Философияның пайда болуы және дамуы Тақырып 4: Антика философиясы
жүктеу/скачать 85,29 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Өмip философиясы
| Ақыл (араб.: عقل ақл) — адамды басқа тіршілік иелерінен ерекшелейтін аса маңызды қасиет. Ежелгі ойшылдар еңбектерінде ақылдың екі деңгейі болатыны айтылады. Ол — пайым және парасат. [1]
Пайым — ақылдың табиғи күші, ол әрбір адамға тән. Есі дұрыс әрбір адамның тіршілік дағдыларын қай дәрежеде меңгергендігіне байланысты ойлау жүйесінің ең төменгі буыны. Парасат — ойдың мүлдем жаңа таным-білімдерді қорыта алатын және шындықтың аса терең мәнін танып біле алатын жоғары жасампаздық қабілеті. Философияның тарихында ақылдың осы екі деңгейін зерттеуге неміс философы Кант зор үлес қосты. Ол ойлау жүйесінің үш қасиетін бөліп атайды: жалпыны тану қабілеті (тіршілік ережелерін белгілеуі немесе ұғып алуы) — пайымдылығы; ерекшені жалпымен байланыстыруы (яғни жеке жағдайларды жалпының ерекшелігіне ендіруі) — тұжырымдау қабілеті; ерекшені жалпы арқылы анықтау қабілеті (яғни принциптерді шығару қабілеті) — парасаттылығы. Интеллектуалдық таным қабілеті әр адамда әртүрлі, тіпті бір адамның өзінің түрлі өмір кезеңдерінде ол бірдей болмайды. Ойлау қабілетін дамыту, тәрбиелеу керек. Адам танымының табиғи прогресі туралы айта келіп Кант алдымен ақыл дамитынын: тәжірибенің негізінде ой айқын тұжырымдарға, сонан соң тұжырымдар көмегімен ұғымдарға жететінін, содан кейін бұл ұғымдардың негіздері және себеп-салдарлары ақылмен танылып, ең соңында ғылыми жүйеге келтірілетінін дәлелдейді. Сондықтан ақыл беру де (жас жеткіншектерге) дәл сол жолмен жүруге тиіс. Оқытушы да өз тыңдаушысынан алдымен пайымдай алуды, сонан соң ақылдылықты, ең ақырында ғалымдық қасиеттерді күтуі керек. Ақыл-ой дамуының ең жоғарғы дәрежесі — даналық (өмірлік тәжірибеге сүйенетін терең ақыл). Адамның кейбір интеллектуалдық қызметтерін “жасанды интеллектіге” беру — компьютерлерді кеңінен қолдану да ақыл-ой қабілеттерін ары қарай жетілдіреді. Аристотель б.з.б. 384 жылы туған. Б.з.б. 322 жылы қайтыс болған. Аристотель - ежелгі грек философы, логиканың негізін қалаушы. Басқа да ғылымдардың негізін қалаған. Аристотель Платонның денесіз формалар туралы ілімін сынға алды. Бірақ Платонның идеализмін жеңе алмады. Сөйтіп, материализм мен идеализм арасында бір жағына шықпады. Философияда Аристотель 3 бөлімді қарастырды. Теориялық бөлім: болмыс туралы ілім, болмыстың құрамы, себептері және бастауы. Практикалық бөлім-адамдардың іс-әрекеті турлы ілім. Поэтикалық бөлім - шығармашылық туралы ілім. Ғылымның зерттейтін нәрсесі жалпылық болуы керек деп есептейді Аристотель. Жалпы, ақыл арқылы танылады. Бірақ, жалпы сезім арқылы қабылданатын жалқы арқылы өмір сүреді және сол арқылы танылады. Жалпыны танудың шарты: Индукциялық қорытындылау. Ол өз ретінде сезімдік қабылдаусыз мүмкін емес. Аристотель 4 себепті мойындайды. 1-себеп -материя, ол - қалыптасудың пассивті мүмкіндігі. 2-себеп - форма (түр), ол - мәндік болмыс, материядағы мүмкіндіктің шындыққа айналуы. 3-себеп - қозғалыс бастауы. 4-ші себеп – мақсатық себеп. «Табиғат, - Аристотель айтуынша, - бұл материядан формаға өтудің бірінен кейін бірі келіп отыратын тізбегі». Аристотель материяда пассивті бастауды көрді. Ал активтілікті тек формаға ғана таңды. Қозғалыс пен мақсат та формадан бастау алады. Қандай қозғалыстың формасы болмасын, қайнар көзі - құдай деп білді. Құдай объективтік сипатта болды. Аристотельдің формалды логикасы болмыс туралы ілімімен және ақиқат теориясымен тығыз байланыста болды. Логикалық формаларда ол болмыстың формаларын көре білді. Таным туралы ілімінде Аристотель шынайы білімді болжамдық білімнен ажыратты. Бірақ тіл арқылы ол екеуі байланыста болады. Тәжірбие Аристотельдің айтуынша: Болжамдық білімді тексерудің соңғы инстанциясы ғана емес. Себебі ақиқат сезім арқылы ғана емес, ақыл арқылы да танылады. Ол іс-әрекет арқасында, нәтижесінде фактілерді жинау нәтижесінде қалыптасады. Ғылымның мақсаты затты анықтау, ал оның шарты дедукцияны дедукциямен біріктіру. Себебі, - Аристотельдің айтуынша, - барлық ұғымға предикат бола беретін ұғым жоқ. Сондықтан түрлі ұғымдар бір топқа біріге алмайды. Сол себепті Аристотель категорияларды ойлап тапты. Категориялар шынайы мәндердің басқа топтарын өзіне біріктіретін жалпы ұғымдар: Аристотельдің категориялары (жалпы философиялық ұғымдар) 10. Категориялардың 9-ы мынандай сұраққа жауап береді: Заттардың қасиеттері қандай? Бір категория: “Болмыс деген не?” сұраққа жауап береді, ол мән категориясы. Аристотель мен Платонның Эйдосы мен категориялары Стоиктерді қанағаттандырмады. Олар Платон мен Аристотельдің философиясынан өмірдің мәні мен өзгергіштігі туралы жауап таба алмады 3) Өмip философиясы — 19-20 ғасыр шекарасында Германия мен Францияда пайда болған, буржуазиялық философияның субъективті-идеалистік бағыты, кең мағынада өмірдің мақсаты, мәні туралы мәселелерді қарастыратын философия. Иррационалстік бағыт ретінде Германияда (Шопенгауэр, Ницше, Дильтей, Зиммель) және Францияда (Бергсон) 19- 20 ғасырлар аралығында пайда болды. Олар классикалық рационализмге қарсы тұрды. Философияның бастауы ретінде «өмір» ұғымын пайдаланады.[1] Өмір философиясы барлық тіршілік иелеріне рухқа, не материяға ұқсамайтын, бірақ түйсік сезімі арқылы тануға болатын өмір көрінісінің формасы және әлдеқандай бір алғашқы реальдық ретінде қарастырады. Бұл философияның пайда болуына биология немесе психология сияқты ғылымдарының жедел дамуы әсер етті. Өмір философиясындағы басты ұғым - өмірдің мәні мен мағынасын алуан түрлі, оны қай позициядан, қалай түсіндіруге байланысты. Мұндағы «өмір» ұғымы бәрінен бұрын тірі организм өмір сүріунің шарты ретіне биология-натуралисттік мағынасында қолданады. Сонымен қатар, «өмір» - дүниенің фбсолюттік шектік негізі болып табылады. Ол материя мен санаға қарағанда белсенді, көп мағыналы әрі мәнгі қозғалыста болады. Оны сезімдік немесе ақыл ой сатылары арқылы емес, тек түйсікпен ғана тануға болады, әрі діни толғаныстармен топшаланады. Өмір философиясы ішкі логикасы жағынан екі салаға бөлінеді: ) Өмірді тек биология жағынан қарастырып, түсіндіріп биологиядық қасиеттерді шындық өмірдің барлық түрлеріне телиді.Бұл конспекция өмір философиясының психологиялық варианты деп аталады. ) Өмірді рухани күштердің иррационалдық құбылуы ерік және ішкі толғыныс формасында қарастырады. Сонымен бірге өмір философиясының мәдениет философиясы немесе «тарихи» нұсқа деп аталатын түрі де бар. Бұл қағиданы жақтаушылар өмірді « ішкі » жағынан талдап түсіндіре отырып, тікелей ішкі толғаныстарға жүгінеді. Өмірдің мәнін адам жан дүниесі мен психологиялық тәжірбиелері арқылы емес, мәдени тарихи тәжірібиелер арқылы түсіндіріледі. Өмір философиясының жекеленген нұсқалардың принциптік айырмашылықтарға қарамастан, оның әр түрлі концепцияларының ортақ негізі бар. Ол - қаншылдық пен позитивизм ықпалына байланысты 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында кең тарап, үстем болған мотодологизмге қарсы күрес жүргізу. Қазіргі таңда, Өмір философиясы экзистенцириализм мен персонализмге ұстанып отыр. Өмірдің мәні, болмыстың мәні - бұл болмыстың түпкі мақсатын, адамзаттың мақсатын, адамды биологиялық түр ретінде, сондай-ақ адамды жеке тұлға ретінде, негізгі дүниетанымдық түсініктердің бірі ретінде анықтауға байланысты философиялық және рухани проблема бұл адамның рухани-адамгершілік келбетін қалыптастыру үшін үлкен маңызы бар. Өмірдің мәні туралы мәселені адамның өмірінің мазмұны мен бағытын, оның әлемдегі орнын түсінуі, өмірді субъективті бағалау және алынған нәтижелердің бастапқы ниеттерге сәйкестігі деп те түсінуге болады, адамның қоршаған шындыққа әсер ету проблемасы және адамның оның өмірінен тыс мақсаттарды қоюы ... Бұл жағдайда сұрақтарға жауап іздеу қажеттілігі туындайды: «Өмірдің мәні неде?» (немесе адам өмірінің ең жалпы мақсаты) «Неліктен (не үшін, кім үшін) тұрады?» «Өмірлік құндылықтар дегеніміз не?» Өмірдің мәні туралы мәселе философияның, теологияның және фантастиканың дәстүрлі мәселелерінің бірі болып табылады, мұнда ол негізінен адамға өмірдің мәні неғұрлым лайықты екенін анықтау тұрғысынан қарастырылады. Өмірдің мәні туралы идеялар адамдардың іс-әрекеті барысында қалыптасады және олардың әлеуметтік мәртебесіне, шешілетін мәселелердің мазмұнына, өмір салтына, дүниетанымына және нақты тарихи жағдайға байланысты. Қолайлы жағдайларда адам өз өмірінің мәнін бақыт пен жақсылыққа жетуден көре алады; дұшпандық ортада өмір ол үшін өзінің мәні мен мағынасын жоғалтуы мүмкін. Адамдар өмірдің мәні туралы бір-біріне сәйкес гипотезалар, философиялық, теологиялық және діни түсіндірмелер ұсына отырып, сұрақтар қойды және қоя да береді. Наука в состоянии ответить с определённой долей вероятности на конкретные вопросы типа «Как именно …?», «При каких условиях …?», «Что будет, если …?», в то время как вопросы типа «В чём (что является) цель (өмірдің мәні?» философия мен теология шеңберінде қалады. Осындай сұрақтардың туындауының психологиялық себептері психологияда зерттеледі. Өмірдің мәні туралы түсінік кез-келген дамыған дүниетаным жүйесінде бар, осы жүйеге тән адамгершілік нормалары мен құндылықтарын негіздей және түсіндіре отырып, олар белгілеген қызметті негіздейтін мақсаттарды көрсетеді. Жеке адамдардың, топтардың, таптардың әлеуметтік позициясы, олардың қажеттіліктері мен мүдделері, ұмтылыстары мен үміттері, мінез-құлық принциптері мен нормалары өмірдің мәні туралы бұқаралық идеялардың мазмұнын анықтайды, олар әрбір әлеуметтік жүйеде белгілі бір сипатқа ие болғанымен, олар белгілі қайталау сәттері. Өмірдің мәні туралы бұқаралық сана идеяларына теориялық талдау жасай отырып, көптеген философтар осы негізде адамның белгілі бір идеалын құра отырып, белгілі бір өзгермейтін «адам табиғатын» танудан шыққан. , адам қызметінің негізгі мақсаты көрінді Ұлы философтар - Сократ, Платон, Диоген, Декарт, Спиноза және тағы басқалар - өмірдің «ең жақсы» (және, демек, ең мағыналы) екендігі туралы нақты ойлары болған және ереже бойынша өмірдің мәнін байланыстырған жақсылық ұғымымен. 4) Диалектика (гр. διαλεκτική – пікірталас, әңгімелесу өнері) — табиғаттың, адамзат қоғамының және ойлаудың қозғалысы мен дамуынын жалпы зандылықтары туралы философиялық ғылым, бір қасиеттен екінші қасиетке секіріс түрінде ауысуына әкелетін ішкі қарама-қайшылықтарын және қарама-қарсылықтардың күресін ашу жолымен қоғам мен табиғаттың әрқашан қозғалыста болатын және өзгеріп отыратын құбылыстарын танудық ғылыми әдісі.[1] Диалектика ұғымын ежелгі грек философы Сократ енгізді. Ол диалектиканы - диалог, әңгімелесу кезіндегі қарама-қарсы көзқарастардың қақтығысы арқылы ақиқатқа жетудің ерекше әдісі деп түсіндірді. Диалектиканың нағыз атасы Эфестен шыққан Герклит болған. Ол объективті антологиялық диалектиканы ойлап тапты. Гераклит үшін бұл диалектиканың ұйытқысы мен нәтижесі қарама-қарсылықтар күресі арқылы әрекет ететін әлемдік парасапы балама "Логос" болды.[2][3] Басқару диалектикасы[өңдеу] Басқару диалектикасы - әлсізірегі күштірегін белгілі бір дәрежеде бақылап отыратын басқару формасы ретіндегі биліктін екі жақты сипаты.[1] Диалектикалық логика[өңдеу] Диалектикалық логика - диалектикалық материализмнің логикалық ілімі. Объективті әлемнің дамуы мен өзгеруінің бейнеленуі мен ақылға салынуының заңдары мен формалары туралы ғылым.[1] Диалектикалық материализм[өңдеу] Диалектикалық материализм - Маркс пен Энгельстің негізгі идеяларының «ғылыми философияға» айналуы. Марксизмнің бұл ғылыми ағымы Гегельдің материализмге басты назар аударуын дамудың барлық формаларының: табиғаттың, қоғам мен ойлаудың негізінде жатқан маңызды «жалпыға ортақ заң» түрінде диалектиканы (қарама-қарсылық және шешу) бекітумен біріктірді. жүктеу/скачать 85,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|