Ғана мысал, ғаламторды аша қойыңыз да, тере зеден «Қазақстан Туы» деп жазып, суретін іздесе
– Қалай ойлайсыз, театр болашақта
жүктеу/скачать 4,07 Mb. Pdf көрінісі
|
– Қалай ойлайсыз, театр болашақта сандықтың түбінде жатқан қазақтың ұлттық шапаны сияқты немесе төрде рухани үгіт нан болмайды сай адамдардың да санасының ақпарат қабылдау деңгейі баяу болды. ал қазір мүлдем басқаша, адамдардың ақпарат қабылдау қабілеті дамыды. сондықтан қазіргі театр да адам санасына сай қысқа ғана уақытта көп дүниені ежіктемей нақты беруге қалыптасты. тура осы әдісті біз 50 не 60 жыл бұрын қолданғанымызда онда халық қабылдай алмай қалуы да мүмкін еді. міне, осындай техникалық тәсілдер театрды көш соңында қалдырмайды деп ойлаймын.
– бұл – театрдың осал жері.театрға көрермен жинаудың бір тәсілі – жар- нама. Қазір баҚ арқылы жарнама жасауды қолға алып отырмыз. бірақ мұ- ның бәрі қаржыға тіреледі. сондықтан көбіне баҚ-пен әріптестік серіктестік құрайық деп келісеміз. оған, әрине, бәрі келісе бермейді. телевизияға шыға бермейді. спектакльдің бәрін бірдей ұйытып алатындай «дәрісі» жоқ.
– ол үшін үлкен идеология қажет. мәселен, бүгінгі өзекті тақырып «Қазақ ұлт болып қала ма, жоқ па?» деген тақырыпты жалпы ұлттық проблема ретінде наси хат- таса, онда осының төңірегіндегі спек- такльдер де өтімді болады. Кеңес өкіметі тұсында сондай идеология болды. – Театрға реформа керек деп жатыр. Сол, сіздің ойыңызша, қандай болу керек? – техникалық жағдайымызды, мүмкін- діктерімізді мүлдем басқаша өзгерту керек. меніңше, реформа осы жағынан болғаны дұрыс. біз әлі баяғы стильдегі сахнамен, екі жақтан түсетін жарықпен келеміз. ал шетелге, өркениеті дамыған елдерге шықсаңыз, аузыңызды ашып, көзіңізді жұмып қайтасыз. бізге ойдан ештеңені ойлап табудың қажеті жоқ. Керісінше, солардың техникалық мүмкіндіктерін өзімізге әкеліп, театрдың құрылысын өзгерту керек. Қазіргі қолданып жүрген жарығымыз біздің қойылымның 30 пайызын ғана қанағаттандырады. Жарық берушілердің де дұрыс тәжірибесі жоқ. Өйткені бізде жарық түсірушіні арнайы оқытатын мамандық жоқ. театр халыққа керемет әсер беру үшін осындай техниканың мүмкіндіктері ауадай қажет. бүгінгі адамның сезіміне бірінші жететін жалтыраған эффектілер емес пе?! – пьеса авторларының қаламақысы қанша? –әрине, театр төлейді. мен осы театр ға спектаклімді қойсам, мен олар- дың жағдайын қараймын. сондықтан қаламақының тұрақты мөлшері жоқ.
– 250 мың теңге... – бұл сіз үшін аз ба? – әрине, аз. бірақ біз «қанағат» деп жүре береміз ғой. Дүниеде, жалпы, бізден басқа елде құнды болып бағаланатын – адам идеясы. біз идея бағалаудан да артта қалғанбыз. Сұхбаттасқан Салтан СӘКЕН Әміре Қашаубаев «алаңсыз баланың байқаусызда жіберген қатесіне» айналмауы тиіс! Газетіміздің 16 мамыр күнгі №75 санында «Казахская певица амре Кашобаева имела большой успех в париже» атты мақала жарық көргені оқырмандарымыздың есінде болар. арада екі аптадай уақыт өткенде, осынау өрескел қателікке жол берген №105 гимназиядан жауап хат келді. Ондағы жазылған жайдан аңғарғанымыз – аталған гимназияның жеке сайты жоқ, тек www.edualmaty.kz деген білім беру порталында бір бетке ғана ие екен. ал біз сынаған, яғни Әміре Қашаубаевты әйел әншіге айналдырған gimn105.nursat.kz адресі жайында хат иелері «2003 жылы мектеп бітіріп кеткен белгісіз біреу жасаған деген болжам бар» деп жауап береді. біздің бір қуанғанымыз – жазылған мақаланы жай қалдырмай, жоғары сынып оқушыларына «Әміре Қашаубаевтың өмірі мен шығармашылығы» атты баяндама жаздырғандарыңыз. Демек, қоғамдық ой тудыра алғанымыз. біздің мақсатымыз да осындай бір нәтижеге қол жеткізу, қатені түзеу болатын. р.S. ДЕМЕу Астана театры өте тар. Бұл мәселені Астана астана болғалы көтеріп келе жатырмыз. Сол уақыттан бері уәделі сөзге тойып келдік. Бірақ үміт жоқ емес.Тіпті қазір театр қызметкерлерінің саны екі есеге өсті. Кейде үлкен спектакльдерде әртістердің киініп-шешінетін жеріне адам сыймай кетеді. Осы жолы қала әкімі Иманғали Тасмағамбетов бір айда екі рет біздің әртістермен кездесу жасады. Бірінші рет келгенде, театр мен әртістердің жағдайын көріп, екі сағат бойы әңгіме құрды. Сол кезде біз ең әуелі әртістердің жағдайын шешіп беруін өтіндік. Қаншама әртістеріміздің үйі жоқ. Көбісі үй жалдап, кейбірі жатақханаларда тұрып келеді. Тура сол кездесуде әкім театрымыздың мәселесін жоспарға енгіземіз деп уәде берді. Сол кездесуден кейін әртістерімізге бір айдың ішінде 17 пәтердің кілтін табыстады. Бұл бұрын-соңды болмаған қуантарлық оқиға болды. Екінші рет келгенде, театрымыздың мәселесі жоспарға іліккенін айтып тағы бір қуантып тастады. Сол жақ жағалауда үлкен саябақтың ішінде жаңа театр салынатын болды. Біздегі сүйіншінің бірі – осы. ілулі тұрған қамшы сияқты өркениет ағымына ілесе алмай ескерусіз дүние ретінде қалып қоймай ма? – Жоқ, мен олай ойламаймын. Өйт- кені театр өнерінің пайда болғанына 2000 жылдан астам уақыт болды. содан бері өмір сүріп келеді. Өйткені театр өнері өркениет дамыған сайын соған сай икемделе береді. мәселен, бұрын театрлар көпсөзділікке негізделген. олай болу себебі, ол кезде ақпарат ағымы баяу болды. Қазіргідей интернет, дамыған телевизия болған жоқ. соған жар нама берудің өзі театрдың дұрыс өң беріп тұрғанын талап етеді. Деко- рациясы, әртістердің киімі, бәрі-бәрі «жылтырап» тұруы керек. сосын қазір көшеге ілінетін афишаларды да қолға алып жатырмыз.
– оныңыз рас. режиссерді алаңдататын ең бірінші сұрақ осы болуы керек. бірақ барлық туынды бәрінің көңілінен бірдей 1992 жылы елімізде тұңғыш рет жаңа тәуелсіз мемлекеттің рәміздері бекітілді. Қазақ тарихында алтын әріптермен жазылуға тиіс осы күннің маңызы жайлы және тудың туу тарихы туралы кездесу барысында кеңінен әңгіме қозғаған Шәкен ниязбеков: «тудың түсін аспанмен астастырып көгілдір етіп алдым. оған Жер шарына нұрын төгетін Күн мен қалықтаған қыранды бейнеледім. Қыран құс еркін- дік пен тәуелсіздіктің нышаны болса, шаңырақ – 120 ұлт өкілдеріне ортақ үйдің белгісі. Ұлттық ерекшелігімізді ою- өрнектер арқылы білдіргім келді», – деді. Ұлттық рәміздеріміздің тағы бірі – елтаңбамыз Жандарбек мәлібеков, Шота Уәлиханов сынды белгілі сәулетші- ле ріміздің шығармашылық ізденістері мен ерен еңбектерінің нәтижесі екені естеріңізде болар. елтаңбадағы да негізгі идеяның жүгін шаңырақтың көтеріп тұрғаны, рәміздердің арасындағы үндес- тікті көрсетеді. алғаш қабылданғалы бергі уақытта ұлттық рәміздеріміздің ішінде өзгеріске түскені – еліміздің әнұраны. 2005 жылы жаңадан қабылданған «менің Қазақ- станым» жұртшылық жүрегіне жол тапты. М.ЖаГОрҚыЗы бір тудың астында бүгін – Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік рәміздері күні. Осыған байланысты кеше алматыдағы Энергетикалық және электронды құрылғылар құрастыру колледжінде Мемлекеттік Тудың авторы, атақты суретші әрі көркемдеуші, белгілі өнер қайраткері Шәкен Ниязбековпен кездесу өтті. Университет ректоры Шәмшә беркім- баева бастап, н.нұрахметов, Қ.Жарықбаев, м.Құдайқұлов сынды еліміздің белгілі ғалымдары мен көршілес Қырғызстан және ресей зиялылары қатысатын бұл конференцияда мерейтой иесі профессор серғазы Қалиұлының этнопедагогика ғылымының негізін қалауға сіңірген еңбегі жайлы, көрнекі әдіскер-ғалым, халық ағарту ісінің шебер ұйымдастырушылық қыры жайлы баяндамалар жасалмақ. сондай-ақ академик өмірінен сыр шертетін «Дархан ғалым, дарынды тұлға» атты деректі фильм көрсетіледі.
өзі бір шақырым тереңдікті еңсереді екен. ал Италия, Испания жағалауларында тіршілік ететін Кювье деп аталатын киттер 1900 метр тереңдікке сүңги алатын көрінеді. сондай-ақ су астында киттер 85 минут демін іште сақтай алады екен. Парабаларды орыс тарихшылары «барабинцы» деп жазып, татарлардың этникалық бөлшегі ретінде жаңсақ көрсетеді. Шындығында, парабалардың шығу тарихы сәл басқашалау. ноғай ордасы талқандалған соң, бытырап кеткен кейбір рулар көршілес халықтарға мәжбүрлі түрде сіңіп кетеді. солардың бірі осы парабалар еді. олардың көшпелі өмір салтын ұстанып, ұлттық тағам ретінде қымызды
ерекше қастерлейтіндігін қазақ халқымен туыстығының дәлелі ретінде келтіруге болады. Парабалар тілінде екі диалект айқын байқалады. бірі – қазақ-алтай, екіншісі – татар- башқұрт диалектісі. ғасырлар бойы татар халқымен бірге жасасып келе жатқандықтан тілі мен дәстүрі соларға икемделіп кеткен. Өздерін «қазақ пен татардан шыққанбыз» деп санайды. Жалпы саны: 1926 жылғы санақ бойынша 7528 адам, 1959 жылғы санақта жеке ұлт ретінде тіркелмей қалған
әкімшілік аумағы: ресей
тілі: орыс, татар тілдері Діні: ислам-суннит атакәсібі: мал шаруашылығы антрополо гиялық пішіні:
моңғолоид туыстас халқы: ноғайлар
РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет №88 (88) 4.06.2009 жыл, бейсенбі www.alashainasy.kz 6 дАТ! АлАш АзАмАты ? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ ҚұҚыҚ пен ҚұрыҚ Hi-te c
– Тұрсынбек аға, жұрт сізді аузы дуалы зиял ыларының қатарына қо са ды. Ал сіз өзіңіз кезі келген жер де аза маттық по зициямды көр се тіп, өзін дік ойым ды айта біл дім деп ойлайсыз ба? – Біреуге жағар, біреуге жақпас... Бі- рақ өз басым осы жасқа келгенше ай та- тын ойымнан тосылып, сөйлейтін жер де қи -
нан сөзім түсіп» көрген емеспін. Қа жетті же рінде сөйледім, жонынан тас па тіліп ай татын жерде айттым. Тіпті қай сыбір пі- кір лерім жұмсақ орынтақта отыр ғандар- ға жақпай қалған кездер де болды. Бі рақ олар қы ңы райды екен деп мен ыққан жоқ- пын.
– Біз кеңестік идеологияның қаны жер- ге тамбай тұрған кезде сол кездегі би лік тің ығы на жығылмадық. Ол кездері от едік, ал бырт едік. Тәрбиеге көніп, ақыл тың- дай тынбыз. Ал енді келіп біршама жасқа кел ген де, өзіміз біреуге ақыл айтатын дең- гей ге жеткен тұста бізді «біреудің ығына жы ғы лады» деу тіпті қисынға келмейді. Сон дықтан ашығын айтайын, кезі келгенде хан ға да дат айтатын ыңғайымыз бар.
– Келісемін. Мұны мойындауымыз ке- рек. Біздің ел алдында жүрген азамат та- ры мыз дың көбісі кеңестік отаршыл идео- ло гия ның уытынан әлі де болса ары ла ал май жүр. Санамалап қарасақ, Тәуел сіз- дік алғанымызға 17 жылдан асып барады. Бірақ базбір зиялыларымыз осы уақытқа дейін егемендігімізді емешесі үзіліп мо- йын дап үлгерген жоқ. Кеңестік ой-пи ғыл- дан осы уақытқа дейін арыла алмай келе жат қан қайсыбір зиялыларымыз әлі де бол са Қазақстанның Тәуелсіз ел екендігіне сен бей жүр. Бұл жасырын емес. рас, қазір зия лы қауым арасында «елім, жұртым!» деп ұрандаушылар саны басым. Олар бір қа рағанда, қазаққа шын жанашыр тәрізді кө рі неді. Алайда айналып келгенде, қа- зақ зиялыларында турашылдық жоқ. Ақи - қатында, ұлттың мақсат-мүддесін көз дей- тін, ұлт үшін шыбын жаны шыр қы райтын адам саусақпен санарлық. Осы ны біліп отыр ған халық «біздің зия лыла ры мыз тым жалтақ» демегенде не дей ді? Зия- лы лар дың іс-әрекетін сынға ал мағанда қай теді? Қазір халықтың көзі ашық. Қа ра - пайым көпшіліктің басым бөлігі күн де лікті саясатты қалт жібермей сарапқа са лып отырады. Міне, осыны ескерсек, біз ал- дымен саясатқа ұлттық рух беруді ой лас- ты руы мыз қажет.
– Мен шығармашылық адамының өзін дік ойы, пікірі ешкімге бағынбайтын тә уел сіз болға нын қа лаймын. cон дықтан ақын-жа зушы лар дың, зиялы қауым ның пар тия шыл болғанын, нау қан шыл дық қа са лын ға нын қала май мын. Өкі ніш ке қа - рай, біз дің қай рат кер лер дің басым бө лігі шығармашылық пен саясатты аралас ты- рып, қойыртпақ жасап жүр. Ондай қо- йырт пақ қа басымды сұқпай-ақ қойдым. Бо ла шақта да бас сұғудан аулақпын. Жал- пы, өз басым осы жасыма келгенше бірде- бір пар тияның сөзін сөйлеп, мінбе жағалап көр меппін.
– Ол енді рас. Коммунистік партияның мүшесі болғанымыз да, сол партияның сал- ған даңғыл жолымен жүргеніміз де шын. Тіпті сол коммунистік партияға сатқындық жа самас үшін тірлікте тірі пендеге қия нат жасаудан қорқатынбыз. расын айт сам, қазірдің өзінде сол коммунистік пар тия ға бүйрегім бұрып тұрады. Өйткені ком му- ни стердің ұстанған саясаты дұрыс еді. Ол кездегі коммунистік партияның өзіндік сұ- сы, бет-бедері бар болатын. нақ қазіргі қо- ғам ға сол кеңестік дәуірдегідей қаһарлы, сө зі өтімді коммунистік партия қажет-ақ. пар тиялар төңірегінде сөз қаузағанда ме- нің ал ды мен ай тар ойым – осы. – Ал сіздің бұл ойыңызды біз тә різ ді кейінгі буын аға буынның әдет тегідей «кеңестік дәуірді аң- сауы» деп түсінсе ше? – Міне, бізді құртатын осы түсінік. Қазір белгілі бір ортада Кеңес өкіметі тұ- сын дағы іске асырған тәжірибелеріңді, бол маса сол кеңестік тәрбиені, кеңес- тік партияны мысалға алып сөз сап- та саң, сөз жоқ, сені «кеңестік дәуірді аң сау шылардың» қатарына қосып кеп жі- б е реді. Ал неге аңсамасқа? Кешіріңіз, мы- на сіз бен біздің көзіміз ашық ұрпақ бо лып қалыптасуымызға ықпал еткен сол Ке ңес өкіметі емес пе? Кезінде малдың со ңын да жүріп, қарайып қалған қараңғы қа зақ ба- ла ла рын оқытып, даладан қалаға әке ліп, кө кі рек көзін оятқан да сол Кеңес өкіметі ғой. Мен осы жағынан алғанда, анда-сан- да Кеңес өкіметіне алғысымды айтып қоя- тын әде тім бар. – Қызық екен... Сонда біз 70 жыл бойы кеңестік идеологияның са на мыз ды отарлап тас та ға нын, ол тұс та қаншама зиялы ла ры- мыздың қу ғын дал ғанын, қыс қа- сы, қазақты ой-ақыл, қарым-қа бі- лет жағынан бұғаулап тас та ға нын ысы рып тас тап, «біз ді Ке ңес өкі- ме ті оқыт ты, киін дір ді, асы рады» деген тү сі нік ті қайта жаң ғыр туы- мыз керек пе? – Жоқ, сіз мені қате түсініп отырсыз. Біз кеңестік дәуірдің қазаққа шоқпар етіп пайдаланған кері саясатын ұмытуға, оны ысырып тастауға тиісті емеспіз. Керісінше, кейінгі буынды құлдық санадан арылуға үндеуіміз керек. Бұл – біздің парызымыз, мін де ті міз. Менің бұл жерде айтып отыр- ғаным, Қазан төңкерісіне дейін қазақ халқы 100 пайыз сауатты болды ма? Ол кездері орыс ұлты 10-ақ пайыз, ал қазақтар 8 пайыз ғана сауатты еді. Ал осы көрсеткішті жоғары деңгейге жеткізген Кеңес өкіметіне неге жылы пейіл де білдірмеске? Қайталап айтамын, Кеңес өкіметінің қиястық жаса- ған саясатын ұмытуға болмайды. Оны еш бүкпесіз айтуымыз керек. Бірақ ол тұс та жақсы бағытты ұстанғанымызды да ұмыт- па ға нымыз жөн. Мәселен, сол кезеңде ауыл шопандары «қазақ даласына 50 мил лион нан астам қойды сыйдырамыз. Жос пар ды асыра орындауымыз керек» деп жан таласты. Ал қазір ше? Кешірерсіз, бү- гін де 50 миллион түгіл, 50 мың бас қой ды әрең санаққа іліндіреміз. Кеңестік кезең де ауыл шаруалары нақ қазіргідей кедей ші- лікті бастан өткізген жоқ. Бұл – шындық. Қазір айлығын шай-пұлына жеткізе ал- май, «шықпа, жаным, шықпамен» күн кө- ріп отыр ған дар дың көр сет кі ші ба сым. Мұ- ны ой лап, осын дай әре кет тер ге шы ны мен жа ны ауы рып отыр ған ше неу нік атау лы та- ғы жоқ. Қа зір біз ше неу нік тер дің бір нә ти ж- елі іс бі ті рге ні не емес, бір жиында қа зақ ша сөйлегеніне шапаттап, мәз-мәй рам бо ла- тын болдық. Мен кейде өз елі міз де тұрып өз тілімізде сөйлей алмай, өз уа йы мы- мыз ды жететін жеріне жеткізіп айта алмай қор болғандығымызға қарап күйінемін. Ке ңес тік дәуірдің жақсылықтарын содан ба рып тіз бе лей мін. Болмаса бүйректен си- рақ шы ға рып, қыңырлыққа басайын деп отыр ған жоқпын.
– Ол үшін, жоғарыда айтқанымдай, сая- сатқа ұлттық рух енгізуіміз қажет. Саясаттың өзін де буырқанып жатқан қазақы қан бо- луы керек. Сонда ғана қазақ халқының ең- се сі биік болады. есіңізде болсын, қа зақ- тың сөзін сөйлейтін зиялыларда қазақтық рух болмаса, ол – ұлттың соры... Міне, біз- дің қазақтың сөзін сөйлейтін зиялы қауым, қо ғам қайраткерлері осыны көкірегінде тү йіп ұстағаны жөн. Сондай-ақ мұны жал ғыз зиялы қауым емес, елдің жайын ой лап, халықтың мәселесін шешетін әр ше неунік жадында ұстауға міндетті. Ал нақ қазіргі біздің шенеуніктерше мә жі ліс- ті «Ассалаумағалейкуммен» бас тап, әрі қарай орекеңдердің ресми ті лін де сай- рағаннан біз ұтпаймыз. Күні ер тең осы- ның зардабын жастықтан өтіп шал дыққа жет кен мына біз емес, ке йін гі буын сіз дер көретін боласыздар. Сон дықтан осы бас- тан «бітеу жараның» жа нын ауыр тып тыр- малай беру керек, қайта-қайта тыр ма лай бе ру керек. Сонда ғана жарасын ауыр сын- ғандар дертінен емделуге ниеттенеді деп ой лай мын. – Естуіңіз бар шығар, соңғы кездері «ұлттың құрылысын, құ- ра мын, тұтас бір болмысын, ойлау жүктеу/скачать 4,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|