Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Қазақ-жоңғар қатынастары. 1723 ж. жоңғар шапқыншылығы
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 55.Қазақ-жоңғар қатынастары. 1723 ж. жоңғар шапқыншылығы. XVIIғ. Бас кезіндегі қ-қ-жоңғар қарулы қақтығыс/ы көп жағдайда оират/дың үстемдігімен аяқталып, қ-қ қоғамының экон.қ, саяси басқа әлсіз жақ/ын көрсете бастады. Тәуке ханнан соң билікке Болат хан (1718-1728) тұсында қазақ қоғамында феодалдық бытыраңқылық үстемдік алады. Кіші жүз бен орта жүздің біраз бөлігі Әбілқайыр сұлтанды ақ киізге отырғызып, хан көтереді(1718-1748).Ташкентте ұлы жүздің өкіл/і Жолбарыс сұлтанды хан сайлайды. Орта жүздің қадған бөлігі Сәмекені хан ретінде моиындайды. Орталық биліктің әлсіреуі жаңа жоңғар басқыншылығына жол ашқан еді. ХVIIIғ. Қ-қ-жоңғар қатынасының асқынып кетуіне байланысты да сол жер мәселесі тұрды. Қонтайшы Севан Рабдан Жетісуды біржлата ойрат/ға қалдырып, сонымен бірге Түркістан арқылы өтетін сауда жолын да иемденуден үміттенді. Жоңғар хандығы бұл кезде біршама экон.қ және саяси өрлеу кезінде тұрды: егіншілік бұрын болмаған көлемге жетті, көрші ел/мен сауда қатынасы өсті, Қонтайшы Тибетті,Шығ Түркістан мен қырғыз/дың біраз бөлігін өзіне қаратты. Темір өндіру технологиясын игерген оират/ға орыс шебері Зеленовскии мен швед офицері ренат мылтық және зеңбірек құю ісін, оқ дәрі жасауды жолға қойып берді. 1723 жоңғар қалмақ/ының үлкен күші Жетісу арқылы Талас өңіріне, одан әрі қаратауға жетіп, Түркістанмен ташкенттен бір-ақ шығады. Жұт әкелген ауыр қыстан соң, жайсыз көктемге енді ғана іліккен Ұлы жүзбен орта жүз қ-қ/ының біразы қырғынға ұщырап, бірнеше мыңы тұтқын есебінде қалмақ жеріне айдалып, қалғаны мал мүлкін тастап, Ходжент пен Самарқанға, Кіші жүз қазақ/ы Хика мен Бұхараға жетіп паналайды. Демораф Тәтімовтың болжамы бойынша қасіретті кезеңде қ-қ елі миллионнан астам адамынан айрылған. Осы оқиғаның ізін ала қ-қ жұртына келген орыс елшісі Тевкелев елдің жағдайын білдіре келіп: “қ-қ/ ойрандалды, тоз-тоз болды, жұрдай болып жұтады”,- деп жазды.Оқиға қазақ елінің тарихына “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама” деген атпен енді.1730 ұлы жүз Саңырақ, Орта жүз Бөгенбай, кіші жүз Тайлақ батыр/ бастаған қ-қ қолдары бұланты өзенінің бойында ойрат әскерін талқандайды. Кеиін бұл шаиқас өткен жерді Қалмаққырылған деп кетеді. Келесі ірі жеңіске қ-қ қол/ы 1730 Балқаш көлінің батыс жағындағы Аңырақай деген жерде жетеді. Шамамен осы мезгілде Қойгелді батыр, Тоқсанбай, Мәлік және кеген би/ бастаған халық көтеріліп, Түркістанға жақын маңда орналасқан Қонтайшының өкілі Барша хан мен оның кеңесшісі Саңғалды өлтіріп,шағын әскерін тұтқындайды. 1730 Цин империясы әскерінің басқыншылығына ұшыраған ойраттар енді қайтып қазақ жеріне басып кіру мүмкіндігінен айрылады. Өз жерінен ауа көшкен қ-қ елі енді ата мекеніне орала бастайды.
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|