Ғана мысал, ғаламторды аша қойыңыз да, тере­ зеден «Қазақстан Туы» деп жазып, суретін іздесе­

дайшасынан  да  байқап  жүрміз.  Үкілеген 

туы мыздың  түсінің  ресми  мекемелер  үс­

тінде  құбылып  тұруының  екі  себебі  ғана 

болуы мүмкін. Біріншіден, мемлекеттік рә­

міздерді жасап шығаратын өндіріс орын­

дары  бел гіленген  стандарттарды  сақта­

майды.  Екін шіден,  күн  астында  алты  ай 

жаз,  алты  ай  қыс  тұра  берген  соң  түсі 

оңып,  тозып  біте ді.  Тозығы  жеткен  тудың 

жел біреп емес, далақтап тұрғаны осы күн­

ге  дейін  талай  сөз  болған.  Айта  кететін 

ұсы ныс,  «меке мелердің  маңдайшасында 

та ғыл ған туды бел гілі мерзім сайын ауыс­

тырып отыру керек» деп заңнамаға өзгеріс 

енгізу қажет шығар. Баяғыда жаугершілік 

заманда Байғозы ба тырдың тұла бойына 

ондаған  жебе  қа далғанына  қарамастан, 

ақ  туды  қисайтпай,  жауға  қасқайып  тұ­

рып ты. сарбаздар ұрыс біткен соң ба тыр­

дың жанына барып қараса, Байғозы батыр 

туды тік ұстаған қал  пында әлдеқашан өліп 

кеткен  екен.  Баһадүр  бабалардың  бүгінгі 

ұрпағы  қа сиет ті  туды  қорлап  жүргенін 

өздері де біл мейді. Былтыр Тараз қаласы 

маңайында  жас тардың  Қазақстанның 

Туы  мен  еш  қы сылмастан  қоқыс  тасып 

жүр генін бір жур налист әріптесіміздің су­

ретке  түсіріп,  жұрт тың  назарын  аударға­

нын күйінішпен ұмы  та алар емеспіз.

 

елдің намыСы мен рухы – 

мемлекеТТік Ту

Мемлекеттік рәміздерді насихаттау мен 

азаматтардың  бойында  мемлекеттік  ны­

шандарға деген құрмет сезімін қалып тас­

тыру жағынан Қазақстанға әлемдегі өрке­

ниетті  елдердегідей  тәжірибе  жағы 

же тіс пейді. Мәселен, АҚШ десе кез келген 

адамның көз алдына қызыл ала жолақ ту 

елестейді.  әуежайдан  түскеннен  бастап, 

айнала әрбір мекемеде, вокзал, сауда ор­

талықтары,  стадиондардағы  тулар  бейса­

налы түрде адам жадысына сіңіп, азамат­

тардың  бойына  рух  құяды.  Тұрмыстық 

тауарларға дейін жапсырылған АҚШ тула­

ры  елдің  символы  әрі  озық  бренд  дәре­

жесін атқарып тұр. сол сияқты басынан сөз 

асырмайтын  қызуқанды  Түркияда  да 

көшеледің әр бұрышындағы тулардан көз 

сүрінеді. Өкінішке қарай, мұны Қазақ стан­

ның тек қос қаласынан болмаса, қаладан 

тысқары елді мекендерден емге таппайсыз. 

Тек  жаңадан  қабылданған  «Мемлекеттік 

рә міздер  туралы»  заңжобасында  жазыл­

ғандай,  «Мемлекеттік  Ту  ресми  мекеме­

лер ден  басқа  да  ғимараттарда  олардың 

иеле рінің еркі бойынша көтерілуі мүмкін» 

деген сөйлемді қанағат тұтуға мәжбүрміз. 

Олай болса, заң рұқсат беріп тұр. Бұл жер­

де рұқсат беріп қана емес, жауапкер ші лік­

пен міндеттеу дұрыс болар еді. Рұқсат бер­

ді екен деп, қасиетті рәміздерді тұр мыстық 

заттарға жөнді­жөнсіз жапсырып қорлауға 

тағы болмайды. Мәселен, тәттіге құмар ха­

лық жиі сатып алатын «Рахат» кон дитерлік 

фабрикасының  «Казахстан ский»  шокола­

дының тысында еліміздің туы бей неленген. 

Қанша  жерден  патриот  болса  да,  шоко­

ладты жеп болған адам қабығын қоқысқа 

тастауға  мәжбүр.  Осылайша,  тө бемізде 

тұтуға  тиіс  қасиетті  Туымыздың  бейнесі 

көрінгеннің  аяғының  астында  тап талып 

жатады. Рәміз дерге құрмет көр сет пеу заң­

ға  қайшы  екен дігін  ескерсек,  қыл мыс­

керлердің санын есептей алмай қалар едік. 

сондықтан рә міздерді қорлатпаудың оңай 

жолы  кәсіп керлеріміздің  ойына  келген 

«тың  идеяны»  басқамен  ауыстыру  қажет. 

Біздіңше,  әрбір  қазақстандық  ұлт жанды­

лығын  көрсетіп,  көк  Туды  үйінің  тө ріне 

қастерлеп іліп қойса, нұр үстіне нұр бо лар 

еді.  Бұл  күнде  ел  санасында  «Ту,  Ел таңба 

және  Елбасы  портреті  бастықтардың  жұ­

мыс  кабинетінде  ғана  ілініп  тұратын  көр­

кемдеуіш  құрал»  деген  жалаң  стерео тип 

қалыптасып қалған. Өкінішке қа рай, үйдің 

төріне ту іліп қоятын азаматтар ел арасында 

ілуде біреу. Күн көсем ле ниннің портретіне 

та бын ған кез деріміз болған жоқ па еді?

Бидайды өсіру бар да, оны ұқсата білу 

бар.  Кәрім  Қажымқанұлы  әуежайдан  ат 

басын  Қызылжардағы  «сұлтан»  макарон 

шығару  және  ұн  тарту  кешеніне  бұрды. 

Осы «сұлтан» кеспелерінің дәмін татпаған 

қазақстандық кемде­кем шығар. Түрік пен 

қазақтың бірлескен жобасы жылдан­жыл­

ға қанатын жайып келеді. Мұндағы диір­

мен тәулігіне қатты және жұмсақ сұрыпты 

бидайдан 360 тонна ұн үгеді, ал макарон 

цехының  қуаттылығы  –  24  сағатта  192 

тонна. 

солтүстіктің диқандары соңғы екі жыл 

тоннаның  көлемінде  астық  алып  отыр. 

Оның жартысы экспортталады, біраз бөлігі 

оңтүстік өңірлерге жіберіледі. Былтырдың 

өзінде  шетелге  шығарылған  бидайдың 

көлемі  2,5  миллион  тоннаны  құрады. 

Алайда тасымалға теміржол айтарлықтай 

тосқауыл  болып  отыр.  жабық  вагондар­

дың  жетіспеуінен  элеватордағы  дәнді 

діттеген  жерге  жеткізе  алмай  отырғанын 

«сұлтан ның»  басшылары  да  Мәсімов 

мырзадан жасырған жоқ. 

Қызылжарда  жаз  уақытында  жеміс­

жидектің  бағасы  аспандап  кететін  әдеті. 

Оң түстікте  қаппен  сатылатын  қауын­қар­

быздың бір келісінің бағасының өзі мұнда 

осы  үш  ай  ішінде  бірнеше  есе  өседі.  Қы­

занақ пен қиярды да екінің бірі күнде дас­

тарқанға қоя алмайды. сол олқылықтарды 

болдырмау үшін облыста кезінде жабылып 

қалған  жылыжайларға  қазір  жан  бітіп 

жатыр.  солардың  бірі  –  «Наурыз  2030» 

жШс. Премьер­министр аталмыш жылы­

жай дың  жұмысшыларына  жылы  шырай 

та нытты.  Бұл  –  облыс  көлемінде  жылы­

жайда көкөніс өсіретін ең ірі кәсіпорын. 42 

жабық  егіс  алаңы  мен  қоймалары  бар. 

Қазір оның жарғылық қорының 9 пайыз­

дық үлесі «Тобыл» әлеуметтік­кәсіпкерлік 

корпорациясына тиесілі. 

жергілікті  билік  Үкімет  басшысына 

өңір де  атқарылып  жатқан  оң  істерді  ба­

рынша  көрсетіп  қалуға  тырысты.  Об лыс­

тағы озық шаруашылықтардың егіс ал қап­

тарын  да  аралатты,  ауыл  шаруашылы    ғы 

техникаларының  көрмесін  де  тамашала­

ды.  Одан  кейін  Кәрім  Мәсімов  солтүстік 

Қа зақстан, Қостанай және Ақмола облыс­

тарының  басшылары  мен  диқандары ның 

басын қосқан кеңеске қатысты. 

ҚАМ­ҚАРЕКЕТ

Қазақ жастарының техникалық мамандықтарға құштар болмауы қоғамдағы мансапқорлық психологияның әсерінен емес пе?

–  Қазіргі  кезеңде  жастардың  гуманитарлық  пәндерге  қа­

рағанда  технологиялық  мамандықтарға  аз  баруы  байқалады. 

Оның  басты  себебін  мен  мектептерде  математика  және  басқа 

техникалық пәндердің дұрыс берілмеуінен деп түсінемін. Ман­

сапқорлық  психологиясы  да  бар  шығар.  Бірақ  негізгі  себебі 

мектепте  жөнді  оқытылмаудан  деп  түсінемін.  Математиканы 

жөнді  меңгермеген  бала  техникалық  мамандықтарға  баруға 

жүрексінбегенде қайтсін? Дегенмен кейінгі уақытта техникалық 

салаға  көңіл  аударыла  бастады.  Президенттің  жолдауында  да 

осы  мәселе  айтылды.  Мектептерде,  жоғары  оқу  орындарында 

техникалық пәндерді оқытуды дұрыс жолға қоймайынша, жас­

тарды инженер, программист т.б. мамандықтарға тарта алмай­

мыз.  Математика  пәніне  қызығушылық  қазір  барлық  мемле­

кеттерде төмен. Бірақ дамыған елдерде жекелеген кәсіпорындар 

өздерінің қаржыларына мектеп ашып, өздеріне керекті маман­

дарды  кішкентайынан  математиканы  тереңдете  оқытып,  одан 

кейін жОО­да білім беріп дайындап шығарады. 

– Қай заманда болсын қандай маман иелері үлкен құрметке ие болса, 

жастар сол салаға бет бұрады. Мысалы, кеңестік кезеңде индустриялық 

бағдарламаны  жүзеге  асыра  бастаған  тұстан  бастап  бізде  ең  құрметті 

азаматтар  инженерлер  болды.  Қаржы  дағдарысына  дейін  мұнайдың 

бағасы жоғары болған кезде мұнай­газ саласы мен жалпы экономикаға, 

бизнеске  жастардың  көптеп  келуі  байқалды.  сонымен  қатар  шетелдік 

ком паниялардың  төлейтін  жалақы  мөлшерлері  жоғары  болғандықтан, 

көптеген  жастар  шет  тілін  меңгеруді  қолға  алуда.  Менің  ойымша,  бұл 

уақыт ша құбылыс және қай заманда болсын осындай жағдайлар кез де­

седі. жақында өткен съезде еліміздің индустриялық­инновациялық бағ­

дарламасы  жөнінде  айтылды.  Меніңше,  бұдан  былай  инженерлік  ма­

мандықтарға деген сұраныс артады. Мысалы, кеңестік кезеңде ең құрметті 

мамандықтың бірегейі өндірісті шығарушы емес, тауарды таратып беруші 

болды. Бұл сол кездің экономикалық жүйесі мен дамуына тікелей байла­

нысты  еді.  сондықтан  бұл  –  уақытша  құбылыс.  Еліміздің  индустриялы­

инновациялық  бағдарламасы  жүзеге  асырылғанда,  бізге  техника  тілін 

меңгерген мамандарға деген қызығушылық арта түсетін болады. 

–  Біз  шикізаттық  елміз.  Өндіруші  кәсіпорындар  жоқтың 

қасы. Міне, осындай жағдайлар жастардың техникалық ма­

ман

 

дықтарға  құштар  болмауының  басты  себебі  деп  ойлай­

кә сіп орындардың  ішінде  білім  беру  орталықтарын  ашып 

алған.  Мысалы,  Американың  төрт  мыңдай  кәсіп орын дары 

мен  ком панияларының  ішінен  жОО  ашылған  екен.  Ма­

мандарды дайындаудың жақсы бір әдісі осын дай. сонда тех­

никалық  ма мандықтарды  таңдаған  инженерлер,  бағ дар ­

ламашылар  да  жұмыссыз  қалмайтын  болады.  сон дықтан 

кәсіпорындар мен білім беру мекемелерінің арасында тығыз 

байланыс  орнатылу  керек.  Келісімшарт  негізінде  болса, 

жастарда  ертең  жұмыссыз  қаламын  деген  үрей  болмас  еді. 

Бір  сөзбен  айтқанда,  өндірісі  дамымаған  елде  техникалық 

мамандықтарға сұраныс та, қызығушылық та болмайды. 

Рәміздер  қатарындағы  Елтаң ба­

ның  мүшкіл  халі  де  сүйекке  таңба 

салғандай.  Мемлекеттік  органдар­

дан шыққан әртүрлі ресми құжат тар­

да  бейнеленген  елтаңбалар  түп нұс­

қа дағы  елтаңбадан  алшақ  кетіп 

жатады. Тәжірибелі баспагер әбден 

сыздықов мұндай құжаттардың жүз­

ден  астамын  жинаған.  Құжат тар ға 

басылған  елтаң балардың  са па­

сыздығы  да  көзге  жиі  ұшырайды. 

Бұған  себеп  –  мемлекеттік  стан­

дарттардың  әлі  де  болса  нақты­

ланбауынан  болып  отыр.  Онда  Ел­

таң бамызды көлемді не графикалық 

үлгіде  шығаруға  бо ла тыны  ғана 

көрсетілген.  Ал  графиканың  түсіне 

шектеу қойылмайды. Таңбаның өзін­

де  негізінен  көгілдер  немесе  ал тын 

рең  болуы  қажет.  Рәміз  кес кініндегі 

элементтердің  саны  –  36.  Алайда 

кейбір бөлшектердің, мә селен, уық­

тар дың  қанша  болу  ке ректігі  нақты 

көрсетілмеген. сон дық тан баспа гер­

лерге  Президент  рези денциясында 

сақтаулы  тұрған  Елтаңба  авторлары 

жандарбек  Мәлібеков  пен  Шота 

Уәлихановтың нұсқасын басшы лық­

қа алуды аманат еткеннен басқа ша­

ра  жоқ.  Алдағы  уақытта  баспахана­

лар мұны қаперіне алса дейміз. 

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№88 (88) 

4.06.2009 жыл, бейсенбi

www.alashainasy.kz

3

Рас, бұл заңнаманың қабылдануы үшін 

Ата Заңға өзгеріс енгізу қажет. Алайда ел 

қауіпсіздігі  мен  қоғам  тыныштығы  үшін 

Ата Заңға өзгеріс енгізуден қашпау керек. 

Қоғамда  қылмыс  саны  артып  жатқан  ке­

зеңде  өлім  жазасына  мораторий  жа рия­

лауымыздың өзі қателік еді. Қандай қыл­

мыс  жасаса  да,  өзін  өлтірмейтінін  білген 

қылмыскерлер  тіпті  тайраңдап  кетті. 

Заңның  әлсіздігі  бүгінгі  қоғамдағы  түрлі 

қылмыс түрлерінің артуына тікелей себеп 

болуда.  Заң  қатайса  ғана  тәртіп  болады. 

Еуропалық  Кеңеске  кіреміз  деп  даурық­

қанша,  алдымен  халықтың  қауіпсіздігін 

ой лаған  жөн.  Бұл  заңның  жұмыс  істеуі 

арқылы, бәлкім, дәрігерлердің де өз ісіне 

деген жауапкершілігін арттыруымыз мүм­

кін. Әйтпесе дәрігерлердің жауапсызды   ғы 

Басы 1-бетте

Ой-КөКпар

Кәрібай ТАСШАБАЕВ, 

адвокат

Марат СӘРСЕНБАЕВ, 

заң ғылымының докторы

Қасақана бала өлтіргендерге 

өлім жазасын қалдыру керек пе?

мен  өз  ісіне  салғырттығы  да 

бала  өлімінің  көбеюіне  соқ­

тырып  отырған  жайлар  аз 

емес.

Әр  елде  жүргізілген  әлеу­

меттанушылық  сұ рау лар  көр­

сет кеніндей,  халық тың  көп­

шілігі бұл жаза түрін қолдайды. 

Біздің  елде  де  сұрау  салын­

ғандардың  70  пайыз ға  жуығы 

өлім жа засын қал дыруды жақ­

таған. Өлім жа засын өмір бойы 

бас  бос  тандығынан  айырумен 

ал мастыру  мемлекет  бюд же­

тіне  де  қымбатқа  соғады.  Ха­

лық  аралық түрме рефор ма сы­

ның (PRI) есебі бойын ша түзету 

мекемесінде  тұт қындалғанның 

ха лық аралық 

стандарттарға 

толық  жауап  беретін  бір  ор­

нының  құны  жылына  20  мың 

АҚШ долларын құрайды екен. 

Ал  ауыр  жазалы  қылмыскерді 

сонша  ақшамен  мемлекеттің 

бағуы әділеттілік пе? Сондықтан 

еліміз  үшін  өлім  жазасының 

қажеттілігі зор. 

Таяқтың қашанда екі ұшы бар. Қасақана бала өлтіргендерге 

өлім жазасын тағайындай отырып, дәрігер қауымының 

жазықсыз жаланың құрбаны болуына жол ашып бермейміз бе? 

Бәлкім, бұл заң өмір есігін ашпай жатып, жазықсыз құрбан 

болған, үлкендер тарапынан зорлық-зомбылық тіпті еріксіз 

порнографиялық фильмдерге түсірілген балалар құқығының 

қорғалуына жол аша ма? Бала құқығы, адам құқығы, жалпы, 

сіз бен біздің құқығымыз сөз болып жатқанда, оқырмандар да 

үнсіз қалмайды деп ойлаймыз...

Дайындаған Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

Қасақана  бала  өлтіргендерді  де  өлім  жазасына 

кесу  арқылы  бұл  мәселенің  алдын  ала  алмаймыз. 

Мысалы,  қылмыскердің  кішкентай,  жазықсыз,  бей­

күнә баладан ала алмай жүрген қандай ақысы болуы 

мүмкін?!  Сондықтан  адамдарды  өлім  жазасымен 

қорқытқаннан гөрі, басқа іс­шараларды қарастырған 

жөн.  Жауапкершілік  жүгі  «қасақана  қылмыс  жасау» 

және  «абайсызда  қылмыс  жасау»  түрлеріне  бай­

ланысты анықталады. Қазіргідей дәрігерлердің сал­

ғырттығына  байланысты  бала  өлімі  көбейген  тұста 

баланың  өміріне  қауіп  төндіргені  үшін  дәрігерлер 

қауымы да осы жазамен қатаң айыптала қояды деп 

ойламаймын.  Көптеген  Еуропа  елдерінде  мұндай 

ауыр  жаза  қолданылмайды.  Ол  елдердің  қылмыс 

санында  да  өсу  көрсеткіші  байқалмайды.  Сол  ел­

дердің  тәжірибесіне  сүйенсек,  қылмыскерді  жедел 

іздестіру  шарасы  ең  бірінші  кезекте  жүзеге  асады. 

Тәжірибелі ізкесушілер қылмыскерді тез құрықтайды. 

Қылмыскерлер  қылмыс  жасағанының  өзінде  тез 

қолға  түсетінін  біліп,  қылмыстан  аяқ  тартады.  Ал 

бізде болары болып, бояуы сіңіп, қылмыскер әбден 

ізін  жасырған  соң  ғана  іздестірілу  шаралары  бас­

талатын  кез  аз  емес.  Осындай  заң  орындарының 

кәсіби  шеберлігінің  төмендігіне  қоса,  жабдықталу 

деңгейі де мәз емес. Мысалы, «Мерседеспен» қаш­

қан  қылмыскерді  «Жигулимен»  қуып  ұстай  аламыз 

ба? Осы орайда қылмыскер құтылып кетпестей етіп 

құқық  қорғау  орындарына  жағдай  жа­

сауы мыз қажет. Мысалы, шетелде қашқын 

қылмыскерді  құ рықтау  үшін  машинасы 

да,  бейне  ба қылау  құралдары  да,  керек 

десеңіз,  тікұшағы  да  дайын  тұрады.  Ал 

бізде  ондай  мүмкіншілік  атымен  жоқ. 

Талай қылмыс керлеріміздің шекара асып 

қашып  кетіп  отыр ғаны  да  осыдан.  Қыл­

мыс кердің  пси хологиясы  жазаланудан 

бұ рын,  ұсталып  қалудан  қорқады.  Егер 

біз дің құқық қор ғау орындары кәсіби жә­

не  материал дық  тұрғыдан  мықты  болса, 

қылмыскер көбеймес еді. Сондықтан өлім 

жазасынан  гөрі,  қылмыскердің  қолға 

түсіп,  жазалану  жағын  күшейткен  жөн. 

Әлем бойынша өлім жазасын алып тастау 

қажет.  Себебі  Алланың  берген  өміріне 

адамның шешім шығаруы дұрыс емес. 

М

ӘСЕ

л

Е

Сот шешімінен 

туған трагикомедия

Қарағандының  21­ықшамауда нында­

ғы 14­үйдегі 97­пәтерге үш баласымен кө­

шіп  келген  Тәбигүл  төрт  қабырғасы  ға на 

қа лып,  сылағы  көшіп  кеткен  үйді  толы­

ғымен әрлеп, жөндеп шыққан. Оның сыр­

тында 1998 жылдан бері қордаланып қал­

 ған  қаншама  қарызды  толығымен  тө леп, 

сот орындаушылары үйден қуып шық қан­

ша еш берешегі болмаған екен. 2007 жы­

лы  ерте  көктемде  мүгедек  жал ғыз басты 

ана  облыстың  Шет  ауданына  әже сін  жер­

леуге  кеткен  күні  сот  орын дау шылары  ке­

ліп, пәтер құлпын айыр бастап, есікті мөр­

леп  бекітіп  тастапты.  Сол  күннен  бастап 

әркім нің  есігін  сағалап  жүрген  Тә бигүлдің 

кіші  ұлы  туыс қан дарының  үйінде  болса, 

үлкен ұлы аурухана төсегіне та ңылған. 

Ал  тоғыз  жыл  бойы  қараусыз  жатқан 

үш бөлмелі пәтердің иесі – Қарағандыдағы 

Музыкалық  комедия  театры  баспанада 

уақытша тұрып жатқан азаматшаны сотқа 

беріп,  өз  құқықтарын  қорғап  шыққан. 

2007  жылдың  көктемінен  бастап  күні 

бүгінге  дейін  түрлі  құзырлы  орындардың 

табалдырығын тоздырып, емен есіктерден 

ене алмай басы қатқан ана шарасыздықтан 

«Алаш айнасына» хабарласып, соңғы үміт 

республикалық  басылымда  ғана  екенін 

айтады.

жүктеу/скачать 4,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: