Ғылыми-практикалық конференциясының материалдары

12 

 

ЖАҢАРТЫЛҒАН БАҒДАРЛАМА НЕГІЗІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫПТА 

ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНДЕ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ 

 

РАХМАНБЕРДИЕВА А. О. 

 «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығының 4-курс 

студенті  

Ғылыми жетекшісі: магистр аға оқытушы БЕКТАЕВА Н.Т. 

Шымкент Университеті 

 

Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан-2050  стратегиялық  бағдарламасымен 

барлық  қазақстандықтардың  өсіп  өркендеуі,  қауіпсіздігі  немесе  әл  ауқатының  артуы 

туралы Қазақстан халқына жолдауында айқындалған негізгі бағыттар мен міндеттерді 

жүзеге  асыру  үшін,  білім  мазмұнын  жаңартумен  қатар,  Білім  берудің  әдіс-тәсілдерін 

қолданудың тиімділігіне арттыру қажет деп атап көрсетілген. Сондықтан  қазіргі кезде 

математика негіздерін меңгерту жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеудің негізі болып 

табылатындығы туралы Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандартында 

көңіл аударылған. Көптеген елдерде математикадан жүйелі де сапалы білім беруге аса 

назар  аударылып  отырғаны  белгілі.  Осы  жөнінде  дүниежүзілік  тәжірибеде  үш 

тенденция  байқалады:  барлық  оқушыларға  математикадан  бір  дәрежеде  білім  берудің 

қажеттілігі  немесе  оған  сәйкес  ғылыми-зерттеу  жұмыстарды  кеңінен  жүргізу; 

математиканы  негізгі  курс  ретінде  жалпы  білім  беретін  мектептердің  барлық 

сатысының оқу жоспарларына енгізу[1]. 

Зерттеу  мәселесі  өткеннің  идеологиялық  көзқарастарынан  құтылуға,  оқытудағы 

ең  озық  дәстүрлер  мен  үрдістерді  нығайтуға,  Қазақстанның  жазушыларының 

шығармаларында  бейнеленген  қазақтардың  тарихи  дамыған  рухани  мәдениеті  туралы 

объективті  ақиқатты  қорғауға  мүмкіндік  беретін  өзгерген  әлеуметтік-саяси  жағдайлар 

кезінде туындаған қайшылықтарды еңсеру қажеттілігін туындатты. 

Әлемдік деңгейде өз орнын алған білім стандартына жету мақсатында, еліміздегі 

орта білім жүйесі жылдан жылға өзгеріске ұшырап, әрбір оқушының болашаққа деген 

қадамын  шешіп  отыр  десек  те  болады.  Уақытпен  санауға  келмейтін  әлемдегі  сансыз 

жаңа  өзгерістер  білім  саласындағы  стандарттың  қалыптасуы  мен  дифференциацияға 

ұшырауына  алып  келді.  Ал  жаһандану  үрдісінің  қарқынды,  әрі  ықпалды  болуына 

байланысты қазіргі таңда  Қазақстан көптеген дамушы елдер секілді бүкіл адамзатпен 

қабылданған білім сферасындағы нормаларға ұмтылып келуде[1].  

Өзіміз білетіндей, еліміз тәуелсіздігін алған уақыттан бері білім саласына өте көп 

назар  аударып  келе  жатыр.  Соның  арқасында,  қазіргі  таңда  мектептер  мен  оқу 

орындарының  саны  біршама  артып,  білім  деңгейі  айтарлықтай  көтерілді.  Ал  оқу 

бағдарламасында көптеген өзгерістердің енгізілуіне байланысты, орта білім жүйесінде 

қолданылатын  оқу  методикасы  мен  білім  сапасы  көтеріліп  келуде.  Солардың  ішінде 

маңызды  көрініс  тапқандарының  бірі  -  электронды  журнал  мен  кітаптардың 

қолданысқа  ие  болуы.  Сонымен  қатар,  жоғарғы  сынып  оқушыларының  химия,  қазақ 

тілі,  информатика,  қазақ  тілі  пәндерін  ағылшын  тілінде  өтеді  деген  мақсаттардың  да 

орындалып келуі. Бұл біздің жастарымыздың шет тілдерін жақсы меңгеруіне және сол 

сабақтардан  алатын  ақпараттардың  аясы  кеңеюіне  көмектеседі.  Себебі,  қазіргі  таңда 

Қазақстан  Республикасы  шет  елдермен  тығыз  қарым  -  қатынас  ұстап,  солардың 

тәжірибесін  өзінің  даму  жолында  қолдануға  тырысуда[4].  Нәтижесінде,  Қазақстан 

әлемдегі дамыған және дамушы елдермен жақсы қарым-қатынас орнатып,  ғылым және 

білім  сферасында  бірнеше  жетістіктерге  ие  болу  арқылы  көптеген  мақсатқа  жетті. 

Мәселен,  2008-2009  жылдардан  бастап  алғашқы  Назарбаев  Зияткерлік  мектептерінің 

пайда  болуы  мен  қазіргі  таңда    еліміздің  көптеген  қалаларында  ашылып,  жұмысқа 

кірісуі. Айта кетерлік, көптеген мектептерге осы жылдан бастап енгізілген кіріктірілген 

бағдарлама  алғаш  рет  осы  Назарбаев  Зияткерлік  мектептерінде  орын  алды.  Сонымен 

13 

 

қатар, үш тұғырлы тіл саясаты да осы мектептерде бірінші болып енгізілген болатын, 

бұл  зияткер  оқушылардың  3  тілде  де  білім  алып,  оқуын  басқа  тілдерде  еркін 

жалғастыра алуына алып келді. Бұл да біз үшін білім саласындағы бір жетістік болып 

табылады,  сондықтан  да,  бұл  саясат  соңғы  жылдары  Қазақстандағы  көптеген 

мектептерге  бірінші  сыныптан  бастап  енгізіліп,  іске  қосылды.  Осылайша,  еліміздің 

өзінің  білім  сапасы  мен  деңгейіне  өте  үлкен  көңіл  аударатынын  көре  аламыз.  Білім- 

өмір  шырағы  демекші,  Қазақстанның  даму  және  көптеген  үлкен  мақсаттарға  жету 

жолында  білім  қаншалықты  маңызды  рөл  ойнайтынын  айта  аламыз,  міне  сондықтан 

қазіргі  білім  саласында  енгізілген  әрбір  өзгерістердің  бізге  және  оқу  жүйесінде 

айтарлықтай өзіндік маңызы бар[7].  

Елімізде  орта  білімнің  мазмұнын  жаңарту  бойынша  шараларда  қазіргі  заманғы 

өмірде  қолданылатын  кең  ауқымды  қосымшаларға  ие  дағдыларға  баса  назар 

аударылуда  -  білімнің  шығармашылық  қолданылуы;  сыни  ойлау;  ғылыми-зерттеу 

жұмыстарын  орындау;  АКТ-ны  пайдалану;  тілдік  дағдыларды  қоса  алғанда 

коммуникативтік  қарым-қатынас  тәсілдерін  қолдану;  топта  немесе  жеке  жұмыс  істеу 

мүмкіндігі.  Жалпы  адамгершілік  немесе  этномәдени  құндылықтарға  негізделген  осы 

дағдылар студентке білім беру мен өмірлік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.  

Жаңару  жағдайындағы  мектеп  оқу  жетістіктерінің  жемісті  болу  сипатымен 

ерекшеленеді,  ал  оқу  процесі  әр  сабақта  білім  "жинау"  бойынша  оқушылардың 

өздерінің  бнлсенді  шығармашылығымен  сипатталады.  Мұндай  жағдайларда  студент  - 

таным  субъектісі,  ал  мұғалім  студенттердің  танымдық  белсенділігін  ұйымдастырушы 

ретінде әрекет етеді.  

Осы  жетістікке  жету  үшін  әр  мұғалім  өзінен  бастайды,  ол  жаңару  процесінің 

әлеуметтік  аспектісін  көрсетеді.  Мұғалім  педагогикалық  ойлаудың  инерциясын 

еңсеріп, студентпен бірге оқуға тиіс.  

Оқушылардың  дамуына  ықпал  ететін  достық  қарым-қатынастағы  ортаны  құру 

маңызды.  

Мектептегі білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде:  

-  энциклопедиялық  сипаттағы  нақты  материалды  беріп  оқытудан,  ақпарат  алу 

жолдарын үйренуге бағытталған оқытуға баса назар аударылды; 

- ынтымақтастық пен тәуелсіздікке қабілетті жеке тұлғаны әлеуметтендіру; 

- ақпарат алу, талдау немесе тиімді пайдалану мүмкіндігін қалыптастыру;  

-  білім  беру  процесінің  дәстүрлі  ұйымдастырылуынан,  оқу  жоспарларында 

көрсетілген  білім  мазмұнын  анықтағаннан  кейін,  ең  алдымен,  білім  беру  бағыттары 

бойынша  анықталған  немесе  қызмет  бағытын  көрсету  күтілетін  нәтижелерге  назар 

аудару, яғни студенттер «біледі», «түсінеді», «қолданады», «талдайды», «синтездейді», 

«бағалайды».  

Жаңартылған оқу бағдарламалары арасындағы айтарлықтай айырмашылық: 

-  пәннің  мазмұнын  құрастырудағы  спиралдылық  принципі,  яғни  білім  мен 

дағдыларды біртіндеп тік немесе горизонтальды түрде қалыптастыру (тақырыптар мен 

сыныптар бойынша дағдылардың күрделілігі);  

-  пәндік  операциялардың  маңызды  түрлері  бойынша  жіктелетін  таным 

заңдылықтарына  негізделген,  Bloom  таксономиясының  оқу  мақсаттарының 

иерархиясы;  

-  оқыту  деңгейінде  педагогикалық  мақсаттарды  белгілеу  немесе  тренинг 

барысында мүмкіндігінше ішкі модульдік байланыстарды ескеруге мүмкіндік береді;  

-  бір  білім  беру  аймағындағы  пәндердің  арасында,  сонымен  қатар  пән  аралық 

байланыстарды жүзеге асыру кезінде де «кросс тақырыбының» бар болуы; 

-  секциялардың  мазмұны  мен  уақыт  талабына  сәйкес  ұсынылған  тақырыптар, 

әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға баса назар аудару; 

-  ұзақ  мерзімді,  орта  мерзімді  немесе  қысқа  мерзімді  жоспарлар  түріндегі  оқу 

үдерісін технологиялық дамыту.  

14 

 

Оқу жоспары 

Білім берудің күтілетін нәтижелері әрбір бөлім үшін нақты пәндерді оқыту, ұзақ 

мерзімді  немесе  орта  мерзімді  оқыту  мақсаттарын  қалыптастыру  мақсатында 

нақтыланады.  

Оқу бағдарламасына бекітілген пәндер бойынша оқу жоспары ұсыныс сипатына 

ие. Ұзақ мерзімді немесе орта мерзімді жоспарларда ұстаздарға сабақтарда тақырыптар 

мен  секцияларға  сәйкес  сабақ  өткізу  бойынша  ұсынымдар  беріліп,  ұсынылған  білім 

беру  ресурстары  (интернет,  мәтіндер,  жаттығулар,  бейне  немесе  аудио  материалдар 

немесе т.б.) берілген.  

Ұзақ мерзімді  жоспар оқу  жоспарының элементі  ретінде оқу материалдарының 

бір  жыл  ішінде  аяқталатын  бөлімдері  мен  тақырыптарын  анықтайды.  Ұзақ  мерзімді 

жоспарда белгілі бір бөлім / бөлімнің тармақтары / тақырыбы бойынша оқуға болатын 

оқу мақсаттары қамтылған.  

Орта мерзімді жоспарлауды әдетте мұғалімдер тобы немесе жеке мұғалім жүзеге 

асырады,  оқу  жоспарын  бірнеше  сабақтарға  айналдырады.  Орта  мерзімді  жоспарлау 

ұзақ  мерзімді  жоспармен  анықталған  эталондарды  анықтайды  немесе  қысқа  мерзімге 

енгізіледі.  Орта  мерзімді  жоспарларда  белгілі  бір  кезеңге  арналған  негізгі  міндеттер 

тұжырымдалады, ол әр тоқсанға немесе бөлімге арналған Білім берудің тақырыптарын 

көрсетеді.  Бөлімдер  бойынша  сағаттардың  үлестірілуі  мұғалімнің  қалауы  бойынша 

өзгеруі мүмкін[1].  

Орта  мерзімді  жоспарларда  мұғалімге  тақырыптар  мен  секциялар  бойынша 

сабақ  жүргізуге,  студенттердің  аудиториядағы  қызметін  ұйымдастыруға,  сондай-ақ 

сабақ  барысында  ресурстарды  (интернет,  мәтіндер,  жаттығулар,  бейне  немесе  аудио 

материалдар  немесе  т.б.)  пайдаланады.  Мұғалім  сабақ  түрлерін  алмастыру  немесе 

өзгерту  мүмкіндігіне  ие,  осы  сыныптың  оқушыларының  жеке  қасиеттерін  немесе 

жетістік  деңгейін  ескере  отырып  жүргізіледі.  Қысқа  мерзімді  жоспар  немесе  сабақ 

жоспары  мұғалімнің  орташа  мерзімді  жоспардың  соңында  ұсынылған  үлгілік  жоспар 

бойынша  дербес  түрде  жасалады.  Қысқа  мерзімді  жоспар  жасаған  кезде  мұғалімге 

оқуға дифференцияланған тәсілге назар аудару немесе балалардың жеке ерекшеліктерін 

ескеру  ұсынылады.  Қысқа  мерзімді  сабақ  жоспарлау  мұғалімге  оқу  мақсаттарына 

тиімді  түрде  жетуге  көмектеседі.  Ол  үшін  мұғалім  оқу  материалын  мұқият  таңдайды 

немесе дұрыс әрекеттерді жасайжы. Әрбір сабақтан кейін мұғалім оқу материалын оқу 

барысында туындаған қиындықтарды анықтау үшін сабақты (рефлексия) талдауға тиіс.  

Қысқа  мерзімді  жоспар  жасаған  кезде  мұғалім  мынадай  ұсыныстарды 

басшылыққа алады:  

-  сабақты  ұйымдастырғанда,  оқу  жоспарында  немесе  оқу  жоспарында 

көрсетілген мақсаттарды басшылыққа алу керек; 

-  сабақтың  мақсаттарын  тұжырымдау  қажет  (С.М.А.Р.Т.  принципі  бойынша), 

яғни нақты, өлшенетін, қол жеткізуге болатын мақсаттарды белгілеу; 

- орта мерзімді жоспарға енгізілген барлық іс-шаралар сабақта ұйымдастырылуы 

тиіс; 

-  Қажет  болған  жағдайда  мұғалімнің  өз  қалауы  бойынша  іс-шаралар  тізімі 

толықтырылуы тиіс.  

Мұғалім  білімнің  жалғыз  көзі  ретінде  емес,  студенттердің  белсенді  білім  беру 

немесе танымдық белсенділігін ұйымдастырушы ретінде әрекет етуі керек.  

Ресурстар 

Мұғалімдерді  қолдау  мақсатында  Қазақстан  Республикасының  МЖББС-2015, 

білім беру бағдарламалары немесе оқу бағдарламалары (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді 

немесе  орта  мерзімді  жоспарлардың  үлгісі),  критериалды  бағалау  жүйесіндегі  оқу-

әдістемелік  материалдар,  цифрлық  білім  беру  сияқты  ресурстар  ұсынылады. 

Мұғалімдерді оқытумен қатар Зияткерлік мектептердің ресурстық орталықтары арқылы 

қолдау  жүргізіледі,  онлайн  кеңес  беру  жүйесі  енгізілетін  болады.  Академия 

15 

 

мұғалімдерге  әдістемелік  қолдау  немесе  көмек  көрсету  мақсатында  «Тіл  немесе 

әдебиет»  пәніне  сәйкес  қысқа  мерзімді  жоспарларды  әзірлеу,  «Математика»,  «Әлемді 

тану»,  «Жаратылыстану»  пәндері  бойынша  интеграцияланған  пәндерді  оқытуға 

арналған  әдістемелік  нұсқаулар  мен  ұсыныстарды  немесе  басқа  да  материалдарды 

дайындады[2].  

Осы  нұсқаулықтар  Академияның  сайтында  (www.nao.kz)  бар.  Http://nis.edu.kz 

Назарбаев Зияткерлік мектептерінің ресми сайтында білім берудің мазмұнын жаңартуға 

немесе  барлық  орталықтардың  www.cpm.kz,  www.cep.kz,  www.erc.kz,  www.cpi.kz 

сайттарына  сілтемелері  бар  барлық  ақпаратты  біріктіретін  жаңартылған  білім 

мазмұнын таратудың бірыңғай онлайн платформасы құрылды. 

Педагогикалық тәсілдер мен ынтымақтастық 

Білім мазмұнын жаңартып отыру мұғалімге аудиторияда осындай іс-әрекеттерді 

ұйымдастыруды  талап  етеді,  ол  әр  адамның  өміріне  шығармашылық  қабілеттерін 

дамытуды немесе белсенді технологияларды енгізумен, балаларға гуманистік көзқарас 

енгізуді қамтамасыз етеді.  

Қазіргі  заманғы  мұғалім  әртүрлі  педагогикалық  тәсілдерді  біріктіру  кезінде 

барлық  мүмкіндіктерді  пайдалану  үшін  әр  түрлі  арсеналды  оқыту  стратегиясына  ие 

болуы  керек.  Білім  беру  стратегиялары  барлық  сыныппен,  топпен,  жеке  жұмысымен, 

оқушылардың  кері  реакциясымен  жұмыс  істейді.  Мұғалімдер  бастауыш  сыныптағы 

әріптестерімен,  кәсіптік  қауымдастық  желісінде  оқытылатын  пәндермен,  коучинг 

немесе  тәлімгерлік  процестерінде  ынтымақтасу  үшін  өздерінің  кәсіби  қабілеттерін 

жетілдіруі керек[3].  

Қолданыстағы 

оқу 

жоспарларынан 

айырмашылығы, 

«Оқу 

үрдісін 

ұйымдастырудағы  педагогикалық  тәсілдер»  бөлімі  мұғалімге  оқыту  мақсаттарына 

табысты жетудің әр түрлі тәсілдерін, технологияларын немесе стратегияларын қолдану 

бойынша  пайдалануға  ұсынылған  білім  беру  мазмұнын  жаңартылған  оқу 

бағдарламаларына қосады.  

Мысалы:  

1)  стратегиялар:  өзін-өзі  басқаратын,  эксперименталды,  сыни,  коммуникативті, 

контекстік; 

2)  технология:  шағын  топтарда  (командамен),  кейс-сатылармен  (нақты 

жағдайларды  талдау),  рөлдік  ойындарда  немесе  іскерлік  ойындарда,  модульдік 

оқытуда. 

3)  әдістер:  проблемалық  оқыту,  жеке  оқыту,  пәнаралық  оқыту,  тәжірибеге 

негізделген оқыту, жобалау әдісі.  

Мұғалім  педагогикалық  тапсырмаларды  оқытуда  немесе  шешуде,  жеке  немесе 

кәсіби қасиеттерін жақсартуда стереотиптерді жеңуге тырысуы керек. Ол үшін белсенді 

қарым-қатынас  жасау  немесе  әріптестерімен  тәжірибе  алмасу,  онлайн  немесе  дербес 

режимдерде  талқылау  немесе  ынтымақтастық,  жалпы  мәселелерді  шешу  немесе 

инновацияларды  енгізу  арқылы  кәсіби  желілік  қоғамдастықтарды  пайдалану 

ұсынылады[5].  

Бағалау жүйесі 

Қазақстандық  жалпы білім беру  мектептері  үшін критерийлік бағалаудың жаңа 

жүйесі  оқушыны  дамытуға,  оның  қызығушылығын  арттыруға  немесе  оқуға 

ынталандыруға  бағытталған  болады.  Бұған  әрбір  оқушы  мен  оның  ата-анасы  үшін 

түсінікті немесе өлшемді бағалау критерийлерін құру арқылы қол жеткізуге болады. 

 

16 

 

 

1-сурет - критериалды бағалау жүйесінің ерекшеліктері  

  

Критерийлік  бағалау  жүйесінің  мазмұны  стандарттармен,  процестермен, 

құралдармен  немесе  бағалау  нәтижелерімен  анықталады  немесе  бірқатар  нормативтік 

немесе  нұсқаулық-әдістемелік  құжаттармен  реттеледі.  Критерилік  бағалау  ережесі 

Қазақстан  Республикасының  білім  беру  ұйымдарының  бастауыш  білім  беру 

мектептерінде  оқушылардың  оқу  жетістіктерін  бағалауды  ұйымдастыру  немесе  өткізу 

тәртібін  анықтайды,  онда  бастауыш  білім  берудің  оқу  бағдарламалары  бекітілген 

немесе  Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік  жалпы  міндетті  білім  беру 

стандарттарына  сәйкес  жүзеге  асырылады.  Құжатпен  реттеледі:  қалыптастырушы 

немесе  жиынтық  бағалауды  ұйымдастыру  немесе  өткізу  тәртібі;  тоқсанға  арналған 

сандық  бағалауды  модерациялау  рәсімдері;  тоқсан  немесе  оқу  жылына  арналған 

бағаларды беру тәртібі; тыңдаушының портфолиосын сақтау бойынша ұсыныстар.  

Критериалды бағалау құрылымы  

Оқу  жылы  барысында  оқудағы  жетістіктер  мен  жетістіктер  туралы  мәліметтер 

жинау  үшін  бағалаудың  екі  түрі  жүзеге  асырылады:  қалыптастырушы  бағалау  немесе 

жиынтық  бағалау.  Кумулятивтік  бағалау,  өз  кезегінде,  секцияны  /  кросс-тақырыпты, 

тоқсандық немесе орта білім деңгейін қысқаша бағалау рәсімдерін қамтиды.  

   Бағалаудың  тәсілдері  пәннің  мазмұнына  немесе  критерийлік  бағалау  түріне 

байланысты әртүрлі болуы мүмкін. 

Қалыптастырушы  бағалау  оқу  процесінің  ажырамас  бөлігі  болып  табылады 

немесе  мұғалім  тарапынан  тоқсан  сайын  жүйелі  түрде  өткізіледі.  Қалыптастырушы 

бағалау оқушылар мен мұғалім арасындағы баллдар мен бағалар қоюсыз үздіксіз кері 

байланыспен  қамтамасыз  етеді.  Форативтік  бағалау  кезінде  стажер  қатеге  немесе  оны 

түзетуге  құқылы.  Осы  тыңдаушының  мүмкіндіктерін  анықтауға,  қиындықтарды 

анықтауға,  жақсы  нәтижелерге  қол  жеткізуге  немесе  оқу  үдерісін  уақтылы  түзетуге 

мүмкіндік береді.  

Қалыптастырушы  бағалау  -  осы  оқу  жетістіктерінің  өсуіне  немесе  дамуына 

тікелей  әсер  ететін  процесс  немесе  мұғалім  мен  оқушы  арасындағы  кері  байланыс 

қамтамасыз етіледі.  

17 

 

Қалыптастырушы  бағалау  қосымша  жаттығулар  немесе  тесттер  ретінде 

қаралмастан,  Білім  берудің  ажырамас  бөлігі  болуы  керек.  Оқудың  мақсаттары  немесе 

оқу жоспарының әрбір бөліміне күтілетін нәтижелер формативті бағалау тәжірибесінің 

мазмұнын анықтайды[7].  

 Қазақ  тілін  оқыту  әдістеменің  ғылыми  пән  ретіндегі  мазмұнының  негіздерін 

анықтау  аса  қажетті  емес.  Басқа  пәндерді  оқыту  әдістемелері  сияқты  қазақ  әдебиетін 

оқыту  әдістемесі  де  белгілі  бір  жүйеге  негізделіп  дамиды.  Осы  орайда  әдістемеліктің 

бай  мазмұны  мен  оның  сан  түолілігін  ашатын  пікірлердің  де  әр  алуан  екендігін  айту 

қажеттігі туындайды.  

жүктеу/скачать 7,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: