Филология факультеті Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы

1  Тенишев  Э.Р.  Тюркское  языкознание  в  СССР  за  шестьдесят  лет  //  Избранные  труды.  Книга  третья.  –  Уфа 

ИИЯЛ УНЦ РАН, 2011. – 256 с.  

2 Гаджиева Н.З. Тюркские языки // Языки мира: Тюркские языки. М., 1996. – 543 с.  

3 Тенишев Э.Р. Тюрксие языки // Избранные труды. Книга третья. – Уфа ИИЯЛ УНЦ РАН, 2011. – 256 с.   

4 Садирова К.Қ. Түркі тілдері синтаксисінің зерттелуі. Алматы: «Үш қиян баспасы», –2013 ж. 101б.  

 Қосымша әдебиеттер  

5    Балақаев  М.,  Сайрамбаев  Т.  Қазіргі  қазақ  тілі:  Сөз тіркесі мен  жай  сөйлем  синтаксисі.  –  Алматы:  «Санат», 

1997. – 240 б.  

6 Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. – Алматы: «Санат», 1998. – 192 б.  

1. 

2. 

3. 

Сабақ  мақсаты:  түркі  тіл  біліміндегі  құрмалас  сөйлем  синтаксисінің  зерттелуі  туралы  ғылыми  танымын  кеңейту, 

Бақылау сұрақтары:  

1. 

Түркі тілдеріндегі құрмалас сөйлем теориясын қалыптастырған ғалымдар? 

Қазақ тілінде құрмалас сөйлем синтаксисі мәселелерінің зерттелуі неше кезеңге бөлінеді? 

3. 

Башқұрт тілінде құрмалас сөйлем қалай аталады? 

Татар тілінде құрмалас сөйлем қалай аталады? 

5. 

Құрмалас сөйлем неше предикативтік компоненттен тұрады? 

Жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің айырмасына тоқталыңыз? 

7. 

Өзбек тілінде құрмалас сөйлемді зерттеген кім? 

Екі немесе одан да көп жай сөйлемдерден құралып, күрделі бір ғана ойды білдіретін, интонациялық жағынан бір бүтін 

болып  тұратын  сөйлемдер  құрмалас  сөйлемге  жатады  (Т.Қордабаев.24-б).  2.  Құрамындағы  екі  не  одан  да  көп 

сөйлемдердің  предикаттық  қатынастың  негізінде  тұлғалық,  мағыналық  және  интонациялық  жағынан  өзара  тығыз 

байланыста  жұмсалып,  күрделі  бір  ойды  білдіре  айтылуын  құрмалас  сөйлем  дейміз  (Қ.Есенов.  5-б.).  3.  Құрмалас 

сөйлем деп екі не одан да көп предикативтік компоненттердің өзара лексика-семантикалық, грамматикалық тәсілдердің 

көмегімен  мағыналық,  құрылымдық,  интонациялық  біртұтастық  жасап  бірігуі  арқылы  күрделі  ойды  білдіруге  қызмет 

ететін коммуникативтік бірлік түрін айтамыз (Қазақ грамматикасы. 690-б.).  

Жаттығулар    

Ғылыми анықтамаларға сүйене отырып төменде берілген кестені толтырыңыз.

  

Құрмалас сөйлем 

........................  :  «  ....  сложное  предложение  является  своеобразной  единицей  человеческого  общения  и  речи,  оно 

выражает  комплекс  мыслей,  его  компоненты  передают  ся  в  форме  односоставных  и  двухсоставных  предложений; 

сложное целое состоит из двух или нескольких предложений, компоненты соединяются между собой или интонацией, 

или падежными аффиксами, или послелогами, или союзами, заимают определенное, постоянное место» 

Блиц тест  

1. Өзбек тілінде құрмалас сөйлемді зерттеген ғалым? 

а) Г.А.Абдурахманов     ә) М.С.Маханбетов    б) Ғ.Ғ.Сәйетбатталов  

2.Құрмалас сөйлемді белгілеңіз 

а)  Енді  әзіл  әңгімеге  кірісе  бергенде,  ауыз  үйдің  есігі  шалқасынан  ашылды.  ә)  Енді  әзілдеспейтін  болды.    б)  Оспан, 

қарағым, енді әзілдеспеген дұрыс болар.  

3. Құрмалас сөйлемдер башқұрт тілінде қалай аталады? 

а)  кушма һөйләм        ә)   кушма жөмлә   б)  қуш сөйлем  

Әдебиеттер: