Ғылым жаршысы(пәнаралық) = Вестник науки
жүктеу/скачать 98,77 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- МҰСЫЛМАН ДІН ИЕЛЕРІНЕ ҚАРСЫ КҮРЕС (ХХ Ғ. 20-30 жж.) Абишева Ж.Р. Аннотация
- Түйінді сөздер
- Қармақшы ауданы бойынша
- Арал ауданы бойынша
- Тереңөзек ауданы бойынша
- Сырдария ауданы бойынша
- Қазалы ауданы бойынша
- Жалағаш ауданы бойынша
- Әдебиеттер тізімі
| С.Сейфуллин атындағы Қазақ
агротехникалық университетінің Ғылым жаршысы(пәнаралық) = Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина (междисциплинарный). – 2015. - №1 (84). – Б.62-67
МҰСЫЛМАН ДІН ИЕЛЕРІНЕ ҚАРСЫ КҮРЕС (ХХ Ғ. 20-30 жж.) Абишева Ж.Р. Аннотация Мақала кеңестік биліктің алғашқы жылдарындағы өкіметтің діни ұстанымдар мен дін қызметкерлеріне қарсы жүргізген шараларының барысын зерттеуге арналған. Автор ислам дініне қарсы күрестің мемлекеттік деңгейде жүргізілгендігіне тоқталып өтеді. «Еңбекшілердің таптық жауы» ретінде дін иелеріне қарсы қатаң жазалау шаралары кеңес өкіметінің күн тәртібіндегі басты мәселесі болғандығын құжаттар негізінде талдап көрсетеді. Тарихи деректерді талдай отырып автор халықты діни ұйымдар мен дін иелерінен оқшаулауға көмектесетін мемлекеттік ұйымдардың жұмыстарына тоқталады.
большевиктер, саясат, дін,
молда, ишан,
қуғын-сүргін, науқаншылдық, мешіт. ХХ ғасырдың 20-30 жылдары
қазақ халқының
тарихындағы аса бір қиын кезең болғаны белгілі. Большевиктер партиясының отаршылдық саясаты қазақ халқының өзіне тән ерекшелігін ескермей, Ресейде болған шараларды қайталап, елде жаппай
қирату мен
бүлдіру жұмыстарын жүргізді. Кеңестік билік өздерінің идеологиясын қазақ ауылында енгізуге кедергі жасайтын бірден бір күш - ислам діні деп есептегені де құпия емес еді. Сондықтан да ислам
идеологиясы өкілдерінің көзін жою – кеңес өкіметі саясатының басты бағыттарының бірі болды. 1918 жылдың 23 қаңтарында Халық Комиссарлар Кеңесі «мемлекетті шіркеуден бөлу
туралы» декрет қабылдады [1, 237 б]. Іле-шала большевиктер осы декретті жүзеге асыруды тез арада қолға алуға бар күштерін салды. Бірақ та бұл декретті жүзеге асыруда қиындық туғызған мәселе - ең бірінші кезекте жергілікті жерлерде дайындықтан өткен қызметкерлер мен арнайы
органдардың болмауы
еді. Қалыптасқан жағдайды ескере
отырып, Кеңес өкіметі декретті жүзеге асыруды өз қызметіне алатын арнайы
мемлекеттік басқарма органын құруды
жоспарлады. Ал 1918 жылдың мамыр
айында Халық
Комиссарлар Кеңесі
декретті жүзеге асыру үшін Заң Халық Коммиссариаты жанынан арнайы «VIII – ші бөлімді» құрды. 1917-1919 жылдардағы Кеңес
өкіметі Қазақстанның территориясында исламға қатысты саясатын әлі де белсенді түрде жүргізе алмады. Мұның бірнеше себептері болды. Олар елдегі тұрақсыздық, азамат соғысы,
Өлкенің бір бөлігінің Алаш автономиясының және кеңеске қарсы күштердің ықпалы мен билегінде болуы еді. Мысалы, Алаш автономиясы 1918 жылдың 14-24 маусымындағы қаулысында «Алаш автономиясының территориясында Кеңес өкіметі
шығарған барлық
декреттер жарамсыз деп танылсын» деп атап көрсетті [2, 108-109 бб]. Азамат соғысы аяқталғаннан және елдегі жағдайдың біршама тұрақталғаннан кейін РКФСР Заң Халық Комиссариаты жанынан құрылған «VIII-ші бөлім» өзінің қызметін кең құлашпен бастады. Бөлімнің Қазақстандағы меңгерушісі И.М.Алексеев, ал хатшысы болып Г.М.Ибрагимов бекітілді. Республикада құрылған «VIII-ші
бөлім» төмендегідей жұмыстар атқарды: -Жоғарыда айтылған декреттің губерниялар мен
облыстарда іске
асырылуына басшылық жасау; - дискуссия, лекция, әңгімелесу және қысқа мерзімді үгіт курстары арқылы «дінге қарсы ғылыми насихатты» ұйымдастыру; -діни қоғамды
тіркеуге қатысты қорытынды беру. Елдегі құрылған
әртүрлі ұйымдардың жанынан дінсіздер бұрышы ұйымдастырылып, халықтың арасында табиғаттың құбылыстарын, адамның
жаратылысын ғылыми тұрғыдан түсіндіретін танымдық лекциялар өткізілді. Бірақ та осы жұмыстарға қарамастан 20-жылдардың орта
кезінен бастап Қазақстанда діни жандану
өзінің биік шыңына жетеді. Мұрағат
құжаттарына қарағанда мұсылман мекемелері Қазақстанның барлық
аудандарында қызмет
жасады және әртүрлі ұлттардың өкілдерін (қазақ, өзбек,
татар, ұйғыр)
біріктірді. Қазақстанда бірнеше ондаған
діни мектептер, мұсылмандық сот істері қызмет жасады.
Мешіттер салынды,
имандардың рөлі
артты. «Исламдық фактордың» белең
алуы, бұқараның арасында идеологиялық ықпалынан айырылған өкіметке үлкен қауіп туғызды. Кеңестік билік осыған байланысты мұсылман дініне
қатысты мемлекеттік саясатты қатаң
бақылауға алып, Ораза,
Құрбан айттар мейрамы кезінде ауыл
ауылдарға «VIII-ші
бөлімнің» өкілдерін жіберіп, мұсылман дініне қарсы
үгіт-насихат науқанын жүргізді. Республикада негізінен дінге қарсы күрес 20 - жылдардың орта кезінен бастап ұйымдасқан сипат алды. Дінді
қоғамдық өмірден сәтті ығыстыру үшін коммунистер дінге қарсы қозғалысты бұқаралық қозғалысқа айналдыруға талпыныс жасады. Сол себептен де қоғамдық ұйым
құруды ойластырды. Құрылатын ұйымның
басты мақсаты «халықты діни нанымнан азат ету» еді. Көп кешікпей-ақ 1925
ж сәуірінде «Дінсіздер одағы» құрылды. Ал 1929 жылдың маусымында бұл
одақ «Жауынгерлік дінсіздер одағы»
болып өзгертілді. Партия тарапынан одақтың алдына
мынадай міндеттер қойылды [3, 232 б]:
а) дінмен идеялық күрес; ә) еңбекшілерде ғылыми дүниетанымды қалыптастыру; б) діндар адаммен жеке жұмыс жүргізу; в) атеистік
әдебиеттерді шығару;
г) ғылыми-жаратылыс білімін насихаттау және т.б. Қазақстанда «Дінсіздер одағының» ұялары мен үйірмелері 1926-1927 жылдардан бастап пайда бола бастады. Кейіннен «Дінсіздер одағының» қалалық
және аудандық Кеңестері пайда болды. Кеңестердің жанынан қазақ жастарының секциясы
ұйымдастырылды. Бұл
секцияларда әр ай сайын дінге қарсы тақырыптарда лекциялар оқылды. Ұйымдастырылған лекцияларда лектор ислам дінін құбыжық ретінде көрсетіп, Ораза, Құрбан айттардың шығу тегі және діни ұстанымдар мен дағдылардың «кесірі» жайлы
айтудан бір
тынбады. Жер жерлерге «Дін – еңбекшілердің таптық жауы»
деген сарындағы жарнамалар іліне бастады.
Қазақстандағы «Кіші қазан» дінге
қарсы насихатпен қатар
жүргізілді. 1926
жылдың қыркүйегінде БК (б) П Қазақстан Өлкелік комитеті жанынан дінге қарсы
насихат жүргізетін комиссия ұйымдастырылды. Комиссияның құрамына
Б.Мырзахмедов, И.Хухарев және Н.Арықова кірді. Комиссия дінге қарсы жұмысқа комсомол, Қосшы одағы, кәсіподақтарды және де әртүрлі ұйымдарды белсенді түрде тартуға
тырысты. Бірте-бірте дінге қарсы насихат дінге қарсы күреске ұласты. Егер де бұрын дінге қарсы күресте басты назар мәдени-ағарту жұмыстарына, табиғаттану мен қоғамтануға қатысты әдебиеттер шығаруға аударылса, енді басты
назар еңбекшілерге қарсы мұсылман дін иелерінің қызметтерін «әшкерелеу» мен
исламның ықпалын шектеуге қатысты нақты шараларды қабылдауға аударылды. Сондай-ақ бұрын дінге қарсы үгіт-насихатты партия ұйымдары мен
мәдени-ағартушылық сипаттағы мемлекеттік органдар (Халық Ағарту
Комиссариаты, Саяси-ағарту Басқармасы), қоғамдық ұйымдар жүргізсе, енді «діни қалдықтармен» күреске басқа да мемлекеттік органдар, соның ішінде күштеу аппараттары да тартыла бастады. 1926 жылдан бастап ресми
құжаттарда мұсылмандықтың «кеңеске қарсы сипаты» туралы тезистер пайда бола бастады, ал 1927 жылы «ислам дінімен күрес шаралары» жүргізіліп, ислам дініне
«еңбекшілердің таптық
жауы» деген
мәртебе берілді.
Губерниялар мен
уездерде мұсылман дін иелерінің қызметтерін «зерттеуге» қатысты арнайы комиссиялар жұмыс істей бастады. Ал мемлекеттік органдар халықты діни ұйымдар мен дін иелерінің ықпалынан оқшаулауға, сол арқылы еңбекші бұқараны «діни еліртпеден» құтылуға және де «бір ғана коммунистік сенімді идеологияны» қабылдауға көмектесуі тиіс болды. Бірақ та партия ұйымдарының дінге қарсы жүргізген ауқымды жұмыстарына қарамастан Қазақстанда діни
мұсылмандық ұйымдардың саны өсе түсті. Өздерінің ықпалын
бекіту мақсатында мұсылман дін иелері қандай жағдайға болса да баруға тура келді. Мысалы, әйел мәселесінде енді олар әйелдерді мешітке тарту бағытын ұстанды. Болашақ
ана, бала тәрбиешісі ретінде
дін иелері
қыз-келіншектерге үлкен сенім артты. Әйелдердің арасында үгіт-насихат жұмысын Имам мен муэдзиннің (азаншы)
әйелдері жүргізді. Олар ауылдағы әрбір той мен жастардың ойын-сауық кештерінде құранның ілімдерін, ислам діні бойынша әйелдердің әрі құқы, әрі міндеті болып саналатын екі негізгі шарт - еріне қызмет көрсету
мен бала
тәрбиесі, адамгершілік, ізгілікті қасиеттер жайлы әңгіме-дүкен құрды. Қыз балаларды имандылық мектебі-медресеге оқуға шақырды. Мысалы, Әулие Ата қаласындағы медреседе 514 оқушының 323-і қыз балалардың үлесіне тиеді [4]. Басқа жерлердегі медреселердегі қыз балалардың үлес салмағы да осы шамалас еді. Осы жағдайды ескере отырып, өкімет әйелдерді өз жағына тарту үшін олардың арасында саяси
түсіндірме жұмыстарды жүргізуді қолға алды. Кеңестік биліктің мұсылман дін иелеріне
қарсы үгіт-насихат жұмыстарына әйелдерді көптеп тартуының астарында да өзіндік сыр бар еді. Себебі әйел ұрпақты жалғастырушы, ұлттың ұйытқысы болды.
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық деңгейі әйелдің қоғамда алатын орнымен анықталды. Өкімет әйелдерді басыбайлылықтан босату арқылы өз саясатын қолдайтын күшке ие болатындығына сенімді болды [5]. Діни
ұстанымдарға қарсы
күресті сауатты жүргізу үшін
партия мен комсомол мүшелерінің өздерін дайындық курсынан өткізу қажеттілігі туындады. Себебі көптеген партия және комсомол мүшелерінің арасында әлі де болса «ескіліктің әдептерін» ұстаушылар бар еді. Бұл әсіресе оңтүстік аудандары мен
Қара-Қалпақ автономиялы облысында қатты байқалды. Өйткені бұл жерлердегі өзбек ағайындарының арасында діни ықпалдың күшті болуы және Бұқара, Самарқанд сияқты діни орталықтарда жастардың білім алуы мұсылмандық көңіл – күйдің өсуіне өз септігін тигізді. Ал діни ұстанымдармен күресті жүргізу үшін партия
мен комсомол
қызметкерлерінің өзі
«ескі әдеттерден» арылуы керек еді. Сондықтан да Өлкелік комитет үгіт
– насихат бөлімдері мен аудандық комитеттерге «коммунистердің, әсіресе кеңес қызметкерлерінің арасында түрлі діни жораларды (сүндетке отырғызу, ораза ұстау, намаз оқу, зекет беру және т.с.с.) жасау кешірілмейтін болсын»,- деп
тапсырды [6, 104 б]. Көп
кешікпей-ақ дін
иелеріне қарсы қуғын - сүргін науқаны да басталып кетті. Ауыл молдарына бала оқытуға, уағыз жүргізуге тыйым салынды. Мешіт, медресе сияқты діни орындарды жабу және діни әдебиеттерді жаппай жою науқаны басталды. Бұл жабылған діни орындары мәдени
– ағарту
мақсатына пайданылды немесе қойма,
шеберханаларға айналды.
Ал мұсылман дін иелерінің ең беделді және ықпалды өкілдерін халықтан
аулақ ұстауға
тырысты, жер
аударды немесе абақтыға жапты. Сол кезеңнің тарихи құжаттарына үңілсек, ислам идеологиясының Қазақстандағы көрнекті өкілдерінің көздерін жою – кеңес өкіметі саясатының басты бағыттарының бірі екендігін байқауға болады.
БОАК-нің Төралқасына және И.Сталиннің өз атына жолдаған арызында Ақмола округінің азаматы Әділбаев Ахмед өзінің отбасымен Гурьев округіне «қауіпті антисоветтік элемент» деген жаламен жер аударылуының негізсіз екенін, хандар, сұлтандар тұқымына жатпайтынын, оның үстіне 52 бас қана ірі қара малы болғанын айта келе өзі жайлы мынадай мәлімет береді: «Мен жоғары мұсылман білімін алғаш Ақмола губерниясында, онан соң 2 жыл Мединеде, Арабиядағы «Ишфха» медресесінде, онан соң Египеттегі Каир
қаласында «Жамие Асхари» медресесінде алдым. Отаныма
араб тарихшылары: Ибн Халдунның, Ибн әл
Асирдің, Талфикул
Акбардың, Ибн Халекеннің және басқалардың еңбектерін алып
оралған мен Исламның тарихын жаза бастадым. Осы тарихқа байланысты қабір ескерткіштерін және
Қазақстанның өзіндегі
исламның тарихына байланысты жазба
құжаттарды зерттей
бастадым. Осындайда қазақ байларын жер аудару
және олардың
мүлкін тәркілеу
науқанында Ақмола ОГПУ-і менің 45
пұт кітаптарымды, соның ішінде жоғарыда көрсетілген араб тарихшыларының шығармаларын, сондай-ақ менің
Мединедегі, Каирдегі курстарды бітіргендігім туралы дипломдарымды және Константинополда Шейх ұлы
Ислам маған
тапсырған дипломымды да алып қойды...» [7, 99-б]. Ислам
қайраткерлерінен арылуды
мақсат еткендіктен басшы органдар олардың арыз-шағымдарына құлақ аса
қойған жоқ. 1929-1931 жылдары Қазақстанда 372 рет шаруалардың бұқаралық бас көтерулері болды. Жылдарға шаққанда олардың 54-і 1929 жылы, 241-і 1930 жылы, ал 77-сі 1931 жылы орын алды. 1930 жылы көктемде болған Қарақұмдағы халық наразылығына қатынасушылардың Республика басшылығы жіберген мемлекеттік комиссияға жазба түрде қойған талаптарында «дін бостандығын беру, мешіттерді қайтару, діни салттар мен шараларға кедергі жасамау» секілді мәселелерді көтерді. Яғни
1929-1931 жылдардағы көтерілістерге сипаттама бергенде назар
аударатын елеулі нәрсе – кейбір көтерілістерде көтерілісшілердің хан өкіметін сайлауы немесе сарбаздар жасақтарын рулық негізде
ұйымдастыруы және
мұсылман дінінің
дәстүр-салттарын қорғауы.
Мұндай әрекеттер әсіресе Созақтағы, Ырғыздағы, Қарақұмдағы, Адайдағы, Сыр
бойындағы Ақмырза
ишан бастаған және Батпаққарадағы көтерілістерде айқын байқалды. Қазақстандағы халық наразылықтарына тән осындай өзіндік, ұлттық
сипаттағы ерекшеліктер олардың бүкіл Кеңес елінде болған басқа шаруалар
көтерілістеріне қарағанда нақты өзгешеліктері бар екенін
байқатады. Аталған
көтерілістерде көптеген көрнекті діндарлар, молдалар көтерілістердің рухани жетекшілері болғаны белгілі. Бірақ бұған оларды
емес, кеңес
үкіметінің ислам дініне қарсы ашық жаулық саясатын, жергілікті жерлерде мешіттерді қорлау, дінге сенушілерді «әлеуметтік қауіпті элемент» деп қудалау әрекеттерін айыптаған жөн деп ойлаймыз. Сол жылдары большевиктер партиясы өздерінің идеологиясын қазақ
ауылында енгізуге кедергі жасайтын ислам діні деп білгені де құпия емес. Сондықтан 1929-1931 жылдардағы көтерілістерге байланысты жазалау көрнекті дін басыларды түгелдей
қамтыды. Тұтқындалғандардан бірде-бір дінбасы ақталып босатыла қойған жоқ. Тек, Бостандық, Тақтакөпір, Созақ, Сарысу, Талас, Батпаққара, Балқаш және
Шоқпар көтерілістеріне байланысты істерді қараған кезде ғана Біріккен мемлекеттік саяси
басқарма (ОГПУ)
үштігі 8 ишан мен молданы ату жазасына кесіп үкім шығарды. Ал 12 дінбасы әртүрлі мерзімдерге сотталды және жер аударылды [7, 141-б]. ХХ ғасырдың 30 - жылдарынан бастап тек мұсылман дін иелері ғана емес, сондай-ақ басқа да діннің өкілдері жаппай қуғын-сүргіннің қармағына ілікті. 1937 жылы Қазақ өлкелік комитеті «діннің таптық мәнін түсіндіре отырып,
дінге қарсы
үгіт-насихатты кең
құлашпен жүргізу» туралы шешім
қабылдады. Осы кезден бастап «еңбекшілердің таптық жауы»
ретінде дін иелеріне қарсы қатаң жазалау
шаралары жүргізілді. Қазақстанның түкпір-түкпірінде молдалар мен ишандарға, тәуіптер мен бақсыларға қарсы қудалау науқаны басталды. 1937-1938 жылдары
қазақ ауылдарындағы дін иелерінің барлығы дерлік ұсталып, түрмеге жабылды не ату жазасына кесілді. Тек молда мен ишандар ғана
емес олардың
балалары мен немере-шөберелері де
молдалар санатына
жатқызылып, жазалаудың құрығына ілікті.
Бұл науқан
әсіресе Оңтүстік
Қазақстан аймағында кең құлашпен
жүргізілді. Айыптау істері сол аудан мен жекеленген ауылдық кеңестердің атымен атала берген. Біз тек бір ғана Қызылорда облыстық Ішкі
істер халық
комиссариаты (НКВД)
тыңшыларының 1937-1938 жылдары қырық молданы ұстап, Қарауылтөбе, Тайшы құмына
апарып атқан туралы мәліметті келтіре
отырып [8],
сол молдалардың бірқатарының аты-жөнін беруді жөн санадық. Қармақшы ауданы бойынша Алдашбаев Әубәкір – 1937 жылғы 27 қыркүйекте атылған. Алдашбаев Қожахмет – 1937 жылғы 27 қыркүйекте атылған. Еркебаев Баймахан – 1937 жылғы 28 қарашада атылған. Маралұлы Әбдіхалық – 1938 жылғы 19 қарашада атылған. Ізтілеуұлы Тұрмағамбет – үш рет түрмеге қамалған, үшіншісінде Әбдіхалық атты баласының қайтыс болған хабарын естіп, құрт ауруына
шалдыққан соң түрмедегілер оны уақытша босатуға мәжбүр болған. Кейін «заңды түрде» ату үшін айдап әкелуге барғанда өлгенін естіп, көрді аштырып барып, актіге бұрынғы тәртіп бойынша «атылған» деп жаза салған.
Арал ауданы бойынша Бекенов Жұбаназар – 1937 жылғы 19 қазанда атылған. Жүрсінов Тілеуқұл – 1937 жылғы 15 қыркүйекте атылған. Таңжарықов Жиенәлі – 1937 жылғы 20 тамызда атылған. Сүгірәлиев Мұса – 1938 жылғы 2 ақпанда атылған. Сүлейменов Сатулла – 1937 жылы атылған. Латыцов Шарафуддин – 1937 жылы атылған. Исалдаев Ерке – 1940 жылғы 22 маусымда 5 жылға сотталған. Жалмағамбетов Жұмағазы – 1937 жылғы 14 қарашада 10 жылға сотталған. Қарақұлов Наурызбай – 1937 жылғы 4 қарашада 10 жылға сотталған. Қожаров Есімхан – 1937 жылғы 2 қарашада 10 жылға сотталған. Смағұлов Серкен – 1937 жылғы 10 қарашада 10 жылға сотталған. Кәрімов Ахмади – 1937 жылғы 13 қазанда 10 жылға сотталған. Демесінов Жұмахан – 1937 жылғы 4 қарашада 10 жылға сотталған. Егізбаев Айтмағамбет – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ. Тереңөзек ауданы бойынша Нүрекеев Мұхаметжан – 1937 жылғы 14 қарашада атылған. Бихожаұлы Алтынхожа – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ. Нұрмұхаметұлы Нұраддин – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ. Қалменұлы Сұлтан – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ. Алдабергенов Құрбан – 1937 жылғы 30 желтоқсанда 10 жылға сотталған. Қарлыбаев Әбдікей – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ.
Әмірғалиев Үмбет – 1938 жылғы 2 қыркүйекте атылған. Жақыпов Әубәкір – 1937 жылғы 20 қазанда атылған. Әбласанов Икрам – 1937 жылы ұсталып кеткеннен хабар жоқ. Сейтназымов Илья – 1937 жылғы 20 қыркүйекте 10 жылға сотталған.
Кононов Петр Васильевич – 1938 жылы 22 сәуірде атылған. Үмбетов Аман – 1938 жылы 24 қарашада ұсталып кетіп, хабар жоқ. Бекқұрақов Айтжан – 1937 жылы ұсталып кетіп, хабар жоқ. Оразәлиев Рахмет – 1940 жылы 22 маусымда 8 жылға сотталған. Алдазауыров Әбен - 1940 жылы 22 маусымда 8 жылға сотталған. Ыбыраев Сәндібай - 1940 жылы 22 маусымда 8 жылға сотталған. Омаров Нұрахан - 1940 жылы 22 маусымда 8 жылға сотталған. Аралбаев Кемал - 1940 жылы 22 маусымда 8 жылға сотталған. Қолқаев Нұрқожа – 1937 жылы ұсталып кетіп, хабар жоқ. Жалағаш ауданы бойынша Оразов Маханбет – 1937 жылы ұсталып кетіп, хабар жоқ. Бұл тізімдегі хабарсыз кетті делінген молдалар мен ишандардың біразы 1937 жылғы маусым-шілде айларында ұсталып, сол
жылғы 5 қыркүйектегі Оңтүстік Қазақстан облыстық Ішкі
істер халық
комиссариаты басқармасы үштігінің қаулысымен 13 қыркүйекте бәрі бір
күнде атылған.
1939 жылы «Жауынгерлік дінсіздер одағының» I-ші
Республикалық съезі
өткізілді. Съезд дінсіздер одағына дінге қарсы күрестің ауқымын кеңейту және насихатшылардың санын
көбейту қажеттігін міндеттеді. Қазақстанда осы съезден кейін дінге қарсы жұмыс жаңа белеске көтеріліп, барлық деңгейдегі оқу орындарында атеизм
ілімі оқытыла бастады. Әлбетте кез
келген мәдениеттің негізі - дін болып табылады. Дін - мәдениеттің құрамдас бөлігі ғана емес, қоғам өміріне
әсер ететін
үлкен әлеуметтік күш. Қазақ
мәдениетінің өзегін ислам дінінсіз елестету мүмкін емес. Ал ислам дінінің негізі имандылық пен рухани құндылықта жатыр. Кеңес өкіметінің «дінсіздік идеологиясы» қоғамды рухани аздырып, халықты сенімі мен үмітінен, рухани құндылықтарынан айырды. 30 - жылдардан бастап
Кеңес өкіметінің исламға қатысты
саясатында жаңа
мәдениеттің келбеті
пайда болды.
Енді бірте-бірте исламға қарсы күрес дінге қарсы
күрес ретінде
қаралмай, кең ауқымды түрде – кеңес
халқының мәдениетіне «жат» элемент ретінде қаралды. Бұл әсіресе КСРО-да араб әліпбиін жою саясатында айқын көрінді. Араб әліпбиін жоюдағы басты мақсаттардың бірі – халықты дін иелерінен алшақтату болды.
Уақыт өте келе тек дін иелері ғана араб графикасындағы кітаптарды оқи алатын болды. Сол арқылы халық
ғасырлар бойы
араб әліпбиімен жазылған өзінің
рухани байлығы
мен ата-бабасының тарихынан қол үзіп қалды. Кеңестік идеология өзінің құшағын кеңге жайып, халықтың бойындағы діни сенімі мен діни сауаттылығын барынша жоюға әрекет жасады. Сөйтіп, бұқара халықты діннен бездіру үшін қолдан келген бар мүмкіндікті пайдалануға тырысты. Діннен безген адам – адамгершіліктен айырылады, ал адамгершіліктен безу – ұятсыздыққа әкеледі, арғы жағы не болатыны өзінен-өзі түсінікті. Бірақ та қазақ халқы екі нәрсені зердесіне мықтап тоқыды. Ол - мұсылман шариғаты және халықтың әдет-ғұрпы мен
салт-санасы. Осы
екі қайнар
бұлақтан сусындаған қазақ халқы елдігін сақтай отырып, тағдырдың тәлкегінен аман-есен шықты.
Әдебиеттер тізімі 1. Декреты Советской власти. Москва: Наука, 1957. Т. 1. – С. 423. 2. Алаш-Орда: Сб документов. Алма-Ата: Айқап, 1992. - С. 189. 3. Преодолевая религиозное влияние ислама. Сб. документов Алма-Ата: Казахстан, 1990. - С. 255. 4. Қазақстан Республикасы Президент мұрағаты, 141-қ, 1-т, 2251-іс, 80-п 5. Musai F. The attitude of the Muslim clergy toward the status of women in the 1920 . Journal Global History 2001; 55(3-4): 99-110. 6. Культурное строительство в Казахстане. Сб. документов и материалов. Алма-Ата: Казахстан, 1985. Т. 2. – С. 567. 7. Омарбеков Т. 20-30 – жылдардағы Қазақстан қасіреті. Алматы: Санат, 1997. – Б. 320. 8. Аза. Қызылорда, 2000. – Б. 422-423.
В статье рассматривается политика Советской власти по отношению к религии. Анализируются основные направления борьбы советской власти против религии и всесторонне рассматриваются методы борьбы с религиозным духовенством. Автор отмечает, что меры против влияния ислама на общественную жизнь в Казахстане занимали все большее место в деятельности партийно-государственных органов. На основании анализа материалов исторических источников автор рассматривает работу государственных органов, которые должны были изолировать народ от влияния религиозных организаций и духовенства. Summary The policy of the Soviet system to religion is considered in that given article. The main ways of soviet regine fight against religion are considered in this article and there methods of fight with religious clergy are widely considered. The author notes that measure against the influence of Islam to the public life in Kazakhstan took more and mare place in the activity of state party bodies. On the basis of the analysis of historical materials the author examines the work of government bodies which had to help the people to isolate people from influence of religious organizations and clergy. жүктеу/скачать 98,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|