Водообеспеченность массива орошения

 

138 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Анзельм К.А. Повышение водообеспеченности за счет эффективного использования водных... 

 

 

виде  свободного  стока,  который  сбрасывается  в  реку  Сырдарья  (табл.  5). 

Особенно эти стоки велики (35,9 %) в весенний период, когда и без этого в реке 

Сырдарье  складывается  паводкоопасное  положение  из-за  ежегодных  больших 

попусков из Токтогульского водохранилища.  

Очевидно,  для  более  глубокого  перераспределения  стока  реки  Арысь 

необходимо  построить  русловое  Березовское  водохранилище  многолетнего 

регулирования  емкостью  401  млн.м

3

,  ТЭО  которого  еще  в  1985  году  одобрено 

союзными министерствами сельского и водного хозяйства. 

Таблица 5.  Распределение стока реки Арысь по периодам 

 

Гидрологич

еские 

показатели 

реки 

 

 

 

 

 

Ед.  

изм. 

 

 

 

 

 

Всего 

 

 

 

В том числе по периодам 

вегетационный 

межвегета-

ционный 

март-апрель 

за период 

в ср.за 

месяц 

за период 

в ср.за 

месяц 

за период 

в ср.за 

месяц 

Среднемноголетний 

бытовой сток 

 

 

% 

100 

24,8 

5,0 

75,2 

10,7 

35,9 

18,0 

млн.м

3

 

1200 

297,6 

59,5 

902,4 

128,9 

430,8 

215,4 

Свободный сток*  млн.м

3

 

830 

0,0 

0,0 

532,4 

76,1 

245,9 

123,0 

Примечание: * Свободный сток = 1200-370 (забор в Бугунское водохранилище) = 830 млн.м

3

. 

 

Строительство этого водохранилища позволит: 

-

 

повысить      водообеспеченность      поливных      земель      в      зоне      АТОС      и   

Шаульдерской    оросительной системе; 

-

 

ввести дополнительно около 20 тыс.га новых орошаемых земель; 

-

 

снизить  паводкоопасную  ситуацию  в  весенний  период  в  низовье  реки 

Сырдарьи. 

4. Использование подземных вод 

Для  улучшения  дренированности  орошаемых  земель  на  массиве  были 

построены  скважины  вертикального  дренажа.  Если  в  первые  годы  строительства 

скважин  они  достаточно  активно  эксплуатировались,  так  к  примеру,  в  1975  году 

177  скважинами  построенными  на  массиве  за  вегетационный  период  было 

откачено  113,2  млн.м

3

  дренажной  воды,  что  составило  40%  от  потенциального 

возможного водозабора  [9,  стр.  31],  то в  настоящее  время  фактический водозабор 

скважинами  в  вегетационный  период  не  превышает  3÷4  %,  который  весь 

используется на орошение. 

В  последующие,  маловодные  годы,  водозаборные  скважины  строились  как 

для  повышения  водообеспеченности  орошаемых  земель,  и  понижения  УГВ  в 

населенных  пунктах  (п.  Бугунь),  так  и  для  водоснабжения.  Всего  за  46  лет  на 

массиве построено около 700 скважин. 

 

Благоприятные  гидрогеологические  условия  на  массиве  орошения  позволяют 

использовать систему скважин вертикального дренажа для решения двух задач: 

1)

 

управлять режимом грунтовых вод; 

2)

 

повысить водообеспеченность орошаемых земель за счет использования  

 

139 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Анзельм К.А. Повышение водообеспеченности за счет эффективного использования водных... 

 

 

3)

 

подземных вод на орошение, минерализация которой находится в пределах 

от 0,5 до 3 г/л. 

 

Примером  высокоэффективного  использования  грунтовых  вод  может 

служить  крестьянское  хозяйство  «Туран»,  которое  находится  вблизи  города 

Туркестана. Этим хозяйством в 2007-2008 годах из скважины глубиной до 30 м с 

расходом  20  л/с  через  низконапорную  систему  капельного  орошения  поливался 

участок  хлопкового  поля  площадью  30  га.  При  этом  до  минимума  исключены 

потери поливной воды (только на промывку фильтра). При урожайности 30-35 ц/га 

хлопка-сырца затраты на систему капельного орошения окупается через 2-3 года. 

Данный  положительный  пример  использования  грунтовых  вод  на  орошение 

показывает, что на массиве в целом таким образом можно орошать или улучшить 

водообеспеченность 10-15 тыс.га поливных земель. 

Таким  образом,  в  ирригационном  районе  реальными  путями  повышения 

водообеспеченности  являются,  более  глубокое  зарегулирование  поверхностных 

источников орошения, повышения КПД оросительной системы и использование на 

орошение грунтовых вод с применением современных систем орошения. 

Только  комплексное  выполнение  работ  по  улучшению  мелиоративного 

состояния  орошаемых  земель  на  всем  массиве  орошения  и  повышения  их 

водообеспеченности  позволит  повысить  эффективность  орошаемого  земледелия 

в зоне АТОС и улучшить социально-экономическую и экологическую ситуацию 

в одном из исторически и культурно значимых регионов Южного Казахстана. 

 

ЛИТЕРАТУРА 

 

1.

 

Вышпольский  Ф.Ф.,  Мухамеджанов  Х.В.  Технологии  водосбережения  и  управление  почвенно-

мелиоративными процессами при орошении. Тараз: ИЦ «Аква», 2004, с. 164. 

2.

 

Алексеев В.И., Гершунов Э.В. Справочник гидротехника. Алма-Ата: «Кайнар», 1972. -стр. 31. 

3.

 

Кадастр  мелиоративного  состояния  орошаемых  сельскохозяйственных  угодий  по  ЮКО. 

Шымкент, ГУ ЮКГГМЭ, за 2006, 2007 и 2008 годы (рукопись). 

4.

 

Пулатов  К.П.  Ирригация  и  дренаж  в  Южно-Казахстанской  области  //«Водное  хозяйство 

Казахстана». - 2004.  №1, -стр. 44-48. 

5.

 

Жумабай Б. Жемчужина Южного Казахстана. //«Водное хозяйство Казахстана», 2005.  №1, -стр. 

53-54. 

6.

 

Харченко  С.И.,  Канн  И.А.  Вводно-солевой  баланс  орошаемых  земель  Южного  Казахстана. 

Ленинград, Гидрометеоиздат, 1977г. 280 с. 

7.

 

Магай  С.Д.  Параметры  дренирования  орошаемых  земель  и  определяющие  их  факторы  на  Юге 

Казахстана. Сборнике научных трудов КазНИИВХ «Научные исследования в области мелиорации и 

водного хозяйства», г.Тараз, ИЦ «Аква», 2000. –стр. 161-177. 

8.

 

Кененбаев  Т.С.  Водоэнергосберегающие  и  почвозащитные  основы  конкурентно-способных 

оросительных систем. //«Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана», 2006, №12, с. 26-29. 

9.

 

Рахимов  М.Р.,  Усманов  У.У.  Изменчивость  гидрогеолого-мелиоративных  параметров  орошаемых 

земель в процессе освоения. Ташкент: Фан, 1987. 140 с. 

 

 

 

 

 

 

 

 

140 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

 

Е.Б.ЖУМАРТОВ 

техника ғылымдарының кандидаты 

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ 

 

 А.Н.ХОЙШИЕВ  

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-нің ізденушісі 

 

ШАРУАШЫЛЫҚ-ТҰРМЫСТЫҚ САРҚЫНДЫ СУЛАРДЫ ТАЗАРТУ 

ҒИМАРАТТАРЫН ҚАЙТА ҚҰРУДЫ НЕГІЗДЕУ 

 

В  статье  приведены  результаты  исследований  реконструкции  сооружений  биологической 

очистки хозяйственно-бытовых сточных вод.  

 

Some  results  of  research  of  constructions  of  biological  clearing  of  economic-household  sewage  have 

been presented in the article. 

 

Ауылдық жерлердегі сарқынды суларды биологиялық тазарту жүйесінің 

жұмыс  тиімділігінің  төмен  болуына  орай  органикалық  заттарды  реагенттік 

өңдеу  әдістерін  қолдануға  негізделген  өзге  әдістерге  (сіңіру,  тотықтыру, 

иондық  алмасу  және  белсенді  жүктемелер  арқылы  сузуге  негізделген  және 

тағы басқалары) барған сайын көбірек көңіл бөлінуде. Жүйенің құрамына бұл 

жағдайда қабылдау камерасы, құм ұстағыш, тұндырғыштар, құм-қиыршықтас 

сүзгілері, сондай-ақ реагенттік шаруашылық кіреді. Реагенттік шаруашылық 

органикалық  және  алынуы  қиын  заттарға  әсер  ететін  реагенттерді  әзірлеуге 

арналған.  Осы  шаралардың  барлығы  аталмыш  құрылыстарға  күтім  жоғары 

деңгейде жасауды және тапшы химиялық реагенттерді қолдануды қажет етеді 

және ауылды жерлерде орындалмайтын болып табылады.  

Осы  еңбекте  өзіміз  әзірлеген  ауылды жер  үшін  әмбебап  болып  келетін, 

өзіне  қарапайым  сұлба  бойынша  физикалық,  химиялық  және  биологиялық 

әдістер кіретін технология келтірілген.  

Зерттеудің  негізгі  бағытына  суды  тұндыру,  сузу  және  хлорлау 

процестерін,  сондай-ақ  тұнбаны  өңдеудің  биологиялық  әдісін  зерттеу 

жатады. Осы бағыттың негізгі идеясына тұнба және биологиялық жүктемені 

азайтуға арналған сұлбалар мен ғимараттарды әзірлеу жатады, бұл жағдайда 

қолданыстағы  ғимараттарды  барынша  пайдалану  міндеті  орындалады. 

Қолданыстағы  канализация  жүйесінде  канализациялық  сорғыш  бекетінің 

торабы мен аэротенк – тұндырғыштың торабы қайта құрылған болатын. 

Канализациялық  сорғыш  бекетінің  алаңшасында  ОБҚ  бойынша 

жүктемені  азайту  және  айдалып  отырған  ағындарды  хлормен  тотықтыру 

шаралары  жүргізілуде.  Ауылдың  сарқынды  суларында  қалқымалы 

органикалық  қоспалар  (бөлінділер),  тамақ  өнімдерінің  қалдықтары  және 

органиканың  концентрациясын  арттыратын  өзге  де  ластанулар  бар. 

Ауылдағы  су  бөлу  жүйесін  қайта  құру  жұмысының  мақсаты  оларды  судан 

бөліп  алып  және  шикі  қалдықты  өңдеу  торабына  беруге  негізделген. 

Органикалық және механикалық қоспаларды ажыратқыш тесікті-кереге науа  

 

141 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Жумартов Е.Б., Хойшиев А.Н. Шаруашылық-тұрмыстық сарқынды суларды тазарту... 

 

 

түрінде болып келеді, оның бір ұшы бергіш коллекторға және екінші ұшы 25-

30°  бұрышпен  еңкейтілген  бос  түрде  ілінеді.  Науаның  бос  ұшы  құрама 

контейнерге әкелінеді. Контейнер қарапайым кранға  – жантаймалы тақтайға 

бекітілген  қол  жүкшығырына  сымарқанмен  ілінген.  Сарқынды  суға  және 

ұсталып қалған шөгіндіге тиіп тұратын бөлшектердің барлығы тоттанбайтын 

материалдан жасалған.  

Ажыратқыштың 

жұмыс 

істеу 

принципі 

келесіге 

негізделген: 

қалдықтарды  өздігінен  ағызатын  коллектор  бойынша  тасымалдайтын  су 

тесікті  науаға  құйылып  отырады.  Еңкеймелі  науа  түбіндегі  тесіктер  арқылы 

суды  қабылдау  бөлімшесіне  өткізеді,  ал ұсталып қалған  қалдықтар  науаның 

еңкеймелі жазықтығы бойыша қабылдау контейнеріне түсіп отырады. Науада 

қалдықтар  қозғалмай  тұрып  қалмау  үшін  науаның  бос  ұшын  ұстап  тұрған 

сымарқан  кронштейнге  бекітілген  шағын  серіппемен  жабдықталған. 

Коллектордағы су 10-15 см биіктен науаға құйылумен соның түбіне соғылып 

отырады,  сол  арқылы  науа  дірілдеп  тұрады.  Тік  діріл  жоғары-төмен  қарай 

ырғақты  түрде  қозғалып  отырады,  соның  есебінен  қалдықтар  еңкеймелі 

жазықты бойынша жинағыш контейнерге сырғып отырады. Серіппе науаның 

қайтарымдық-тік қозғалуына ықпал етеді. Науа құлап отырған су ағымының 

энергиясының  әсерімен  және  қалдықтардың  салмағының  әсерімен  төмен 

қарай қозғалған кезде серіппе қысылумен науаны жоғары қайтарып отырады, 

сол арқылы науа тербелістік қозғалысқа түседі.  

Науаларда  ұсталып  қалған  қалдықтар  өлшемі  0,5х0,5  м.  контейнерге 

жылжып  отырады.  Контейнер  10-15  тәулік  бойы  қалдық  жинап  отыруға 

арналған  не  жиналып  қалған  жүктен  босату  үшін  айына  2-3  рет  жоғары 

көтеріліп  отырады.  Контейнердің  конструкциясы  жоғарғы  беті  ашық  және 

түбі  ашылып-жабылатын  4-бұрышты  жәшік  түрінде  болып  келеді. 

Контейнердің  іші-сыртына  2  рет  кузбаслактың  тоттануға  қарсы  жабыны 

жағылады.  Контейнердің  көлемі  тәулігіне  бір  адамға  арнап  35  г  есебімен 

және салмағы G тең қалдықтарды жинап отыруға мүмкіндік береді; 

G=q·N·C·T·V 

Мұндағы q – 1 тұрғынға қатысты қалдықтардың нормасы – 35 г; 

N – тұрғындардың саны – 300 адам; 

С – шикі қалдықтың көлемдік салмағы – 1,6 кг/м

3

; 

Т – қалдықтарды жинау ұзақтылығы – 15 тәул. 

V – 0,125 тең контейнердің көлемі  

G = 35·300·1.6·15·0.125=31500=31.5 кг 

Контейнер  сорғыш  бекетінің  сулы  бөлімшесінен  жердің  бетіне 

жүкшығырмен  көтеріледі.  Жүкшығыр  Д=150мм  құбырда  бекітілген  және 

тоқтатқыш  механизммен  жабдықталған  және  контейнерді  жүкшығырдың 

салмағы  0,1  т  дейін  жететін  тұтқасын  айналдыра  отырып  көтеруге  арнап 

есептелген. Өзінде  жүкшығыр  бекітілген  тік құбыр  жебені бұруға арналған  

 

142 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Жумартов Е.Б., Хойшиев А.Н. Шаруашылық-тұрмыстық сарқынды суларды тазарту... 

 

 

тіректік  таған  болып  келеді.  Жебе  тірегімен  бірге  өзінде  бұрылғыш  жебе 

орнатылған Д=178 мм құбырдың Д=150 мм тағанына орнату арқылы топсалы 

түрде  жалғанған.  Мерзімді  түрде  10-15  тәулік  сайын  теміршебер-сантехник 

контейнерді қабылдау камерасынан жүкшығырмен көтеріп алып жебені бұру 

арқылы  шөгінді  төгілетін  жерге  қолмен  итереді  де  түбін  қысқыш 

құрылғының  иінтірегімен  ашады.  Контейнер  ішіндегі  шөгіндіден 

босатылғаннан  кейін  түбі  жабылып  және  қысқыш  иінтірекпен  бекітіледі. 

Артынша  жебені  бұру  арқылы  контейнерді  қабылдау  камерасының  аузына 

қарай  жақындатып  әкеледі,  оны  жүкшығырмен  төмен  түсіріп  және  тесікті 

науаның  түбіне  қояды.  Осы  қалпында  жебе  мен  жүкшығыр  келесі 

көтерілгенше тоқтатқыштармен бекітіледі.  

Органикалық  заттар  бөлініп  алынғаннан  кейін  сарқынды  сулар  арынды  су 

арнасы арқылы канализацияның тазартқыш құрылғыларына келіп түсіп отырады, 

олар тұндырғыштан, сүзгіден, сузу далалары мен тұнба алаңшаларынан тұрады. 

Әрекеттегі  сұлба  бойынша  жұмыс  істеу  барысында  ағымдарды  өтетін  жолы 

бойынша  суға  анализ  жүргізілген  болатын  және  сарқынды  судан  ірі  қалқығыш 

ендірмелер  бөлініп  алынғаннан  кейін  келесі  орындардан  сынамалар  алынды: 

канализация 

құдығында 

канализациялық 

сорғын 

бекеттеріне 

дейін; 

канализациялық сорғыш бекеті қабылдау камерасында, аудару сорғысынан кейін, 

аэротенкілер  –  тұндырғыштардың  алдында  және  одан  әрі  сузу  далаларының 

алдында.  Анализдердің  нәтижелері  көрсетіп  отырғандай,  тұрғын  үйлердің 

шығарғыш  құдығынан  және  содан  кейін,  яғни  сузу  далаларының  алдында  ОБҚ 

бойынша ластанулардың концентрациясының артуы орын алуда.  

Осы шаралардан кейін ауылдан бастап тазарту құрылғыларына дейінгі су 

сынамаларына анализ жасалды және анықтаулардың нәтижелері 1-ші кестеде 

келтірілген. 

 

1-кесте. Сарқынды судағы ОБҚ

5

  концентрациясын зерттеу нәтижелері 

Сынамаларды алу орындары 

ОБҚ бойынша ластанулардың концентрациясы, мг/л 

 

қайта құруға дейін 

қайта құрудан кейін 

Канализация  құдығы  айдау 

сорғысына дейін 

12-16 

12-16 

Айдау сорғысынан кейін 

200-400 

12-16 

Аэротенк алдында 

200-400 

12-16 

Аэротенктен кейін 

40-80 

5,0-4,5 

 

ОБҚ

5

  бойынша  су  сапасының  қайта  құруға  дейінгі  және  содан  кейінгі 

көрсеткіштерін  салыстыру  нәтижелері  суды  хлорлау  кезінде  органикалық 

заттардың  тотығу  әсерін  тигізетіндігін  көрсетіп  отыр.  Сондықтан  биологиялық 

тазарту  ғимараттарын  физико-химиялық  тазарту  ғимараттарымен  қайта 

жабдықтаған дұрыс болып табылады. 

 

ЛИТЕРАТУРА 

 

1.

 

Громогласов  А.А.,  Копылов  А.С.,  Пильщиков  А.П.  Водоподготовка:  Процессы  и  аппараты.  -М.: 

Энергоатомиздат. 1990. -272 с. 

 

143 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

 

Г.Ж.КЕНЖЕТАЕВ  

доктор технических наук,  

профессор КГУТиИ им. Ш. Есенова 

 

Н.Х.ЮНУСОВ  

кандидат технических наук, 

доцент КГУТиИ им. Ш. Есенова 

 

Л.Е.БИСЕНОВА  

старший преподаватель 

КГУТиИ им. Ш. Есенова 

 

А.Ж.АКБАСОВА  

доктор технических наук, профессор, 

директор НИИ «Экология» МКТУ им. А. Ясави

 

 

СПОСОБ УЛАВЛИВАНИЯ УГЛЕВОДОРОДОВ  

ПРИ УДАЛЕНИИ НЕФТИ ИЗ ЗЕМЛЯНЫХ ЕМКОСТЕЙ 

      

 

Мақалада  парафинділігі  жоғары  мұнайды  жинау  мен  қыздыру  кезінде  булану  нәтижесінде 

бөлінетін көмірсутектерді ұстап қалатын гелиотехникалық жүйе ұсынылған. 

 

The solar-technical system of evaporating hydrocarbons caught at a warming up and gathering high 

paraffin oil has been offered in the article.  

 

Наиболее  экологически  значимым  фактором  при  ликвидации  амбаров-

отстойников  является  предотвращение  выбросов  легких  фракций 

углеводородов  с  их  поверхности  в  период  сбора  и  разогрева 

высокопарафинистой нефти [1].   

Обычно  в  земляных  резервуарах-отстойниках  для  хранения  нефти  и 

нефтепродуктов, чтобы снизить или устранить испарение, предусматривается 

использование кровельного покрытия.  

Нами  для  выяснения  характера  распределения  концентрации 

углеводородов  в  резервуаре  по  высоте  газового  пространства  (ГП) 

рассмотрены аналитические аспекты массотдачи при испарении.  

Одна 

из 

возможных 

моделей 

дискретного 

распространения 

загрязняющих  веществ  над  поверхностью  земли  основана  на  исследовании 

волновых  процессов  в  пограничном  слое  атмосферы  и  процессов 

конденсации водяного пара.  Если представить форму разлитой или амбарной 

нефти,  содержащей  различные  фракции  с  массовой  (или  объемной) 

концентрацией  c

i 

=  1,2,  ...  в  виде  прямоугольного  параллелепипеда  высотой 

0

h

  и  поверхностью  S,  то  скорость  изменения  массы  определенной  фракции 

определяется из закона сохранения масс [2]: 

 

,

0

0

0

i

i

i

i

i

c

Spv

dt

dc

M

M

m

dt

d

M

dt

dm









                                       (1) 

 

 

144 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Кенжетаев Г.Ж., Юнусов Н.Х., Бисенова Л.Е., Акбасова А.Ж.

 

Способ улавливания углеводородов...

жүктеу/скачать 5,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: