Филология факультеті: Түркітану
жүктеу/скачать 74,33 Kb.
|
Документ Microsoft Word
- Бұл бет үшін навигация:
- ТөртіншіДен
- Алтыншыдан
| БіріншіДен, адамның дене және эмоционалдық дамуы жүзеге асады. Балалық шақтағы және ерте жастық шақта қабылдайтын мүндай әсерді тек отбасы ғана бере алады, басқа әлеуметтендіру институттары мүндай қызметті жүзеге асыра да, орнын толтыра да алмайды. Балабақша кезінде, кіші мектеп жасында және жеткіншек жас кезеңінде де отбасы баланың әлеуметтенуі үшін, маңызды әлеуметтендірушілік рөлді атқарады, әйтсе де бірден-бір орта болудан қалады. Басқа да әлеуметтендіру институттарының қызметінің ықпалы қосарлана бастайды, бірақ қарттық шақта қайтадан бірден-бір әлеуметтендіру ортасы болады.
ЕкіншіДен, бала өмірінің алғашкы үш жылындағы оның жыныстық психологиясының қалыптасуында отбасы маңызды рөл ойнайды. Әкенің үлына немесе қызына деген жеке қатынасы шешуші міндетті атқарады, яғни әкенің үлының агрессивті қарым-қатынасы мен кызының нәзік әрекетіне деген жеке қатынасы мен көзқарасы, олардың жыныстық санасының қалыптасуына түрткі болады. Ана, әдетте балаларының бәріне бірдей мейірімділікпен қатынас жасайды. Отбасындағы әкенің бала әрекетіне немқүрайлы қарауы немесе отбасында әкенің жоқтығы баланың жыныстық әлеуметтену процесінің өтуінде проблема туғызады. ҮшіншіДен, баланың ақыл-ойы жағынан дамуында да отбасы жетекшілік рөл ойнайды, сонымен қатар әлеуметтенудің барлық кезеңдерінде баланың мәдениеттік қарым-қатынастың мөлшерін сезінуіне және меңгеруіне ыкпал етеді. ТөртіншіДен, отбасы адамның отбасылық рөлдерді орындаудағы әлеуметтік нормаларды меңгеруінде де маңызды орынға ие. БесіншіДен, отбасылық және үлттараралық қатынастарға бағытталған және балалардың өмірлік стилін, өмірлік жоспары мен оған жетуге апаратын өмірлік талпыныстарын, кызығушылық деңгейлерін анықтайтын қүндылық бағдары да осы отбасында қалыптасады. Алтыншыдан, адамға әлеуметтік-психологиялық қолдау көрсету отбасына тән, бүл сипат баладағы өзіне деген бағаға, өзін-өзі қүрметтеу деңгейіне, өзін-өзі қабылдау шарасына, өзін-өзі жүзеге асырудың тиімділігі мен аспектілеріне байланысты болады Ауылдық отбасының әлеуметтік мәртебесінің баланың әлеуметтену үдерісіне әсері.Отбасының әлеуметтік жағдайы балаларға, әсіресе ауылдық жердегі балаларға жиі әсер ететіні бәрімізге белгілі. Ауыл – халықтың басым бөлігі үйде отыратын аймақ, халқының 70%-ы қарт және кәмелетке толған адамдар.Бұл аймақтарда барлық әдет-ғұрып, салт-дәстүр сақталған. Мен өз оқиғамды мысалмен айта аламын. Менің отбасымдағы әлеуметтік жағдайым толық емес жанұя.Менің анам жоқ.Мектепте жүргенде менің бағытым бойынша қорқытулар көп болатыны есімде.Адамдар киіміне және мінезіне қарап бағалауды ұнатады: «Бірақ оның анасы жоқ.қандай тәрбиесі бар дейің» т.б. Ауылдық отбасы (қалалық отбасына қарағанда балалар өздерін ата-аналарымен көбірек сәйкестендіреді) өз мүшелерінің әлеуметтенуіне негізінен микроқоғам ретінде ауыл сияқты, көбінесе әлеуметтік-кәсіптік мәртебесіне қарамастан әсер етеді. Ауыл балаларының әлеуметтенуінде қаланың ауылға үнемі өсіп келе жатқан ықпалы ерекше рөл атқарады. Ол өмірлік құндылықтардың нақты, ауыл жағдайында қол жетімді және қалаға тән және ауыл тұрғыны үшін стандарт, арман болуы мүмкін арасындағы белгілі бір қайта бағдарлауды тудырады Қалалық отбасының әлеуметтік мәртебесінің баланың әлеуметтену үдерісіне әсері Қала мыналармен сипатталады: тұрғындардың көп санының шоғырлануы және халықтың тығыздығы шектеулі аумақта; адам өмірінің әртүрлілігінің жоғары дәрежесі (еңбекте де, өндірістік емес салаларда да); сараланған әлеуметтік-кәсіби және көбінесе халықтың этникалық құрылымдары. Қала тұрғындарының, әсіресе өскелең ұрпақтың әлеуметтенуіне ерекше жағдай туғызатын бірқатар сипаттамаларға ие. Қазіргі қала объективті түрде мәдениет орталығы болып табылады: материалдық (сәулет, өнеркәсіп, көлік, материалдық мәдениет ескерткіштері), рухани (тұрғындарды тәрбиелеу, мәдениет мекемелері, оқу орындары, рухани мәдениет ескерткіштері және т.б.). Осының арқасында, сондай-ақ тұрғындардың қабаттары мен топтарының саны мен әртүрлілігі қала тұрғындарына әлеуетті қолжетімді ақпараттың назарында. Мегаполис үшін елді мекеннің бір түрі ретінде шектеулі жерде көп адамдар мен ерекше халықтың шоғырлануы тән. Әлеуметтану тұрғысынан бұл симптом мегаполистерді басқа тұрғын үйлермен тығыз байланыста орналасқан елді мекендер ретінде сипаттайды, сондай-ақ, мысалы, жұмысшылардағы сияқты және өндірістік емес өнеркәсіпте де тұрғындардың жұмысының әртүрлілігін сипаттайды. Қала халқының бұл ерекшеліктері отбасы құрылымына және балалардың әлеуметтенуіне сәйкес әсер етеді. Қалалық отбасылардың ауылдармен салыстырғанда балаларды оқыту, толыққанды бос уақытын өткізу және сауықтыруға, мәдени құндылықтармен таныстыруға мүмкіндіктері мол. Қала мен ауылдағы отбасының әлеуметтік мәртебесінің баланың әлеуметтену үрдісіне әсері.Қала мен ауыл,әлеуметтік экономикалық әлеуметтік-психологиялық, мәдени және табиғи өмір сүру жағдайындағы айырмашылықтар олардың тұрғындарының мінез-құлқындағы ерекше белгілердің пайда болуының нақты алғышарттары болып табылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өсіп келе жатқан жеке тұлғаға әсер ететін факторлар қалалық және ауылдық менталитеттердің пайда болуына әкеледі. Менталитет немесе діл (лат. мента — жан құрылымы) - ойлаудың үлгісі, этностың, әлеуметтік топтың, индивидтің жалпы рухани мінез-құлқы. Қала мен ауылдың әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық, мәдени және табиғи өмір сүру жағдайындағы айырмашылықтар олардың тұрғындарының мінез-құлқындағы ерекше белгілердің пайда болуының нақты алғышарттары болып табылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өсіп келе жатқан жеке тұлғаға әсер ететін факторлар қалалық және ауылдық менталитеттердің пайда болуына әкеледі. Менталитет немесе діл (лат. мента — жан құрылымы) - ойлаудың үлгісі, этностың, әлеуметтік топтың, индивидтің жалпы рухани мінез-құлқы. Қалалық өмірдің ерекшеліктері Қала адамдардың әсіресе оқушылардың ұтқырлықтарын арттырады Әртүрлі ақпарат алады. Ақпараттың тасымалдаушылары сәулет, қала құрылысы, көлік, жарнама, жеке адамдар, мекемелер мен ұйымдар болып табылады. Қалада күндізгі уақытта студент көптеген адамдармен кездеседі Қоршаған шындықты жақсы бағдарлауға көмектесетін әлеуметтік қарым-қатынас тәжірибесін жинауға мүмкіндік береді. Cонымен қатар баланың байқау қабілетін дамытады және әлеуметтік өмірге деген қызығушылығын оятады. Қазіргі қалада бала тұрғылықты жері бойынша көптеген ұжымдар мен топтардың мүшесі болып табылады. Жасы ұлғайған сайын ол соғұрлым көп топтарға кіреді. Әрқайсысының өз талаптары, өмір сүру стандарттары мен қарым-қатынасы бар. Қала жеке тұлғаға кең шеңберлер мен байланыс топтарын, құндылықтар жүйесін, өмір салтын таңдау мүмкіндігін ұсынады. Мұнда өсіп келе жатқан адамның өзін-өзі тануының алуан түрлі мүмкіндіктері бар. Ауылдық елді мекен жас ұрпақты әлеуметтендірудің тиімді факторы болып қала береді , өйткені оларда адамның мінез-құлқын әлеуметтік бақылау әлі де күшті. Ауылдық елді мекен жас ұрпақты әлеуметтендірудің тиімді факторы болып қала береді, өйткені оларда адамның мінез-құлқын әлеуметтік бақылау әлі де күшті. Ауылдардың өмір салтында дәстүрлі көршілік қауымдастықтың элементтері сақталды. Барлығы бір-бірін жақсы біледі, сондықтан кез-келген шаруаның өміріндегі әр эпизод басқалардың бағалау объектісіне айналуы мүмкін. Тұрғындар арасында үлкен әлеуметтік және мәдени айырмашылықтардың болмауы ересектер мен балалар арасындағы тығыз қарым-қатынасқа жағдай туғызады Қазіргі ауылдар мен ауылдар ауыл өмірінің көптеген дәстүрлі ерекшеліктерін сақтап қалды. Олардағы өмір ырғағы өлшенген жайбарақат. Алайда, соңғы онжылдықтарда қаланың ауылға әсерінің күшеюі байқалуда. Ауылдағы және қаладағы ата-аналардың қабылдауы Q-сұрыптау әдіснамасын қолдана отырып баланың дамуының интелектуалдық, әлеуметтік эмоционалдық зерттелді. Физикалық Қалалық ата –аналар Интеллектуалдық Ауылдық ата-аналар Әлеуметтік Қалалық ата-аналар Эмоционалдық Ауылдық ата-аналар Отбасы — бірлесіп күн көретін, туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы. Балалар тәрбиесін жүзеге асырып, басқа да қоғамдық тұрғыдан мәнді қажеттіліктерді қанағаттандыратын некелік немесе туыстық қатынастармен байланысқан адамдар тобы Отбасының маңызды сипаты: Қызметі Құрылымы Динамикасы Рухани қарым –қатынас қызметі Рухани қарым-қатынас қызметі – бос уақытты бірлесе өткізу, екі жақты рухани байыту қажеттіліктерімен қанағаттандыру. Адамдар отбасылық құндылықтар Адамдар отбасылық құндылықтар дегенді естігенде көз алдарына бірден құндылықтар түсіп , бір-бірімен ортақ тіл таба алады. Бірақ дәстүрлі отбасылық құндылықтардың әртүрлі болғанына байланысты адамдар осы тақырыпта ортақ тіл таба алмайды. Дәстүрлі отбасылық құндылықтар дегеніміз қарт адамдардың жас отбасыға берген ақыл-кеңестері. Қазіргі таңдағы жас отбасылардың ажырасу статистикасы өскеніне байланысты жас отбасыларға олардың дәстүрлі отбасылық құндылықтары туралы теледидардан , ғаламтордан көруге болады. Әр отбасыда бұл құндылықтар әртүрлі.Бірақ олардың ұқсас жақтары да бар. Мысалы, кез-келген жанұяда дінді сақтап қалу, некені бұзбау, ұрпақ жалғастыру, баларды тәрбиелеу деген дәстүрлі отбасылық құндылықтар ортақ болады. Тәрбиелі отбасылық құндылықтарҚазіргі таңдағы отбасылар бұрынғы салт-дәстүрді ұстануда. Бірақ сол ұстанымның өзгеруіне байланысты олар әр отбасыда әртүрлі. Ол ұстанымның өзгеру себептері заманның өзгеруіне байланысты. Себебі әр замандағы адам әртүрлі. Мысалы, бұрынғы замандағы отбасы құндылықтарымен қазір өмір сүру мүмкін емес. Бұрын адамдар әйелдеріне , қазіргі жас отбасылар бір-біріне гүл немесе көйлек сыйлайды.Сонымен қатар қазіргі отбасылық құндылықтарға махаббат, сенім, Отбасындағы алғашқы өмір сабақтары балаға əрекет жасаудың нұсқасы ретінде əлеуметтік ақпаратты таңдап қабылдауға, өңдеуге, меңгеруге немесе қабылдамауына негіз болады. Балаға отбасы тарапынан əсер ету үдемелігі мен нəтижелілігі бойынша теңдессіз. Себебі ол үздіксіз, бір мезгілде жүзеге асады, қалыптасып келе жатқан тұлғаға жан-жақты əсер етеді, көп жылдарға жалғасады, отбасындағы байланыстардың тұрақтылығына, балалардың да, ата-аналардың да өзара эмоционалдық қарымқатынасына негізделеді. Мұнда сүйіспеншілік пен сенім тəрізді табиғи сезімдер туралы ғана сөз болып отырған жоқ, сонымен қатар балалардың өз қауіпсіздігін, қорғалғандығын, өзін мазасыздандырған ойлармен бөлісу мүмкіндігін, көмек алатындығын сезіну туралы айтылады. Отбасылық қарым-қатынас, тəрбие барысында балаға аға ұрпақтың өмірлік тəжірибесі, сезім мəдениеті мен мінез-құлқының деңгейі беріледі.Қала Балаларды тəрбиелеудегі отбасылық əлеуметтендіру бала мен ата-ананың тікелей «жұптасып» өзара қарым-қатынас жасауын ғана білдірмейді. Идентификацияның əсері қарсы рөлдік өзара толықтыру арқылы бейтараптандырылады. Мысалы, ата-ананың екеуі де шаруашылықпен жақсы айналысса, балада мұндай қабілеттің дамымауы мүмкін, себебі баланың көз алдында жақсы үлгі болса да, отбасы баланың осы қабілеттерін қолдауын керек етпейді. Керісінше, анасы шаруашылықпен айналыспайтын отбасында бұл рөлді қызы жақсы атқарады.Және бұл жағдай көбіне қалаларда орын алады.Ауыл балаларында ата-анамен, отбасы мүшелерінің арасында үйлесімді, өзара түсіністік қарым-қатынас баланың әлеуметтік-психологиялық дамуына ерекше тиімді ықпал етеді. Отбасындағы өзара сыйластық пен түсіністік ертең ер жеткенде қоғамдық ортадағы адамдармен жайлы қарым-қатынас құруға негіз береді. Ата-ана жас ерекшеліктеріне сәйкес баланы ертерекотбасы шаруашылығына араластара отырып, білмегенін түсіндіре отырып, бірге атқару арқылы танымдық үрдістерінің аумағын кеңейтеді, еңбек сүйгіштікті, еңбек әрекетінде өзгелермен үйлесімді қарым-қатынас жасау түсініктерін қалыптастырады.Қала мен ауыл бойынша бала тәрбиесіндегі психологиялық-педагогикалық мәдениетін арттыру мақсатында бала-бақша тәрбиешілері, мектеп мұғалімдері жүйелі жоспармен қызықты тақырыптар бойынша жұмыстар ұйымдастыру арқылы жүргізу қажет. Егер мұғалім мектептен, ал ата-ана үйден бірі-бірімен байланыссыз баланы жеңіске жетелесе, оның нәтижесі көп болмайтыны ғылыми зерттеулермен тұжырымдалған. Сондықтан да баласының тағдырына алаңдайтын ата-ана мектеппен, мұғалімдермен тығыз қарым-қатынас орнатып, екі жақ біріге отырып, жүйелі тәрбие бере алады. Көптеген ата-аналармен жұмыс істеу табандылықты, зор еңбекті талап етедітүсіністік және т.б жатады. Қорытынды Адамның әлеуметтену үрдісі кезінде оның мінез-құлқына әсері болып отырады. Мысалы жеткіншек шақ – балалық шақтағы ең қиын және ең күрделі кезең. Бұл кезеңді өтпелі кезең деп те атайды. Себебі, бұл кезде жеткіншектер балалық шақтан ересек шаққа өтеді. Бұл кезде бала бойында көптеген өзгерістер болады. Ол анатомиялық , физиологиялық , интелектуалдық , адамгершілік дамуында және оның әрекет түрлерінде өзгерістер болады . Әлеуметтік мәртебесі — бұл сәтте баланы тәрбиелеп отбасыларына бейімдеу көрсетеді тән болып табылады. Ол уақыт өте өзгереді динамикалық параметр болып табылады. Қала мен ауылдың әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық, мәдени және табиғи өмір сүру жағдайындағы айырмашылықтар олардың тұрғындарының мінез-құлқындағы ерекше белгілердің пайда болуының нақты алғышарттары болып табылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өсіп келе жатқан жеке тұлғаға әсер ететін факторлар қалалық және ауылдық менталитеттердің пайда болуына әкеледі.Менталитет немесе діл (лат. мента — жан құрылымы) — ойлаудың үлгісі, этностың, әлеуметтік топтың, индивидтің жалпы рухани мінез-құлқы.Қала мен ауылдың әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық, мәдени және табиғи өмір сүру жағдайындағы айырмашылықтар олардың тұрғындарының мінез-құлқындағы ерекше белгілердің пайда болуының нақты алғышарттары болып табылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өсіп келе жатқан жеке тұлғаға әсер ететін факторлар қалалық және ауылдық менталитеттердің пайда болуына әкеледі. Пайдаланылған әдебиеттер 1. Басова Н.Ф. Социальная работа с различными группами населения. / Под ред. Н.Ф. Басова. – М.: КНОРУС, 2012. – 663 с. 2. Отбасылық өмір психологиясы: оқу құралы / Б.К. Каирова, Д.С.Тойымбетова. – Қостанай: ҚМПИ, 2016. – 144 б. 3. Основные понятия социальной работы: Глоссарий. - СПб: Имена, 2007. - 100 с. 4. Қапанова Ж.Т. “Бала тәрбиесіндегі отбасының рөлі” 5. Раушан Әбсаттаров пен Мұқсын Дәкенов “Әлеуметтану: өзекті мәселелер”, Алматы “Қарасай” баспасы баспасы 2013 жыл. жүктеу/скачать 74,33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|