Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
XV-XVIII ғғ. қазақтардың шаруашылығы мен тұрмысы
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 54. XV-XVIII ғғ. қазақтардың шаруашылығы мен тұрмысы XVI-XVIIғ қаз/да шару.ң үш саласы анық байқалады: 1)Көшп 2)Жарт көшп 3)От.шы. Қаз. жерінің ерек.не байл қаз/р көшп ж/е жарт. көшп мал ш.мен айналысты. Көшп шару.қ малды маусымға қарай жаю тәжірибесін туғызды. Маусымды жайылым 4 кезеңге бөлінді: Көктеу – көктемгі көш, малдың төлдеу мерзіміне сәйкес келеді. Жайлау – жазғы көш, мамыр айының басында басталады. Күзеу – күзгі көш, суық басталысымен көшеді. Қыстау – қысқы көш, қарашаның ақырғы күн/і қар жауып, мұз қата бастағанда көшеді. Қаз/ң басты байлығы бол.н мал оларды тамақ өнім/мен, киім-кешек ж/е тұрғын үй материал/мен қамтамасыз етіп отырды, сондай-ақ көлік қызметін де атқарды. Мал жеке адам.ң ж/е отбасы.ң меншігінде болды. Мал көшпелі/ байлығының, олардың тұрм.қ жағ.ң басты өлшемі болды. Жайылымды қоғам мүше/і қауымдасып пайд.н. әр рудың өз жері бол.н ж/е бұл жерге меншік ұрп.н-ұрп.қа ауысып отырды. Қаз/ нег.нен қой, жылқы ж/е түйе өс.н; қаз/ң шару.да ірі қара болмашы орын алған, өйткені 10 жыл бойы бағуға, әсіресе қыс кезінде қар астынан тебіндеп жайылуға нашар бейімделген. Бұл орайда қаз/да шару.қ жөнінен қой жетекші орын алады. Көшп мал шару.на жылқыны үйірімен бағу тән бол.н. қаз/ң шару.да түйе өсіру едәуір орын алған: көшкен кезде ж/е жүк тасығанда түйе пайд.н. Ибн Рузбиханның айтуынша, қаз/ өгізбен қатар түйемен де арбаға орн.н үй/н сүйретіп алып жүрген. Қой, жылқы, түйемен қатар қаз/ ірі қара ж/е ешкі өс.мен де айн.н. бірақ бұл жануар/ды өс.ң қаз/ шару.да маңызы төмен болды. Көш халық тұрмысының тағы бір ерек.гі мынада:олардың көшкенде үй/н арбаға орн.н күйіндебірге алып жүруі болып т.ды. 16ғ қаз/ң көшу әдісі туралы Ибн Рузбихан былай деп жазған: «Қаз/ң қыстауға баратын жолында кейде олардың орасн көп табын/на су жеткілікті болмайтындықтан, олар қажет болған кезде жол бойына қар түскенде барып долға шығады; «олардың тұрғын үй/і арба сияқты етіп жасалып, доңғалақ/ орнатылған, ал оларды 1 жерден 2-жерге түйе/ мен ат/ керуен тәрізді тізіліп сүйреп апарады; егер олар бірінен кейін бірі тізіліп жүретін болса, олардың арасы 1қадамнан артпаса, моңғол/ң 100 фарсахындай қашықтыққа созлар еді». Олардың арба/ы даламен жүруге, тіпті қар үстімен де жүруге жарамды, әйтпесе, қаз/ға шөл мен су болмауынан қырылып қалу қатері төнер еді». Қаз/р егін.пен де айналысты. Қазақ хандығы аумағының түрлі аудан/да егін.ң дамуы мейлінше әркелкі болды, аудан/ң басым көпшілігінде егін шару. төменгі дәрежеде болды н/е мүлде болмады. Негізінен отырықшы егін.н Жетісу мен Оңт.Қаз.н халық/ы айн.ты. Қаз/р көбіне тары дақылын екті. Қала/ң маңында суландыратын арнайы алқап/ болды. Қала маңдарындағы бұндай алқап/да бау-бақша өнім/і өсірілді. Отырар, Түркістан, Сауран алқап/ғы егістік жер/ді құбыр/ арқылы суарып отырған. Малынан айрылып, көшуге мүмкіншілігі болмаған кедей/ егін.пен айн.н. Оларды жатақ/ д.а. Қаз/ аңшылықпен де айн.н. Аң аулаудың бірнеше түрі бол.н: құс салған, тазы ит/ қосып ж/е қаумалап аулаған ж/е т.б. Алайда, аң аулау дербес кәсіп болмаған, тек мал шару.на көмекші кәсіп болған. Қаз/ң шару.да әр түрлі қолөнер мен үй кәсіпшілік/і елеулі орын алды, оладың көпшілігі мал шару.ғы өнім/н өңдеумен байл еді. Қаз/ ежелден тері өңдеп, киіз басуды, оларды түрлі-түске бояуды білген, олар теріге, металға ж/е т.б материл/ға батыру арқ өрнектеуді, құрап-жамау ж/е кестелеп тігу тәсілін шебер меңгерген. Ибн Рузбиханның мағлұматына қарағанда, қаз/ «таңғажайып өрнек сал.н түрлі-түсті текемет/ ж/е өте әдемі әрі көркем, оймышты белдік/ жасаған». Киіз басу, тері илеу, былғары жасау, теріден бұйым/ тігу ж/е т.б сияқты еңбекті көп к.к ететін ж/е денееге салмақ түсіретін ауыр жұмыс/ды көшп қоғамда түгелдей әйел/ атқ.ды. Сонымен бірге әйел/ қой мен ешкі бақты, киіз үй/ді тігіп, жығып отырды, мал сауумен, тамақ дайындаумен ж/е т.б үй іс/мен айн.ты. Жас бала/ды бағып-күту де әйел/дің мойнында болды.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|