі,  тыныс  белгісі

Алексей,  Аманның  үстазы,  осындағы  орыс  мектебінің  мұғалімі.
6.  Кіші  Песик,  Ш одырдың  кенж есі,  Аманныц  к ұ р д а е  жолдасы.
7.  Ертеде,  Р осс и я д ан   көшіп  келгенде,  Ш одырдың  кедей  екені  рас- 
ты  (Ғ.  Мұст.).  8.  Үй  иесі,  ж ең гесі,  ас  үйде  екен  (3.   Ш.).
493-жаттығу. 
О ц а ш а л а н г а н   а й қ ы н д а у ы ш т а р д ы   а й қ ы н д а л у ш ы   сөзімен 
қатар 
тауы п  жоне  о л ар д ы  
а н ы қ т а у ы ш та н ,  бірыцғаіі 
м үш елерд ен 
а ж ы р а т а -  
тын  белгілерін  аптьщыз.
1. 
Осыдан  бірнеш е  жыл  бүрын  солдаттан  кашып  к а з а қ   ішіне, 
Қ арқаралы   казағынық  ішіне  келген.  2.  Бірден,  адасам ы з,  екін- 
шіден,  бал а  мен  бал а,  мына  б ізд е р ,  сырттан  қырбай,  сырттап 
шалғай  кетеміз  ғой  (М.   Ә.).  3.  А қ м ол адан  оңтүстікке  қарай,  біз- 
д ің   ауылға  қарай,  ж үрген де,  ж о л д а ,  Н үра  деген  өзеннің  бойын- 
д а,  З а х а р   поселкесі  бар.'  5.  Баратын  үйім,  М ұқ аңдік і,  таяу,  қа- 
ланың  сол  күншығыс  ж а қ   шетінде,  л агерьдің  қасында 
(С.   С.)-
6.  Бұл  екеуінің  ортасында  әзірге  ж а м а у   болып  тұрған  —  Мақ- 
сұттан  қалған  кішкене  әйел  бал а  —  Ж әм и л ә.  (М.  Ә.).
ОҢАШАЛАНҒАН  АйҚЫНДАУЫШТЫҢ  ТЫНЫС  БЕЛГІЛЕРІ
О ңаш аланған  айқындауыш  айқындайтын  сөзімің  соңынан  тұ- 
рып,  ж ек е  сөз  не  се з  тіркесінен  б ол са,  екі  жағынан  үтірмен  қор- 
шалып,  да у ы с  ырғағы  жағынан  оқшауланып  айтылады. 
М ы с а л ы :  
Биікте, 
к э з  
ү ш ы н д а  
ш а л қ а р   көш  болып,   қиңулап.. .   бі р  топ 
тырна  кетті.  Тобықты  ішінен  ең  а л ғ а ш   к е л г е н   а р б а   осы  З е р е -  
нің, 
Қ у н а н б а й д ы ң   к ә и і   ш е ш е с і н і ц  
көк  а р б а с ы   д е с е   дс  б о л а ­
д ы  
( М   . Ә . ) .
Т үлғалас  болмай  келгенде,  айқындалушы  мүше  мен  оңаша- 
ланған  айқындауыштың  арасына  сызықша  қойылады.  Мысалы: 
Ек е у і   ымырт  ж а бы л а   б е р г е н д е   Б ө к е н ші   ж а й л а у ы   —
Ж э н і б е к -  
к е  
тартты 
(М.  Ә.).
Оңашаланған  айқындауыш  ө за р а   бірыңғай  болып  келсе,  үтір- 
мен  бөлініп,  алды-артынан  сызықшамен  қорш алады .  Мысалы: 
П р е з и ди у м н ы ң   үш  мү ше сі  —   Әлжан,  Қасен,   үшіншісі  Ама нның 
өзі  —  б э р і   б і р  жақ  (Ғ.  Мұст.).
Қ ейде  баяндауыштың  да  оңаш аланған  айқындауышы  болуы 
мүмкін.  Ондай  айқындауышты  да  сызықшамен  аж ы р ату  керек. 
Мысалы:  Құрыиі   ң ү ю  —  п р офесс ия  —  м а м а н д ы ц   ( 3 .   Ш.).
494-жаттыту. 
Текстегі  сө й лемдерд ің   тыны с  белгілерін  т а л д а п   түоінді- 
ріңіз.
1.  А н а у   көрініп  тұрған  төскейдің  сай-саласы ,  бие  бауы,  ауыл 
қонысы, 
қой 
өрісі  —   барлығы 
д а  
соншалық  таныс,  жакьш-
2.  Осымен  Қорықтан  шыққалы,  таңертеңнен  бері,  бөгелмей  тарт- 
қан  үш  салт  атты  аттарын-  қан  сорпа  қылған  қалпында 
к е ш к і
226

екінті  кезінде  Қөлқайнардағы  Құнанбай  аулына,  Абайдың  ез 
шешесі  Ұлжанның  отырған  аулына,  кеп  жетіп  еді.  3.  Барлық  ай- 
наладағы  ен дүниеге,  әсіресе  мынау,  өзі  туған  сахара,  елке  белде- 
ріне,  соншалық  бір  туыскандық,  ыстық  сезіммен,  кешіріммен  д е  
қарайды.  4.  Ж ай л ауда  Қ ұнанбай  аулының  көбірек  орнығып  оты- 
ратын  қоғіысының  бірі  —  Ботақан  ошағы.  5.  Қ ұдай бер ді  мен  Қа- 
мысбай  астарындағы  екі  бозды  танауратып,  терлетіп,  ен.  соңғы 
үш  үлкен  кісіғіі  ертіп  келгенде,  Ж аңғы зтөбеде,  Қ ұнанбай  қасын- 
да,  елу  шамалы  аттылары  бар  еді.  (М.  Ә.).  6.  — Артықбай  ба- 
тырдың  қызы  деймісің?—  деді  Есеней.  —  Ойбай,  аға  сұлтан  пірім- 
ау!  Соныц  қызы  —  Үлпан  (Ғ.  М. ) .
495-жаттығу. 
Сөйлем дерд ің  тиісті  тыныс  белгілерін  койып  ж әне  себе- 
бім  түсіндіріціз.
1.  Мен  ж а з у   ісімдегі  бар  табысым  үшін  үлы  Ленин  партия- 
сына  Совет  үкіметіне  карыздармын  (С.  М. ) .   2.  Үш  қүлынды  үс- 
тап  алды.  Соның  ең  кішісі  күміс  жүн  мақпал  қара  үріп  ауызға 
салғандай  сүйкімді  мінсіз  с үл у  тулап  ж үріп  шошқаның  торайын- 
дай  шыңғырды.  (Ғ.  М у  ст.).  3.  Ит  арқасы  қияннан  яғни  ту-ту 
алыстағы  Торғайдан  бастап  экелген  серігі  емес  не?  (С.  М . ) .
4.  Ж а ң а   кешке  жақын  бұлақ  басындағы  бір  тақырға  жиылған 
өзі  құрбылас  балаларды   бастап,  осылай  ат  қоюды  көп  ойын  кыл- 
ған  (М.  Ә.).  5.  Ауылдар  алыс  ж айл ауға  шықпай,  бауырда  Ера- 
л ыда  калыпты.  6.  Ол  қыс  ортасында  өзіғіің  Ж идебайдағы   қыс- 
тауында  Е ркеж ан  үйінде  ауырды.  7.  Осыдан  кейін  Бейімбет  екеу- 
міз  Аманкелдінің  туға«  еліые  Торғай,  Б атпаңқара  аудандарына 
ж үр іп   кеттік  (Ғ.  М.).
ҚЫСТЫРМА  СӨЗДЕР
Қыстырма  сөздер 
оқш ау  с е з д ің   бір  түрі.  Сөйлемдегі  басқа 
сөздермен,  сөйлемнің  жалпы  мазмүнымен  мағыналық  байланыс- 
та  ғаиа  аіітылатын,  бірақ  синтаксистік  байланыста  айтылмайтын 
оқш ау  сөздің  түрін 
қыстырма сөз 
деііміз.
Мысалы:  Қ ай с а р ды ң   Қ а з і к в н і , с ө з с і з ,   ңазақ.  
Сіре, 
екеуі   д е   св­
ое п 
б о л ғ а н   тэрізді 
(I. 
Е.). 
Ш ы н ы н д а ,   Ұлпанның  таңданып 
ке­
л е  жатқандары  аз  емес  ( Ғ .  М .) .   О н ы ң   о й ы н ш а , о қ ы г а н д а р  — 
текбай  б а л а с ы   (Ғ.  М у  ст.).
Қыстырма  с ә з д е р д ің   міндегі  сөйлемнід  неғізгі  мазмұнына  ма- 
ғына  жағыпан,  сөйлеуілінің  ойып  түрлендіру,  қүбы лту  жағынан 
қосатын  алуан  түрлі  модальдық  мәндері  болады.  Жоғарыдағы 
мысалдардағы  қыстырма  сәздер   я  қыстырма  сөз  тіркестері  (кей- 
де  қыстырма  сөйлем  болуы  да  мүмкін)  б ір д е   айтылған  ойға 
кәміл 
сенімді  немесе  ж о р ам ал ,  б о л ж а у д ы   білдірсе,  бірде  айтылған  ойға 
басқа  біреудің   қатысы  бар  екенін  көрсетеді.
Сөйлеуші  я  ж азуш ы   өз  сөзін ің  ішінде  қыстырма  сәзді  орынсыз 
көп  қол данбағаны   жөн.  Айтайын  деген  ойдың түсінікті,  айқын,  тұ- 
жырымды  болуына  көмегі  болатын  ж ағд ай л ар д а  орнымен  қолда-
8
*
227

ну  керек.  Қыстырманы  өте  көп,  ретсіз  к о л д а н у  одеби  тілдіц  сөйлеу 
нормасын  бұзады .
Қыстырма  с е зд ер   мынадай  нсгізгі  мағыналарда  колдапылады
П  Сөйлеуш ініц  әр  түрлі  көціл  күйіи  білдір еді:  Шіркін,  амал 
қанша,   б а ғ ы м ы з ғ а   (бақытынсі)  қарай,   с оры   қай наг анди .
2)  Лйтылған  ойға  сенім,  ж о р а м а л ,  күдік,  б о л ж а у   мондерін 
қосады:  сірә,  эрине,  мүмкін,   рас,  сөз  жоц,  сөзсіз,  ө з і қс   мәлім,  ша- 
масы,  умытпасам,  кім  білсін,  қсілай,  тсгі,  т.  б.
3)  Ойдың  айтылу  тәртібін,  ж үй е ,  ретін  білдіру,  топшылау,  ко­
рыту  мәиінде  ж ұм салады :  демек,   қысқасы,   жалпы  а л ғ а н д а ,   ақы- 
рынд а,   міне,  сонымен,   т.  б.
4)  Айтылған  ойға  сейл еуш ін іц  өзінің  я  басқа  біреудің   көзка- 
расын,  кімнің  пікірі  екенін  коса  біл д ір у   үш ін  ж үм салады :  менің- 
иіе,  сізше,  о н ы қ   ойынша,   оның  айтуынша,  айтуьща  қ а р а ғ а н д а ,   ай- 
туы  б о й ы нша ,  мен  бі лсем,   т.  б.
5)  Айтылған  ойлардың  өзар а  байланысын,  ж а л ғ а с   ретін  біл- 
діреді:  бі рінші ден,   екінші ден,   бі р  жағынан,  екіниіі  жағынан,   с о н ы­
мен,  мысалы,   населен.
Кыстырма  с ө з д ер д і  осы  көрсетілген  мағыналарында  дұрыс 
қолданеа,  айтайын  деген  ой  көркем,  әд е би   тілмен  ж етк ізе  сөйлеу- 
діц   стильдік  реңі  өзгеш е  мәнерлі  болады.
Мысалы:  Б э с е ,   ки  десем,  б і р   кәнбейді .   А л ,  м і н е   үйретіп  алың- 
д ар ! —  деген  сө й л ем дер дін   қыстырмаларын  алын  тастагі,  «Ки  д е ­
сем,  бір  көнбейді .   А л   үйретіп  ал ың да р! »   деген  түр де  айтсақ,  ал- 
ғашқы  мән,  мазмұны,  мәнер  түгел  сақталмайды,  сөйлемдер 
айтушының көзқарасын  толық  ашып  керсете  алмай  түр.
■Қыстырма  сөздер  әр  түрлі  сөз  таптарынан  ж а с а л а   бсреді. 
Олардың  ішінде  үнемі  қыстырма  сөз  болын  қолданылатын  сөздер 
д е   бар.  Оларға:  әрине,  сірә,  міне,  тегі,  ма селен,  м ы с а л ы   снякты- 
лар  жатады.
Ал  кейбір  сөздер   кейде  қыстырма  сө з  болын  қолданылса, 
кейде  сөйлем  мүшесі  болып  та  тұруы  мүмкін.  Мысалы:  Ра с  айта- 
сың,  ңұбыжық  екені  рас.  Рас,   ө зг е   қ ұ д а н ы ң   бәрі не н жолы  б ө л е к — 
Алі иынбай  (М .  Ә.).  Б ү г і н   к е л у і   д е   мүмкі н  Мүмкі н,   келі п  қ а лар 
(газеттен).
Қыстырма  сөз  сейлем н ің  басы нда,  ортасында,  ец  соцында
тұра  береді.  Барлық  ж а ғ д а й д а   д а   сөйлемнен  үтір  арқылы  бөлініп,
/и н т о н а ц и я  жағынан  дЬ  оқшауланып  айтылады.
*. •
496-ж аттығу. 
Қ ы сты р м а 
сөзд ерді  т а \ ы п ,   тыныс 
белгілерін 
қойып, 
көшіріңіз.
1.  —  Сонымен  қыскасы  көшіп  келе  ж атырсы ңдар  ма?— де- 
ДІ  (С.  М . ) .   2.  Ал  сен  реті  кеп  түрған да  оқып  қал.  Қім  біледі  Со- 
ветке  пайдалы  қызметкер  боп  та  кетерсің.  3.  Б әр ім ізд і  д е   солай 
тү с ін ед і  олар.  Мені  мысалы  б а й л ар дан   салық  ж и н а у д а п   және 
өте  қатал  тү р д е  ж и н ауд ан   басқ а   еш теңе  білм ей ді  деп  ойлайды 
олар.  4.  Сонымен  Н аке,  Б әтеске  не  істе  д е д ің ? — д е д і  Н үрбек
228

Найзабекке.  5.  Ш ашбауым  жоғалып,  соны  сұрағаным  рас  (С.  М. ) .
6,  Абай  бір  жағынан  еріксіз  күліп,  екіншіден  қысылып,  бойын 
жинап  алған  еді  (М.  Ә.).  7.  Әрине  ара-түра  үйықтап  та  кетемін.
8.  Қүтырған  бур адай  тарпа  бас  салатын  қалпын  көрген  сои,  қаша 
жөнелдім...  Қорқып  емес  әрине.  9.  Обалы  не  керек  Мүсәпір  бай- 
ғұс  Қостанайдан  шыға  салысымен  бәйек  боп,  әлденені  кецеспек 
болады.  10.  Міне  соның  бәрі  енді  ж оғал ды   (С.  М.)  11.  Сол  айт- 
пақшы  қанша  карасаң да,  біздің  үйдің  сиқы— осы.  12.  Мүмкін  ме- 
нікі  кате  болар,  тек  қате болсын.  (Ғ.  Мұст.).
497'Жаттыгу.
 
Берілген  қы сты рма  сөздерді  орналастырып,  сойлем  құ- 
рыцыз.  Ж ә н е   олардьщ   м ағы н алары н  ашыңыз.
Бәсе,  кәне,  тегі,  рас,  мүмкін,  әрине,  тым  қүрыса,  моселен,  де- 
мек,  сізше,  мен  білсем,  сөзсіз,  шамасы  т.  б.
498-жаттыгу.  Қ ы сты рма  сөзді  оған  у қсас  сөйлем 
мүшесінси  аж ы р а- 
тып,  оньщ  қ ай   мүше  болып түрғаны н   айтықыз.
1.  Онысы  рас  та  ғой  деймін:  ең  алдымен,  оныц  кескіи-кейпінде 
әкеме  аздаған  ұқсастықтар  бар,  әсіресе  монғолша  қиғаштау  біт- 
кен  кезі,  екіншідеп,  шапшаң  мінезі. 
2.  Расьшда,  кейіа 
білсем, 
жыртық  үйді  соккан  жел  ішіне  кіріп,  ж ан-жағыпдағы  тесіктен 
тоқтаусыз  шығып  кетеді  екен  де,  бүтіи  үйге  соқтыққан  жел  бар 
күшімен  итеріп  қүлатып  тастайды  екен  (С.  М. ) .   3.  Әриме, 
бүл 
саған  екі  пүттық  гирь  емес,  ептеп  үста.  4.  Мүмкін,  Асаубай  ка- 
лып-ақ  қоятын  шығар  (Ә. 
С.). 
5.  Менен,  торт  ж а с   үлкен  апайым 
бар,  әне,  сол  —   әнші.  6.  Ол  рас.  Сөз  ж о қ   колхозшылар  моселені 
дүрыс  көтеріп  отыр  (М.  И.).
499-жаттығу. 
Қ ы сты р м а  сөздер  мсн  қы сты рма  сөз  тіркестсрі,  қыстыр- 
ма  сөйлемдерді  іа у ы п ,  магьш асы на  қ ар ап   аж ы раты ң ы з.
1. 
Сонымен,  со  жылдың  күзінде  елге  келдім.  2.  Оным,  тегі, 
сыпайылық  сақтаудан  ғана  бол м ау  керек,  М үсәпірдің  мінезінен 
д е   болу  керек.  3.  Ұмытпасам,  шешесінің  аты  —  Жәния.  4.  Менің- 
ше,  адамның  ой-санаға  түсуі  жасына 
байланысты  емес  сияқ- 
ты  (С.  М . ) .   5.  Мұрат,  әдетте,  көңілді  бола  алатыи.  6.  Мұрат  бү- 
гін,  шынында  да,  көңілсіз  еді.  7.  Сайып  келгенде,  қалтада  небәрі 
20  тиын  күміс  ақша  калғанын  ол  бір-ақ  сезді. 
8.  Ақыры,  Рау- 
шанды  қайда  көріп,  қалай  танысқаным  есім е  түсті.  9.  Әлде,  осы 
Алматыда  көрдім  бе  екен? 
10.  Мүмкін,  ол  я  қалада,  я  ауылда 
бейбіт  еңбек  майданында  болар.  11.  Байқаймын,  ол  мені  танитып 
адам ға  үксамайды  (М.   И. ) .
ОДАҒАй
Сейлем  ішінде  айтушының  әр  алуан  көқіл  күйін  білдіру  үшін 
түратын  оқш ау  с е з д і 
одағай 
дейміз.  О дағай  сез  сөйлемнің  негіз- 
гі  мазмүнын  әсерлі  бол у жағы нан түрлендіріп отырады.
229

О дағай  сөй лем де  әр  түрлі  ор ы нд арда  келіп,  дауы с  ырғағымен 
оқшауланып  айтылады.  Түрған  орнына  қарай  алды  —   артыиан 
үтір,  кейде.леп  белгісі  қойылады.
Мысалы:
—
 
Е,  т әйір, 
күзектің  іиөбі  бітуиіі ме  еді!
—
 
Ей, 
мені ң  б алал арь ім ,   м ы н а   б а л а   қ о н а ғ ы ң   тартымды  жа- 
тыр-ау,  өзі   о й л а м а й с ы ң д а р ?
—
 
Б ә р е к е л д і  
С ү йі нді к  аға,   о ны ңы з   —  жақс ы  а қы л!
—  Балам- ай,   ал ды-артымды  о р а п   а л д ы ң - а у   о с и   сен,  ә?
—   Ж ә ,   бі рі ң  бастап,  бі рі ң  қостамай!
—
 
Ойбай, 
Абай,   а на ң   қара!   Тымацты  қ ара!   (М.   Ә.).
— } ( а п ,  а й р ы л ы п   қ а л ғ а н ы м   ба? 
К эл,  к э л ,   кәл!
- Т ү у ,   ү ш у   д е г е н   қ а н д а й   жақс ы  еді!  (Ғ.  М . ) .
500-жатты.ғу. 
О д а ғ а й   сөздердін.  сөйлем 
ішін дегі 
м ағы н асы н  а ж ы р а -  
тып,  тұрған   орнына  қ а р а й   тыны с  белгісімен  бөліп  ж азъ щ ы з.
1.  Бәлі  менің  Е сендікке  өкпем  осы  ем ес  пе!  2.  Төлеш,  Төлеш, 
ойбай,  келіп  қалды!  3.  Үһ  мені  аясаңдар,  жы ламаңдарш ы !  4.  Бә- 
рекелді  іс  —  осы!  5.  Б әр екелді  е з ің д і  момын  ғон  дегі  ж үр с ем ,  ыс- 
тығың  түр іңде  екен  ғой.  6.  Апырай  Д әм е ш -ай ,  көңіліңді  жырт- 
пайын  деп,  сонша  білмегенсіп  қалып  едім,  бол м ады ң  ғой!  7.  Шір- 
кін-ай,  ел у  ж ы л да  ел  ж а ң а ,  қырық  ж ы л да  —   қазан!  Әттең  мына 
тор...  8.  Ойпырмай  мынау  не  пәле  боп  кетті!  9.  Үһ...  Асан,  айтшы 
бір  ескі  әніңді! 
10.  О-о  сорлы  Көкбай,  не  ғып  әук ең  түсіп  түр!
11.  Қап  жолы  бол.мас  жігітті  түйенің  үстінен  д е   ит  кабад ы  
деген 
осы  екен  ә!  12.  Әй  осы  естіп-керіп  ж ү р м іс ің   мына  пәлені, 
ж о қ  
па?  13.  Қойсаңызшы,  апа  япырай!  14.  Ойпырау  А й дар,  тіпті  тө- 
бем  кекке  жеткендей  болдым 
ғой 
сен  үшін!  15.  Тәйір,  Сырымға 
ой-қыры  бар  ма!  16.  Уай  Сырым,  кой,  жаным!  Япырай 
әжемнен 
бай  аулының  бар  еркегі 
осы 
күнге  шейін  қорқып,  сыйлап  тұра- 
ды. 
17.  Ж ә   тоқтат  енді,  бүйтіп 
айтқан  «ж а р -ж а р ы ң »   куры- 
сын! 
(М,   Ә. ).  
18.  Содан  кейін  Айгүлдің 
артынан  ж ө н е л е   берген 
иттерін  шақырды:—   Кәһ,  кәһ,  кәһ  (Ғ.   М. ) .
501-жаттығу.
 
О д а ғ а й   ж ә н е   б а с қ а  
о қ ш а у   сөзд ер д іц  
тыны е 
белгісін 
қойы п  ж азы п ,  м а ғ ы н а л а р ы н   түсіидіріңіз.
1.  Ой  аттар  түгел  ме  екен?  Қараңдаршы!  2.  Ойбай  ауылға  ж ау 
шақырмай,  кетіңдер  әрі!  3.  Ж ә   төбелес  болып  ж үрм есін!..  Ара- 
ш а л а у   керек!  (Ғ,  М . ) .   4.  Ә  факті  керек  пе  саған?  5.  А у   сонда  с е ­
нен  неге  сұрам ады   екен  ә.  6.  Т уу  мен  катты  ауырып  қалды  ма 
деп  корықсам!..  7.  Ш іркін-ай  там аш а  ойлары  бар  еді...  Қап  енді 
кешігіп  ор алғап  ақыл  кімге  керек?  Апырай  шок  тобылғыға  жетіп, 
от  ж ак са! 
9.  Д е н е с ін ің   бар  куатын  жинап  тағы  д а 
сүйретілді 
бір  сүйем...  Әуп  енді  бір  сүйем.  Шыда,  Ораз!  10.  П ай  шіркіннін 
ж үйр ігі-ай !  11.  Әй  Ораз-ай,  үшқары  ойлайсың-ау!  12.  М-м  бұған 
камдай  әдіс  қ о л д а н у   керек?  13.  О  жағын  атама.  14.  Ой  доста- 
рым-ай,  қ ай дан  келдің  д ер ің   бар  ма  ( 3 .   Шаш. ).
230

502-жаттыгу.
 
Эр  түрлі  көніл  күйін  білдіретін  о д а ғ а й л а р д ы   қосып  бір- 
неше  сеіілем  кұрастыры ңы з.
СӨЙЛЕМНІҢ  БАСЫНДА  АЙТЫЛАТЫН  ЖОҚ,  ИӘ  СӨЗДЕРІ
Жоқ,  иә  сөздері  сөйлемнің  басында  айтылғанда,  дауыс  ырға- 
ғы  жағынан  да,  тыныс  белгісімен  д е   оқшауланады.  Мысалы:
—  Тіл  қатты  ма,  тым  ңурыса,   а р ы з   айта  бір  а у ы з   тіл  ңатты 
ма?
—  Ж о қ , у н с і з   сөніп  барады.
— И ө ,   ол  кім.
—  Ол  —  д ә л   осы  өзде р і ң  білетін  Қері м  (М.  Ә.).
Ж оқ,  иә,  сөздері  оқшау  сез  болып  келгенде,  көбіне  сөйлемнің 
басында  айтылып,  одан  кейін  үтір  қойылады.
503-жаттығу. 
Ж о қ ,   и э   сөздерінің  о қ ш а у   түрған  ж ерлеріп  исмесс  сөіі- 
лем  мүшееі  болып  келген  жер лерін  тауып,  тиісті  тыныс 
бслгілсрін  қойыцыз- 
да р.
1.  Ж о қ   мен  Сырыммен  шайқаспай-ақ,  тыныш  жүрсм. 
2.  Иә 
қарағым,  айтпағым  бар  екені  рас.  3.  Жок,  жаиым,  маған  сұрат- 
па!  4.  Балам,  ж о қ   сұмдықты  бастама.  5.  Иә  енді  ойын  бастал- 
сын!  6.  Мен  сезім ді  айтқанмын,  Сырым.  Именерім  жоқ. 
7.  Қой 
енді,  мұнан  арғыны  тыңдар  менін,  жайым  ж оқ  (М.  Ә. ) . —  Ж оқ, 
жоқ!  Мен  ресми  әдгімеге  жоқпын  ғой,—  деді  Шолохов.—  Ешбір 
жиналысқа  құмарлығым  ж о қ   (Ғ.  М. ) .
504-жаттығу.
 
Сейлемніц  басы нда  келетін  жок,  ' 
иә 
сөздеріне 
сөйлем 
құрасты ры ды з.
505-жаттығу.
 
Т і і і с т і  
жеріне  тыныс 
балгілерш 
койьш,  себебін  түсін- 
діріңіз.
1.  Ж о қ   бүйтіп  оңай  ж ан  беруге  болмайды.  2.  Ж о қ   дос  жүрегі 
бір  апатты  хабар лай  ма?  3.  И ә  бұрын  осы  арада  суреті  ілулі  тұ- 
рушы  еді.  4.  Бір  күнді  иә  Айша  сол  бір  күнді  әлі  ұмытқан  жоқ.
5.  Ж о қ   ж о қ   сіз  «а»  дегесін  «б»-ні  айтпай,  құтыла  алмайсыз.
6.  Асқар  үн-түн  жоқ,  басын  шайқады.  7.  Оған д а у   жоқ.  8.  И ә  соны 
айтқалы  шығып  едім.  9.  Е,  секретарьдың  қолына  бүйен  қаптап 
қойып  па? 
( 3 .  Ш.). 
10.  Ж оқ,  мен  білгім  келіп  сұрап  отыр- 
мын  (Ғ.  М. ) .
506-жаттығу.
 
О қы п   шығып,  тыныс  белгілерінің  қызметін  анықтаңыз.

жүктеу/скачать 11,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: