Ғылым министрлігі ҚазаҚстан респуБликасы
Үшінші саты. Бірлескен ойынға қатысу арқылы баланың қызығушылығы мен ойынына қосылу стратегиясы
жүктеу/скачать 356,64 Kb.
|
autizmkaz
Үшінші саты. Бірлескен ойынға қатысу арқылы баланың қызығушылығы мен ойынына қосылу стратегиясы.психологиялық жұмыстың бұл стратегиясы балаға еру; оның іс- әрекеттеріне, стереотиптеріне, іс-әрекеттеріне қосылу, ауызша түсініктеме беру арқылы оларға әлеуметтік мағына беру; жаңа әрекеттерді енгізу және баланы бірлескен ойынға тарту. стратегияны іске асыру барысында алды- мен баланың сүйікті іс-әрекеттерінен рахат сезімі және өзін-өзі ынталанды- рудан ересек адаммен эмоционалды қарым-қатынасты біртіндеп дамытуға, баланы жағымды әсерлер мен ләззаттың бірлескен тәжірибесіне (эмпатия- сына) тарту тәжірибесі пайда болады. психологиялық-педагогикалық жұмысты жүргізу бойынша алгоритм және ұсыныстар: алдымен біз баланы бақылап, оның ойынды, әрекетті таңдап, оған назар аударуын күтеміз. содан кейін біз баланы қадағалай бастаймыз: алдымен жақын жерде боламыз, егер бала рұқсат етсе, біз ойыншықтарды атаймыз, олармен әрекеттерге түсініктеме береміз. Бірте-бірте пікірлер эмоционалды бола бастайды, баланың іс-әрекетін мақұлдайды және мадақтайды; біз баланың іс-әрекеттеріне мұқият еліктеуге тырысамыз. Ойынның ба- сталуына түрткі болу үшін баланың әрекетінен кейін бірден еліктейміз. Біз баланың әрекеттеріне түсініктеме береміз, бірақ оған ештеңе жүктемейміз. Баланың мінез-құлқын, реакциясын, көзбен күлімсіреу арқылы бүйірлік көру арқылы тікелей кезектестіру маңызды, сондықтан баланың ересек адамның назарын және жалықтыруын сезінбеуі керек. сөйлеу түсініктемесі қысқа және 1-2 сөзден тұруы керек; бірте-бірте, баланың іс-әрекеттеріне қосылу кезінде біз коммуникативті әрекеттердің санын көбейтеміз: біз қараймыз, жымиямыз, күлеміз, мақұлдау қимылдарын көрсетеміз. көз байланысын орнату үшін сіз балаға қызықты затты өз көзіңізде ұстай аласыз, "күлкілі" бет жасай аласыз, бетіңізді баланың көз сызығына тікелей қоя аласыз, баладан оның бетіне қарап, "иә, сен маған қарадың" байланысын растауды сұрай аласыз; белгілі бір уақыттан кейін біз баланың іс-әрекеттеріне еліктеуді кідірістермен (іс-әрекеттерді тоқтатумен) ауыстыра бастаймыз. Үзіліс кезінде біз баланың назарын аударуға, байланыс орнатуға тырысамыз: көзқарас, күлімсіреу, күлкі. содан кейін біз ойынды жалғастырамыз, баланы тиісті сөзді, қимылдарды қолдана отырып жалғастыруға шақырамыз; бірнеше сабақ барысында (5-тен 8-ге дейін) біз күнделікті өмірді қалыптастырамыз, яғни сол әрекеттерді үнемі қайталаймыз. Осыдан кейін психолог әдеттегі іс - әрекетті (күнделікті) бұзады, жаңа әрекет жасайды және баланың реакциясын күтеді. Біз баланың оң көзқарасы жағдайында тәртіпті бұзамыз, оның көрсеткіштері болуы мүмкін: ересек адамның мінез- құлқын бақылау, оған жақындау және жақын болу, ересек адамның қолына тигізу, ересек адамның қозғалысына кедергі жасау, ерсі сөйлеу, тез қарау, дыбыстар және т.б. психолог әдеттегі іс-әрекетті бұзады және баланың ре- акциясын күтеді. біз жаңа әрекетті бірнеше рет қайталаймыз, оны эмоционалды, әсерлі түрде баланы еліктеуге тарту үшін жасаймыз. егер 2-4 сабақ ішінде бала жаңа әрекетке тартылмаса, онда біз физикалық қолдауды қолданамыз. мазасыздық, наразылық немесе озбырлық пайда болған жағдайда, біз оның ойынына жаңасын енгіземіз, содан кейін біз жұмсақ нұсқада әрекет етеміз: тыныш және баяу немесе біраз уақыттан кейін ойнаймыз; бала кеңейтілген немесе өзгертілген ойынға үнемі қосыла бастағанда, ересек адам ойынды өзі бастайды және баланы оған қосылуға шақырады. егер бала ойын іс-әрекетіне араласпаса, ересек адам оны балаға жүктеместен өзі ойнауды жалғастырады. Қосылу және ым-ишара әрекеттері болмаған жағдайда біз физикалық қолдау әдісін қолданамыз; баланың іс-әрекетіне қосылу кезінде баламен бірге бірлескен ойын- нан ләззат алу сезімін сезіну, баланың өзіне деген қызығушылығын осы ләззаттың қайнар көзі ретінде арттыру маңызды. Ойын барысында сіз эмо- ционалды көтерілісте баланы құшақтап, қолыңызды шапалақтай аласыз, " жарайсың!"немесе" бесті әкел!" деген тиісті қимылдармен бірге; психологиялық жұмыс барысында әртүрлі ойындар мен жаттығулар қолданылады: баланың іс-әрекетіне қосылу, эмоционалды, сенсорлық, қозғалыс. баланың іс-әрекетіне қосылу, жаңасын енгізу және оларды бірлескен ойынға айналдыру ойындары. мұндай ойындардың негізі баланың стереотиптік әрекеттері, оның аутостимуляциясы болады. Балаға жағымды ойындардың нұсқалары оның стереотиптік тәуелділіктеріне сүйене отырып алдын-ала анықталады. мысал ретінде біз баланың іс-әрекетін қосу және біртіндеп өзгерту алгоритмінің кейбір нұсқаларын ұсынамыз. мысалы, а) бала тұрған жерінде айналады: психолог баланың іс-әрекетін және оның әрекеттерін бақылайды, қосады және көңілді түрде түсіндіреді: "айналамыз, айналамыз»; содан кейін ол тоқтап, кідіріп, балаға қарап, оның назарын аударуға тырысады; егер көз байланысы орнатылса, ол күлімсіреп, күледі, ойынның көңілді сипатын баса көрсетеді; содан кейін ойынды жалғастырады. егер бала 1-2 сыныпта ересек адаммен бірге ойнаса, онымен мезгіл- мезгіл немесе қысқа уақыт ішінде көрнекі және эмоционалды байланыс ор- натса (күледі, ересек адамға жауап ретінде күледі), онда келесі сабақтарда маман жаңа әрекеттер жасайды: ересек баланың артынан айналады, содан кейін: "тоқта!"ол тоқтайды, кідіртеді және балаға қарайды, оның назарын аударуға тырысады және оны да тоқтатуға шақырады. содан кейін ол айналып өтіп, қайтадан тоқтайды және бірнеше рет; ол баламен бірге айналады, содан кейін еденге құлап, " бух!"және еденде 10-20 секунд жатыр. ересек адам баланы ойын арқылы "жұқтырып", ойынға қосылуға деген ынтасын ояту үшін көңілді, эмоционалды түрде ойнауы ке- рек. айналдыру және құлау әрекеттерін 2-3 рет қайталаңыз, баланы сіз үшін әрекетті қайталауға ынталандырыңыз. ескерту. егер бала қосылса, бірақ ойынның келесі әрекетіне ауыса ал- маса (жату немесе тоқтау), ересек адам балаға бұл әрекетті орындауға көмектеседі. егер 3-4 сабақ барысында бала ересек адамның әрекеттеріне қосылмаса және оған еліктемесе, онда біз оған физикалық қолдау арқылы көмектесеміз: біз оны сатып аламыз және тоқтатамыз немесе еденге қоямыз, оны ақырын ұстап, қысқа уақытқа, содан кейін сақтау уақытын көбейтеміз. Бала жүйелі түрде ойынға (күнделікті тірлік қалыптасады) алдын- да "тоқта!"немесе" Бух!" деп көтеріңкі сөйлеп, біз кідіріп, баланың ре- акциясын күтеміз: ол тоқтайды, ересек адамға қарайды, күтеді, ойынды жалғастыруға ниет білдіреді, өзі еденге түседі. Бала ойынды жалғастыруға ниет білдіргеннен кейін, ересек адам бірден жауап береді. б) бала бөлмеде айнала жүгіреді: "жетіп аламын-жетіп аламын - ұстап аламын!» деп көтеріңкі дауыспен жүгіреміз. "жетіп аламын-жетіп аламын - ұстап аламын!» деп көтеріңкі дауыспен жүгіреміз - аз ғана құшқатап, дереу жібере саламыз. баланың артынан жүгіреміз, содан соң "тоқта!" деп айтамыз және біз 2-3 секунд ішінде тоқтаймыз. Бірнеше рет қайталаңыз. егер бала қайталамаса және 3-4 реттен кейін тоқтамаса, оны денесінен ақырын ұстаңыз (сіз 5-ке дейін санай аласыз) және қайтадан жүгіруді бастаңыз; в) бала қабырғадан қабырғаға қарай жүгіреді, содан кейін ересек адам онымен бірге қабырғаға жүгіріп: "тоқта, жүгіреміз" деп айтады және: ол бірнеше секундқа тоқтайды, содан кейін басқа қабырғаға жүгіреді; қабырғаға алақандарын шапалақтап: тоқта! соқ! Бала психологқа еліктей бастағаннан кейін, келесі сабақтарда ересек адам ойынды бастайды және баланы оған қосылуға шақырады. егер бала ойын іс-әрекетіне араласпаса, ересек адам оны балаға жүктеместен өзі ойна- уды жалғастырады. Қосылу және еліктеу әрекеттері болмаған жағдайда біз дене қозғылысымен қолдау әдісін қолданамыз. г) бала текшелерді (заттарды) қатарға немесе биіктікке салады: байқаймыз, біз түсініктеме бере аламыз: "сіз мұнара (бекініс) саласыз ба?»; біз жанында сондай мұнараны (бірдей текшелер қатарын: түстер мен өлшемдерді) тұрғызамыз, содан кейін мұнарамызды " Бух!» деп бұзамыз Біз балаға қарап күліп, "мұнара құлады" деп күлеміз. Біз мұнараны бірнеше рет тұрғызып, құлатамыз және балаға мұнараны бұзуды ұсынамыз»; біз бірге ортақ мұнара саламыз, психологтың " Бух!"біз балаға мұнараны бірге бұзуды ұсынамыз. күліңіз, қол шапалақтаңыз және мұнараны қайтадан тұрғызыңыз; біз мұнараны бірге саламыз және баланың реакциясы мен ниетін күтіп, үзіліс жасаймыз (мұнараны бұзу ниетін көрсетеміз, бірақ құлатпаймыз). егер бала ойынға қосылса, бірақ ойынның келесі әрекетіне ауыса алмаса (белгіні күтіңіз, мұнараны бірден құлатпаңыз), ересек адам баланы ұстап тұрып тоқтауға көмектеседі. Эмоционалды ойындар. Дәл осы сатыда балалар онтогенездің алғашқы кезеңдерінде ойнайтын әртүрлі эмоционалды ойындар қолданылады:" ку- ку"," мүйізді ешкі"және т.б. бұл ойындар эмоционалды байланыстың ерте нысандарын ("қалпына келтіру кешені") құруға бағытталған: бетке, көзге қарау, күлімсіреу, күлкі, қарапайым қозғалыстар, оларды негізінен аз аутизмі бар балалар қолданады. немесе онтогенездің осы кезеңінде дамып келе жатқан балалармен, сондай-ақ мотор белсенділігін көрсетпейтін селқос "ой- ланатын" балалармен стереотиптік әрекеттерді жүзеге асырмайды. Барлық осы ойындар, егер бала психологқа сабырлы немесе белсенді болса, онымен қысқа немесе шектеулі көзбен, физикалық байланыста болуға мүмкіндік берсе. а) "Ұшақ" ойыны. Бала артқы жағында кілемде немесе басы көтерілген жұмсақ пуфта жатыр. психолог оның үстінде белгілі бір қашықтықта орналасқан және "Ұшақ ұшады" деген сөздермен ұшақтың ұшуына еліктеп, қолмен қозғалады. содан кейін қолды баланың бетіне бағыттап, мұрнына тигізіп: "Ұшқыш қонды" деп айтады және саусағыңызды мұрыннан бірден алып тастайды. жанасу кезінде аз ғана көз түйісуді жасаймыз, күлімсірейміз, күлеміз. Ойын әрекеттерін бірнеше рет қайталағаннан кейін, "Ұшақ ұшады" әрекетінен кейін ересек адам кідіріп, баланың реакциясын күтеді. Қазірдің өзінде күтілетін және жағымды әрекетті тоқтату баланы байланыс орнатуға итермелеуі мүмкін: ол ересек адамның көзіне "шақырумен" қарай бастай- ды, дыбыстар шығарады, ересек адамды өзіне, бетіне тартады. "тағы" деген сөздерден кейін біз ойынды жалғастырамыз. б) "мүйізді ешкі" ойыны. Баланы арқасымен пуфқа қойып, баланың бетіне немесе көзіне қарап бастаңыз (егер ол оны сабырлы түрде қабылдаса), саусақтарыңызбен , аяқтың табанынан бастап баланың қарнына дейін "мүйізді ешкі кішкентай балаларға келе жатыр" деп "жүруді" жасайсыз, Қарынға жеткенде, "сүземін-сүземін" деген сөздермен қытықтап, баланың бетіне баяу бетіңізді еңкейтіңіз. егер бала ойынды ұнатса, ойын соңында оны қысқа уақыт құшақтап, алақанмен шапалақтауға болады. Бірнеше ойын әрекеттерін қайталағаннан кейін, ересек адам күтілетін қытықтауға дейін үзіліс жасайды, баланың ойынды бастауын және ойынға кірісуін күтеді. байланысын бастауға және жалғастыруға итермелейді. в) "ку-ку"ойыны. Ойынның бірінші нұсқасы. Бала арқасымен жатқанда немесе отырғанда. Біз баланы үлкен жеңіл, мөлдір шарфпен жабамыз. Біз сұраймыз: "аю қайда?». Біз баланың реакциясын күтеміз, мүмкін баланың өзі шарфты басынан алып тастайды. егер өйтпесе, біз шарфты өзіміз да- уыстап шығарамыз: "міне, аю!». Қуанамыз, күлеміз, алақанымызды шапалақтаймыз. Біз баланы шарфты шешуге ынталандырып, бірнеше рет ойнауды жалғастырамыз. екінші нұсқа. Бала арқасымен жатып немесе отырғанда (тірекке сүйеніп), психолог қарама-қарсы отырады және орамалмен, оны созылған қолдарымен ұстап, баланың бетін бүркейді. Бірнеше секунд кідіріп, оны " ку-ку!"Дамир қайда?" дейді, содан соң " міне Дамир!" деп ормалды алып тастайды, еңкейіп баланың көзіне қарайды. сондай-ақ, бірнеше ойын әрекеттерінен кейін біз баламен бөліп тұрған орамалды ұстап тұрып, оның оның реакциясы мен әрекеттерін күтеміз. Біз баланы ормалды шешуге ын- таландырып, бірнеше рет ойнауды жалғастырамыз. г) "көпіршіктер"ойыны. Ойынның бірінші нұсқасы. ересек адам сабын көпіршіктерін үрлеп, қатты қуанады, жымияды және күледі. "көпіршіктер!", "Ұшып кетті, ұшып кетті", " Бух, көпіршік жарылды!». көпіршіктерді бірнеше рет жіберіңіз. содан кейін біз кідіреміз, көпіршіктерді тоқтатамыз және баланың реакциясы мен әрекеттерін күтеміз. әдетте балалар ойынды жалғастырғысы келеді және көпіршіктердің болмауы оларды ересек адамға өтініш жасауға итермелейді. Ойынға деген қызығушылығын пайдаланып, біз баламен көзбен байланыс орнатуға тыры- самыз, алдымен қысқа, содан кейін ұзағырақ. "тағы да қалайсың ба?", ойын- ды қайта бастау үшін қимылдарды, дауыстарды немесе сөздерді қолдануға ынталандыру. Белгілі бір коммуникативті күш салудан кейін біз қайтадан көпіршіктерді жібереміз. кейінірек жаңа бөлшекті енгіземіз. көпіршіктерді жібермес бұрын, біз үшке дейін санаймыз, содан кейін көпіршіктерді жібереміз. санау кезінде баламен көзбен байланысамыз, жымиямыз. Біртіндеп санды 10-ға дейін және сәйкесінше байланыс уақытын арттырамыз . д) "Шар"ойыны. Біз шарды үрлейміз, баланың назарын аударамыз, үшке дейін санаймыз және шарды босатамыз. Шар ұшқан кезде бөлмеде "алақай! Шар!" деп қуаныш білдіреміз, алақанмен шапалақтаймыз. Үрленген шар еденге түскенде, тоқтап тұрып, баланың әсерін күтеміз. жалғастырғысы келсе, бала шарды өзі үрлеп, оны ересек адамға апаруға тырысуы мүмкін. көру, эмоционалдық және сөзбен ("Шарды тағы ұшырамыз ба?") байланысқа түсу үшін оның қызығушылығын пайдаланамыз. Бұл ойынның екінші нұсқасы үшін біз екі шарды қолданамыз. алды- мен біз балаға шармен ойнауды, оны үрлеуді ұсынамыз. Оны жұмысы үшін мадақтаңыз, онымен қарым-қатынас жасау қуанышын көрсетіңіз. "алақай!» деп үш рет ақырын қайталаңыз. содан кейін, енді шарды үрлеймін деп айтыңыз. Шарды қолыңызда ұстап, үшке дейін "Бір, екі, үш!" деп санаңыз да шарды ұшырыңыз. Ол бөлмеде ұшып жүргенде қуаныш білдіріп алақаныңызды соғыңыз; үрленген шарды бірге ұстаңыздар. содан кейін балаға қарап, жымиясыз. әрі қарай ойынды қайта жалғастырыңыз. сенсорлық ойындар. көптеген аутизмі бар балалар сенсорлық ақпаратты қабылдауда және өңдеуде қиындық көреді, жоғары сезімталдық жағдайында кез-келген сезімдерден аулақ бола алады немесе оның төмендеуіне байланысты сезімге бөлену үшін бірнеше әрекеттерді орындай отырып, оларды іздей алады. психологиялық жұмыста баланың сенсорлық қалауын немесе одан аулақ болуын ескеру керек және баланың сенсорлық саласын қалыпқа келтіру үшін де, онымен ойын қарым-қатынасын қалыптастыру үшін де әртүрлі әрекеттерді, баланың ойындарын қолдану керек. сенсорлық ойындарды қолдану тактикасы баланың жеке ерекшеліктеріне, сенсорлық ыңғайсыздықтың ауырлығына және белгілі бір сезімдерге бөлену үшін баланың белсенділігіне байланысты өзгеруі мүмкін. жүктеу/скачать 356,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|