Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
ХІХ ғ. 20-жылдары Кіші және Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
| 76. ХІХ ғ. 20-жылдары Кіші және Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы. О.ж\гі хан билігі\ң жойыла бастауы.О.ж\де 1817ж Бөкей хан,1819ж Уәли хан қайтыс болғаннан кейін патша үкіметі жаңадан хан тағайындап жатуды қажет деп таппады.1822ж БатСібір ген-губ\ы М.М. Сперанский жасаған ж\е Ресей императоры I Александр\ң жарлығымен бекітілген «Сібір қазақ\ы туралы жарғы» күшіне енді. Қ\ғы жаңа реф\ң ең басты мақсат\ң бірі О.ж/гі хан билігін біржолата жою болатын.Жарғы өзінің мазмұны мен мақсаты жағынан Қ/ң солт-шығ айм/н іс жүзінде Ресей имп/на қосып алып отарлауға бағытталған болатын. Сөйтіп О.ж/гі әкімш,сот ж/е аум\қ басқару жүйесі түбірімен өзг\ді. Басқ/ң округтық жуйесі енгізілетін болды.Сөйтіп жаңа округтар құрылды. Округтар болыс\ға бөлінді, ал болыстар ауыл әкімш\н тұрды. Әр округта 15—20 болыс, әр болыста 10—12 ауыл, ал әр ауылда 50—70 үй болатын болды. Сыртқы округтағылар Сібір қазақтары облысына біріктірілді. Жаңа әкімш бірлігі орасан зор аумақты алып жатқан Омбы обл\ң құрамына кірді. Томск ж\е Тобыл губерния\ы мен Омбы обл БатСібір ген-губ\на бағ\ды.орт Тобыл . Округ\ды сайланып қойылатын аға сұлтан, болыс\ды болыс, ал ауыл\ды - ауыл старшын\ы басқарды. Болыс сұлтан\ы мен ауыл старшын\ы әкімш, шар\қ ж\е полицейлік қызмет\ді қоса атқарды. Округтық приказ\ң нег мінд\і:округтағы халықтың қауіпсіздігін қамт\з ету;халыққа білім беруге қамқорлық жасау;тұрмыстық жағд мен шар\қ жұмыс\н жақсарту; қарақшылық тонауды, барымтаны ж\е өкімет билігіне бағынбау әрекет\не тыйым салу;өз бетімен кетіп, озбырлық жасауға жол бермеу;тергеуді ж\е сот істерін әділ жүргізу;діни наным-сенім\ге байл проблема\ды шешу;көпестер керуенінің жүріс-тұрысын бақылау ж\е ол\ң қауіпсіздігін камт\з ету;алым-салық жинау;егін ш\н дамытуға да қамқорлық жасауы тиіс болды. Патша үкіметі сауда-саттықты қолдап, көтермелеп отырды. Әрбір қазақ езінің өндірген енімін округ аумағында да, одан тыс жерлерде де сатуға құқықты болды. Сұлтандар сауда керуендерін шетелдерге де, Сібір шекара шебіне де жіберіп тұру қүқығын сақтап қалды. Тап осындай құкықты орыс көпестері де пайдаланды. Сыртқы округтарды басып өтетін сауда керуендерінен ешқандай да баж салыгы алынбайтын тәртіп орнатылды. Жарғы\ң жағымды жақ\ң бірі қазақ\ң балаларын Ресейдің ішкі аумағындағы губерния\ң оқу орын\на оқуға жібере алатындығы болды.1822 жылғы «Жарғы» аздаған өзгерістер енгізілген түрінде 60-ж|ң орт\на дейін қолд\п келді. жаңа округ\р құрыла бастады:1824 ж Қарқаралы ж\е Көкшетау,1831ж Аягөз,1832ж Ақмола,1833ж Баянауыл ж\е Үшбұлақ,1834ж Құсмұрын,1844ж Көкпекті округ\ы құрылды.1838ж патша үкіметі Сібір қазақтарын шекаралық басқару басқармасы құрылды.Кіші жүздегі хан билігінің жойылуы.О.ж/гі хан билігінің жойылуы К.ж/де тап осылай әрекет жасауды әлдеқайда жеңілдетті. Бұл кезде К.ж сұлтан/ң арас/ғы алауыздық әлі тоқтаған жоқ еді. Хан билігі әлсіреп, қол астындағы халық арасында беделінен айырылып тынған болатын. 1822ж Орынбор өлке/ң губ/ы П.К. Эссен Ресей астанасына «Орынбор қазақ/ы жөніндегі жарғы/ң» жобасын жөнелтті.Бұл кезде К.ж/де Шерғазы әлі де хан болып тұрған еді. Қазақ/ң шекара шебіне ж/е Орынбор өлке/ң ішкі округ/на шабуыл жасауы жиі-жиі қайталанумен болды. Орынбор өлке/ң бастығы ұсынған жоба толықтыра түсу үшін Азия комитетіне қайтадан жіб/ді. Жарғы/ң түпкілікті жобасын Ресей патшасы I Александр 1824ж көктемде біржолата бекітті. Шерғазы хан Орынборға шақыртып алынды. Оған ғұмыр/ң ақырына дейін ай сайын жалақы төленіп тұратын болды. Сөйтіп К.ж/гі хан билігі де жойылды. Бұл реф б/ша К.ж аумағы Жайықтың сырт жағ/ғы 3 округқа бөлінді. 1828ж ондағы әкімшілік бірлік/ң ат/ы өзг/п, Бат, Орт ж/е Шығ округ/ы д.а. К.ж/гі өкімет билігі Орынбор губ/на тікелей бағынатын басқ-сұлтан/ң қолына көшті.Басқ-сұлтан/ң атқ/н нег қызметі өз/не қарайтын халықты «тәртіп сақтайтын ж/е патша үкіметіне әрқашан адал әрі айтқанын екі етпейтін бағыныста» болатындай етіп ұстау еді. К.ж/гі ауыл старшын/н бастап, баск-сұлтан/ға дейінгі барлық лауазымды тұлға/ды Орынбор губ/ң өзі тағайындайтын болды. Сайлау жүйесі жойылды.XIXғ 20-ж/ғы реф/ң отаршылдық сипаты мен мәні күшті болғанына қарамай, олар қазақ даласында сауда-саттықты, денсаулық сақтау ісін ж/е халыққа білім беруді едәуір дамытуға оң ықпалын тигізді
жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|