*   تا َوُمَا ِ َّللَّا ِليِبَس ىِف ُلَتْقُي  ْنَمِل اوُلوُقَت َو

 

137 

    

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Әбдірахман Ә.

 

Көмекші сөздермен келген есімді фразалық тіркестер

 

аудармасы 

 

 

Құдай жолында көз жұмғандарды өлдіге есептемеңдер,(У.Қыдырханұлы, 31). 

 َِللّا  ِليِب س  ىِف  –“Алла  жолында”  фразалық  тіркесі  Мұхаммед  сүресінің 

төртінші  аятында  (47:4)  және  Мүзәмміл  сүресінің    жиырмасыншы  аятында 

кездесіп (73:20), “Алла үшін”, “Алла атымен” деген ауыспалы мағыналарды 

білдіреді.

  

 ىِف  көмекші сөзі қазақ тіліне жатыс септігінің жалғаулары арқылы 

аударылып, заттың не құбылыстың бір нәрсенің ішінде екенін білдіреді, яғни 

мекендік  мекендік  мағына  береді.    ِ َللّا  ِليِب س  ىِف–Алла  жолы+нда, 

 ِف

 َِللّا  َِِة مْح  ر  ى  

тұрақты  тіркесіндегі  ىِف  “күнәсіз  жандардың”  Алланың  ризалығы+нда,    яғни 

жұмағы+нда  болатынын  білдіріп,  жатыс  септігіннің  жалғауы  идафалық 

тіркестерге мекендік мағына үстеген. 

“

  وِل

 َِللّا    َِهْج  –Алланың жүзі үшін” және “  ِ بَر ِهْجوِل

ه

 َِ

 Алланың жүзі” фразалық 

тіркестері  Алланың  өзін  білдірсе,   ِل  көмекші  сөзі  “үшін”  деген  мағынаны 

білдіреді.  Қазақ  тіліндегі  “үшін”  септеулігі  атау  септігін  меңгеретін 

септеуліктер  қатарына  жатады  және  -мақ  (-мек),  -ған  (-қан,  -ген,  -кен) 

формалы  есімшелермен  тіркесіп  жұмасалады  да,  оларға  көбінесе  себеп, 

мақсат,  арнау  мағыналарын  үстейді  [3,373].  Аятта  зат  есім  мағынасында 

қолданылған  идафалық  тіркес,  тілімізге  сөзбе-сөз  аударылғанда,  өзінің 

бастапқы  лексикалық  та,  грамматикалық  та  мағынасын  сақтайды.  Сонымен 

қатар,  тіліміздің  “үшін”  септеулігі  қимыл-әрекетке  әр  түрлі  мағыналар 

жамаса,  араб  тіліндегі   ِل  көмекші  сөзі  де,  дәл  осы  және  басқа  мағыналарда 

қолданыла  береді.  Араб  және  қазақ  тілдері,  тілдердің  әр  түрлі  тобына 

жататынына  қарамастан,  кейбір  тілдік  элементтерінің  атқаратын  қызметтері 

бірдей. Сондықтан, тілдегі қызметтері ұқсас тілдік элементтердің аударылуы 

да қиындық тудырмайды. 

...

 َنوُفِعْضُمْلا ُمُه  َكِئَلُاَف ِ َّللَّا  َهْج َو َنوُدي ِرُت ٍةوَكَز  ْنِم ْمُتْيَتَا آَم َو

 

*

 [30:39] 

…Алланың ризалығын тілеп берген зекеттерің өседі… (Х.Алтай, 408 ).  

…Тек,  Алланың  ризалығын  тілеп,  берген  зекеттерің  өседі  (яғни, 

Алланың  жүзін  көруді  қалап,  сауап  үшін  берген  зекеттерің  өседі)  (Н.Өсер 

ұлы, 429).  

…Одан  гөрі  зекет  берсеңдер,  оның  қайыры  екі  есе  артық  болмақ. 

(У.Қыдырханұлы, 426). 

…Алланың ризалығы үшін берген зекеттерің өседі… (Ә.Ә.). 

Соңғы  көрсетілген  30:39  аятында  сабақты  етістіктен  кейін   ِل  септеулігі 

түсірілген.   

  وِل

 َِللّا     َِهْج   –тіркесі  “  ق فْنأ-шығындау,  босқа  жарату”  және  “  م عْطأ-

тамақтандыру” секілді етістіктермен тіркессе,  َِللّا  ِليِب س ىِف тіркесі “  ل تا ق-шайқасу,  

  د ها ج-соғысу,    ر ج خ-қоныс  аудару,      لِتُق-өлтірілу,    ن سْحأ-жақсылық  жасау”  секілді 

етістіктермен  тіркеседі.  “Алла  үшін”  және  “Алла  жолы  үшін”  тіркестері 

мағыналық жағынан да, етістіктермен тіркесу қабілеті жағынан да бір-бірінен 

ерекшеленеді. 

 

ә) Көмекші сөз+есім сөз.

   

 

 

138 

   

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Әбдірахман Ә.

 

Көмекші сөздермен келген есімді фразалық тіркестер

 

аудармасы 

 

 

Көмекші  сөзбен  келген  есім  сөзді  тіркестер  бір-бірінен  бөлек-бөлек 

жазылғанымен,  бір  мағына  беретіндіктен,  оларды  араб  тілінде  фразалық 

тіркес ретінде қарастырады. 

 ِنْيَع ىَلَع

ي

-менің көз алдымда أن

ِنُيْعأِب -біздің көз алдымызда” Аллаға қатысты 

ауыспалы  мағынада  қолданылады  да,  олар  “Менің/Біздің  бақылауымызда”, 

“Менің/Біздің  қатысуымызбен” деген мағыналар береді. 

...

ىِنْيَع ىَلَع َعَنْصُتِل َو ىِ نِم ًةَّبَحَم  َكْيَلَع ُتْيَقْلَا  َو

*

 

[20:39]  

“...(Әй  Мұса!  Саған)  көз  алдымызда  бағылуың  үшін  өз  тарапымнан 

махаббат салдым.” (Х.Алтай, 314). 

...Көз  алдымда  өсуің  үшін  (Мұса  саған)  өз  тарапымнан  сүйіспеншілік 

бағыттадым. (Н.Өсер ұлы, 43).  

...Сонсоң,  өзімнің  назарымда  тәрбиеленуің  үшін  саған  мен  өз 

сүйіспеншілігімді арнадым. (У.Қыдырханұлы, 328).  

Менің көз алдымда тәрбиеленуің үшін, Мен саған махаббатымды төктім” 

(Ә.Ә).  

*

اَنِيْح َو َو اَنِنُيْعَاِب َكْلُفْلا ِعَنْصا َو

 ...

… [11:37] 

Көз алдымызда нұсқауымыз бойынша кеме жаса...(Х.Алтай, 225).  

Көз алдымызда аян етуіміз бойынша кеме жаса...(Н.Өсер ұлы, 288).  

Біздің  аян  етуіміз  бойынша,  сен  Біздің  көз  алдымызда  кеме 

жаса...(У.Қыдырханүлы, 234). 

Біздің  көзімізше  (алдымызда)  және  Біздің  үйретуімізбен  кеме  жаса.. 

(Ә.Ә.)  

Жоғарыда  келтірілген  сүреде  [20:39]   ِنْيَع  ىَلَع

ي

  Мұса  туралы  сюжетке 

қатысты қолданылса,  һуд сүресінің осы аятында және 23:27, 52:48, 54:13-14 

сүрелеріндегі   ِنْي ع ى ل ع

ي

  тіркесі  Нұх  пайғамбар  (‘а.с.)-ның  және  оның  кемесіне 

қатысты қолданылған. 

  Мұндай  сөз  тіркестерінде,  оның  екінші  мүшесі  ретінде–қосылып 

жазылатын есімдіктің қолданылуы оларды идафалы тұрақты сөз тіркестерінің 

қатарына  жатқызуға  мүмкіндік  береді.  Өйткені  қосылып  жазылатын  есімдік 

есім  сөзге  тіркескенде,  ол  идафалы  тіркестің  екінші  мүшесінің  қызметін 

атқарады [4,128].  

  ف ْرَح  ىَلَع  -сөзінің  лексикалық  мағынасы  "шетінде,  ұшында".  Құран 

Кәрімде “күдік, сенімсіз” ауыспалы мағынасында бір-ақ рет Ал-хаж сүресінің 

11  аятында  кездесіп,  Аллаға  құлшылық  жасауда  сенімсіз  адамдар  барын 

көрсетеді. 

 َْ

*

  ف ْرَح ىَلَع َ َّللَّا ُدُبْعَي  ْنَم  ِِ ِِ ِِ ِِ ِساَّنلا  ْنِم َو

*

 [22:11] 

  Адамдардан 

Аллаға 

немқұрайды 

құлшылық 

қылатындар 

бар…(Х.Алтай, 333).  

  Адамдардың  арасында  кейбіреу  бар,  ол  Аллаға  барынша  құлшылық 

қылады... (Н.Өсер ұлы, ІІІ бөлім, 120).  

 

Көңілінде күмәні  бола  тұрып,  Аллаға  ғибадат  жасайтын  адамдар  бар... 

(У.Қыдырханұлы, 347).  

 

 

139 

   

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Әбдірахман Ә.

 

Көмекші сөздермен келген есімді фразалық тіркестер

 

аудармасы 

 

 

  Адамдардың  кейбірі  Аллаға  күдікпен  құлшылық  жасайды…  (Ә.Ә.). *

  آ ي

  ع ٌعيِم س   َللّا َنِا ضهضذللا اوُقَتا  و ِهِلوُس  ر  و ِ َللّا  َِ َِ َِ َِ َِِى د ي  نْي ب اوٌمِّد ثُت  لا اوُن م ا  نيِذَلا ا هُّي ا

 ِل

 ٌمي

*

 [49:1]. 

Әй  мүміндер!  Алладан  әрі  Елшісінен  ілгері  кетпеңдер.  Және  Алладан 

қорқыңдар. Шүбәсіз Алла, аса естуші, толық білуші. (Х.Алтай, 515).  

Ей, иман келтіргендер! Алладан және оның елшісіннен ілгері кетпеңдер 

әрі  Алладан  қорқыңдар!  Өйткені,  Алла  естігіш  те  білгіш.  (Н.Өсер  ұлы,  ІV 

бөлім, 434).  

Ей,  иман  келтіргендер!  Алланың  және  Оның  пайғамбарының  алдында 

сендер (ешқашан істі де, сөзді де) бұрын бастамаңдар. Құдайдан қорқыңдар. 

Ол, сөз жоқ, бәрін естіп, біліп тұрады.   (У.Қыдырханұлы 540).  

Ей,  иман  келтіргендер  Алланың  және  оның  Елшісінің  алдына  (істе, 

сөзде) түспеңдер және Алладан қорқыңдар! Алла естиді, біледі. (Ә.Ә.)  

 َنْيَب сөзінің қазақ тіліндегі аудармасы “арасында” және ол “ هْيَدَي

 َِ

 –оның екі 

қолы”  сөзімен  тіркесіп,  “оның  алдына,  оның  қатысуымен”,  “оның  қолында 

бар” секілді тіркестер құрайды.  

Аят анықтауыш бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлеммен басталған, әрі 

болымсыз  бұйрық  райлы  сөйлем.  Бағыныңқы  сөйлемнің  бастауышы    –  ﺃﻠﺫﻯ 

қатысты есімдігі де, баяндауышы –ﺃﻤﻨﻮﺍ өткен шақ тұлғалы етістігі.  

Аудармашылардың  анықтауыш  бағыныңқы  құрмалас  сөйлемнің 

бастауышын,  қатысты  есімдіктің  қазақ  тіліндегі  баламасы  болмағандықтан, 

есімше  арқылы  аударып  грамматикалық,  лексикалық  және  семантикалық 

трансформация  жасаған.  Кейбір  тілдік  элементтердің  тілімізде  болмауына 

байланысты мұндай сөйлем құрылысына өзгеріс жасау, дұрыс деп ойлаймыз. 

Алайда,  бір  бұйрықпен  келген  сөйлемді  бөліп-бөліп  аударғаннан  гөрі,  оны 

тұтас  аударсақ,  араб  сөйлемінің  құрылысын,  бұйрық  райлы  мәнін  және 

аяттың  мағынасын  әрі  ықшам,  әрі  дәл  бере  аламыз.  Тағы  бір  айтатын  жай, 

сөзбе-сөз  аудармада,  сөйлем  мүшелерінің  орны  ауысып,  тіпті  кейде, 

аудармада басқа мүшеге айналуы. Дәлірек айтсақ, араб сөйлемінде ﺃﻤﻨﻮﺍ өткен 

шақ  тұлғалы  етістігі  баяндауыштың  қызметін  атқарса,  ал  аудармада  “иман 

келтіргендер” болып күрделі бастауыш құрайтын бөлікке айналды.  

Тілімізде  кездеспейтін  араб  элементтерінің  қызметін  жете  бағаламау, 

қателікке апарып соғатынын төмендегі аяттың аудармасынан көруге болады. 

 َنْيَب

 

 ِهْيَدَي

  фразалық  тіркесі  Құран  Кәрімде  бірнеше  рет  кездеседі  де  Алла 

сөзінің  синонимі  ретінде  қолданылады.  Ал, 

 َنْيَب

 

 ِهْيَدَي

  фразалық  тіркесінің 

синонимі  “ ُهَماَمَا  -(оның)  алдында”  бір  рет  қана  кездеседі.  Міне  осы  аяттағы 

“қосынды  есімдіктің”  қызметін,  аудармашыларымыз,  дұрыс  ажырата 

алмағандықтан, аятта жоқ кейбір сөздерді кіргізген. Бұл өз кезегінде, аяттың 

мағынасын  шұбалаңқы  етіп,  араб  сөйлемінің  құрылысын  бұзып  жіберген.                                                                                                

*

 َا َرُجْفَيِل ُناَسْنِلاا ُدي ِرُي ْلَب

 ُهَماَم

*

 [75:5]. 

Бірақ адам баласы, күнәні жалғастыра бергісі келеді. (Х.Алтай, 577).  

Ал,  керісінше,  адамдар  өмірінде  күнәға  батып  жүре  бергілері  келеді. 

(У.Қыдырханұлы, 617).  

 

140 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Әбдірахман Ә.

 

Көмекші сөздермен келген есімді фразалық тіркестер

 

аудармасы 

 

 

У.Қыдырханұлы  аудармасында  арабтың  ﺑﻞ  қарсылық  мәнді  көмекші 

сөзінің керісінше деген мағынасы алынған. Аталған сөздің сөздікте керісінше, 

бірақ,  дегенмен,  қайта,  тіпті,  әйтсе  де  (Х.К.Барановтың  сөздігін  қараңыз) 

секілді  мағыналары  бар.  Аудармашыларымыз  аятты  біршама  дұрыс 

аударылғанымен,  ең  негізгі  мағына,  яғни  “ﺃﻣﺎﻣﻪ  –Оның  (Алланың)  алдында” 

берілмеген. 

Сүренің  бастапқы  аяттарында  өлген  адамдардың  қиямет  күні  қайта  тіріліп, 

істеген істеріне жауап беретіндігі, жазаға тартылатындығы айтылады. Сондықтан 

аталған 

сөздіктегі 

мағыналарды 

алдыңғы 

аяттардың 

мағыналарымен 

байланыстыра  отырып,  таңдаған  дұрыс  деп  білеміз.  Сонда  аятта  кездеспейтін 

сөздер аудармада берілмес еді.  

Бірақ  адамдар,  оның  алдында,  күнәсін  жалғастыра  бергісі  келеді.  (Ә.Ә.). 

Араб  тіліндегі  көмекші  сөздердің  аудармаларын  қарастыра  келе  мынандай 

тұжырым жасауға болады деген ойдамыз: 

1.

 

Аудару  барысында  ﺃﻞ  артиклінің  атқаратын  қызметтерін  есте  ұстаған 

жөн:  а)  белгілі  халдің  көрсеткіші,  ә)  жиынтық  мағынаны  білдіреді,  б)  ерекше 

атап, нақтылау үшін қолданылады. 

2.

 

 Араб  тіліндегі  көмекші  сөздердің  кейбірінің  дербес  мағыналы  сөздерге 

қосылып  (ﻟ   َِ

  ، ﺒ    т.б)  жазылғанына  қарамастан,  сөзбен  сөзді,  сөз  тіркесімен  сөз 

тіркесін,  сөйлеммен  сөйлемді  байланыстыратын  тілдік  элементтер  ретінде 

қарастырылатынын және олардың арасындағы  түрлі  синтаксистік қатынастарды 

білдіретіндігін ескеру керек.  

3.

 

 Араб көмекші сөздері есім сөздерге тіркескенде  (،ﺜﻢ ،ﻤﻦ ،ﻓﻰ   

، ﻋﻟﻰ ،ﺇﻠﻰ ،ﻋﻦ 

،ﺘﺤﺕ  ،ﻓﻮﻖ  ،ﻠﺪﻯ  т.б),  не  жалғанғанда  (ﻟ  ،ﺒ  т.б)  есім  сөздерге  меншіктік,  мекендік, 

объектілік,  құрал-амалдық  мағыналар  үстейді.  Араб  көмекші  сөздерінің 

сөйлемдегі  атқаратын  қызметіне  қарай,  қазақ  тіліне,  кейде  септік  жалғаулары, 

кейде септеуліктер, кейде мекен үстеулері ретінде аударуға болады.  

4.

 

  Аудару  барысында  едәуір  қиындық  туғызатын  тілдік  элементтер 

қатарында “қосынды есімдіктер мен қатысты есімдіктерді” айтуға болады.  

  5.  Қосынды  есімдіктерді,  ана  тілімізге,  жанама  септіктердегі  жіктеу 

есімдіктерінің  септелген  түрінде  аударсақ,  араб  тілінің  қатысты  есімдігін,  бірде 

есімшенің -атын, -етін, -йтін, -ған/-ген, -қан/-кен жұрнақтарымен (мысалы, 3:107 

аятында  кездескен  ﺃﻠﺬﻱ  қатысты  есімдігін  Н.Өсер  ұлы  “ағар+ған+дарға”  деп 

есімшенің  -ған  жұрнағымен  аударған),  енді  бірде  “жан”,  “кісі”,  “адам”  сияқты 

дербес мағыналы сөздермен, кейде жіктеу есімдігі түрінде аудара аламыз. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1.

 

Халидов Б. Учебник арабского языка. Ташкент, Уқитувчи, 1981, –654.

 

2.

 

Баранов Х.К. Арабско-русский словарь. –938, М., 1985.

 

3.

 

Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. Алматы, 1974,  –384.

 

4.

 

Шагаль В.Э., Мерекин М.Н., Забиров Ф.С. Учебник арабского языка. М.: Военное издательство. 

1983. –783.

 

5.

 

Алтай Х. Құран Кәрим. Медине Мұнаууара, 1991, –460. 

6.

 

Нысанбайұлы Р., Қыдырханұлы У. Құран Кәрим. Алматы, 1991, –578.

 

7.

 

Өсерұлы Н., Ізтайұлы Ж. Құран. I-IV бөлімдері, 1991 .

 

 

141 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

                  

Г.А.КАЙНАРБЕКОВА  

старший преподаватель МКТУ им. А.Ясави 

 

АНГЛИЙСКИЕ  ПРЕДЛОГИ  ПРОСТРАНСТВЕННОГО ЗНАЧЕНИЯ 

И ИХ СООТВЕТСТВИЯ В  КАЗАХСКОМ  ЯЗЫКЕ 

 

Бұл  мақалада  кеңістік  мағынадағы  ағылшын  тілінің  предлогтары  және  олардың  қазақ 

тіліндегі сәйкестіктері туралы сөз болады. 

 

This article deals with English prepositions of spatial meaning and their equivalents in the Kazakh 

language. 

  

В  «Концепции  языковой  политики  Республики Казахстан», отмечено,  

что  «в  любом  полиэтническом  и  полиязыковом    государстве  языки  

различаются по функциональному назначению, степени  распространенности, 

числу  носителей  и  т.д.  Создание  оптимального    языкового  пространства 

государства  требует    четкого  определения    функционального    соотношения  

языков,  при      котором    государственный  язык    должен    занять    достойное 

место». 

Сложившаяся    в    настоящее    время    языковая  политика  

предусматривает    не    только  полноценное    владение    казахским    языком,  

имеющим    статус    государственного,    но  и    формирование    и    развитие  

гармоничного    дву-  и    трехязычия,    составным    компонентом    которого  

выступает    английский  язык.    Реалий    современной    жизни    республики, 

развитие    международных  связей    ставят    на    повестку  дня    также    и 

подготовку    переводчиков.    Достижение    указанных    целей   требует  научно  

обоснованного    учебно-методического    оснащения    процесса    обучения  

иностранным    языкам,    создания    учебников    и    учебных    пособий,  

последовательно  реализующих  принцип  опоры на  родной язык  учащегося 

[1.56]. 

  Современный    английский  язык,  практически    утративший    падежную  

систему,    является    языком    преимущественно    аналитического  типа    и  

обладает  развитой  системой  предлогов.  В  казахском  языке  предлоги  как  

особая    часть    речи    отсутствуют,  что    вызывает    определенные    трудности  

при изучении  английских  предлогов  студентами – носителями  казахского  

языка.  

 Выражение  пространственных отношений в английском  языке  связано,  

в    первую    очередь,    с    обстоятельствами    места,  которые    выражаются  

предложно-субстантивными сочетаниями или  наречиями  пространственной  

семантики,  а  также  –  в  рамках  сложноподчиненного  предложения  – 

придаточными  места.  В  связи  с  отношениями  пространственной  

локализованности  рассматриваются  также  прямые  дополнения  при  таких  

глаголах,    как    to    enter,  to    reach,    конструкции    с  препозитивными  

определениями,  выраженными    прилагательными    и    существительными  

пространственного    значения    (American    cities,    downtown    shop), 

определительные  конструкции  с предлогом  of  (rivers of Australia) [2]. 

 

142 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Кайнарбекова Г.А.  Английские  предлоги  пространственного значения и их соответствия... 

 

 

Лексические  значения    предлогов    разнообразны    и    слагаются    из  

исконных    и    приобретенных    в    процессе    развития    пространственных,  

временных    и    других,    абстрактных    значений.    Причем    первоначально  

имелись    только  значения    места    и  движения,    на    которые    впоследствии  

наслаивались  значения  времени,  а  затем  и  отвлеченные. 

Английские  предлоги,    выражающие    отношения    пространственной  

локализованности: about, above, across, after, along, alongside, among, amidst, 

as  far  as,  at, around, at the  back of,  before,  below, behind,  beneath,  beside, 

between, beyond, by, close (to), down, for, from, in, inside, in front  of, into, in the  

direction of,  in  the  middle  of,  in  the  centre  of, near, next (to), on, onto,  on  the  

other  side , opposite,  out  of,  outside, over, past, round, through, throughout, to, 

to-ward(s),    under, underneath,  up,  upon,  up    to  ,  within.    Список  включает    не  

только 

собственно 

предлоги, 

но 

и 

предложные 

сочетания,  

функционирующие  в  качестве  предлогов,  т.к. случаев  их употребления  в  

нашем    исследовательском    материале    достаточно    для    того,  чтобы  

включить    их    в    качестве    эквивалентов  предлогов.  Большинство  этих  

предлогов  многозначны [3.27]. 

Установлено,  что    в    тюркских    языках,  в    том    числе  казахском,  

категориям    индоевропейских    предлогов    в  функциональном  плане  могут  

соответствовать  три  различных  языковых  средства: послелоги, служебные  

имена  и  аффиксы  пространственных  падежей (дательно-направительного, 

исходного  и  местного). 

Послелоги  казахского языка  могут иметь  широкий  спектр  значений:  

временные  (салым,  кезде,  шақта,  сәтте,  мезетте,  әзірде,  бетте,  бойда,  

сайын, соң, кейін, әрі, бері),  пространственные (шейін, дейін,  қарай, таман,  

жуық,  әрі,  бері),  причинные  (үшін,  жөнінде,  туралы,  жайында,  арқасында 

және т.б.),  целевые (шақты, шамалы,  қаралы, сайын,  жақын, жуық, таяу, 

тарта,  астам)    и    другие    отвлеченные    отношения.    Только  выражая  

пространственные    отношения,    послелоги    соответствуют    английским  

предлогам  пространственной семантики. 

Служебные    имена    не    имеют    однозначного    толкования    в 

тюркологической    литературе.    Служебные    имена    уточняют    и  

конкретизируют    выражаемые    падежными    аффиксами    пространственные,  

временные  и  иные  отношения, представляя  собой названия  частей,  общих  

для    многих    предметов:    үст,    бет,  төбе,    аст, түп,  іш,    сырт    и    другие 

[4.48]. 

 Три  падежа  имен  существительных - направительно-дательный (барыс  

септік),  местный  (жатыс  септік)  и  исходный  (шығыс  септік)  -  из  семи  

являются    пространственными.    Аффиксы    этих  падежей,  присоединяясь    к 

основе 

существительного, 

выражают 

различные 

пространственные,  

временные, 

и 

логические 

отношения. 

Английским 

предлогам 

пространственной  семантики  эти аффиксы  соответствуют, выражая  отношения

   

 

143 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2-3, 2010 

 

Кайнарбекова Г.А.  Английские  предлоги  пространственного значения и их соответствия... 

 

 

места  и  направления. 

В формировании  пространственных  отношений  у предлогов  важную  

родь  играет лексическое значение  существительных,  с  которыми  предлоги  

образуют    предложно-субстантивные    конструкции,    а    для    полноценной  

реализации  пространственного  значения  в  предложных  конструкциях,  

особенно    с    предлогами    общелокативной   семантики,  способных  выразить  

как  статические,  так  и  директивные  отношения (іn, on, at)  необходимо  их 

расширение  за  счет  глагола.  Поэтому  минимальной    единицей    выражения  

отношений    пространственной    локализованности    мы  считаем    глагольное  

словосочетание с предложно-субстантивной  конструкцией, и  сопоставление  

пространственных  английских  предлогов  происходит  в  контексте  

словосочетания,    которому    в    казахском    языке   соответсвует    аналогичная 

единица – словосочетание [5.77]: 

To  walk  from  her  own  village                             өз  селосынан  шығып  келу 

To make  way  toward the  village                          осы  деревняға қарай келу 

To  bend over  the  sleeping – place                       төсектің  үстіне  еңкею 

 

 

ЛИТЕРАТУРА 

 

1.

 

Демесинова  Г.  Английские  предлоги    пространственного    значения    и    их    соответствия    в  

казахском  языке: автореферат дисс.канд.фил.наук. Алматы, 2003. 

2.

 

 httr: www. Inostranets.ru 

3.

 

Қайырбаева Р.С. Ағылшын тілі. Алматы, 1999. 

4.

 

Розиева  Д.  Ағылшын,  қазақ,  ұйғыр  тілдеріндегі    синонимдер  типологиясы  //Ағылшын  тілі 

мектепте. 2007. №1. 14-бет. 

5.

 

Блинова С.И., Чарекова Е.П. и др. Практика английского языка. С.-Петербург, 2000. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

144 

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: