Фитоценоз, биоценез, биогеоценоз жєне экосистема туралы т‰сініктер

1 Екі жылдық арам шөптердің дамуы қалай өтеді?

2 Екі жылдық арам шөптерді атаңыз?

7 тақырып Симбиоздық (селбестік), өсімдіктер

Мақсаты:

- симбиоздық жолмен тіршілік ететін өсімдіктермен танысу

- эктотрофты, эндотрофты микоризалы тамырлары бар өсімдіктерге сипаттама беру
Жалпы түсінік

Симбиоздық (селбескен) өсімдіктер - бірін-бірі коректендіріп,өзара пайда

келтіретін екі түрлі өсімдіктер. Бұған мысал ретінде бұршақ тұқымдас

өсімдіктер (беде, жоңышқа т.б. түйнек бактериялылар) жатады,олар тамырдың сыртқы паренхималық клеткаларының араларына немесе олардың ішіне еніп алып, бос жүрген азотты өзіне сіңіріп оны азот тұзына айналдырады.

Селбесіп өсетін өсімдіктер тобына микоризаны да жатқызуға болады.

Микориза - жоғарғы сатыдағы көптеген шөптесін және сүректі өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың арасында кездесетін, селбесіп өмір сүрудің бір жолы. Тіршілік ету барысында саңырауқұлақтардың «гифтері», яғни тармақталған жіпшелері, өсімдік тамырларының ішіне еніп одан өзі органикалық зат ертінділерін қабылдап қоректенеді.

Шалғындықтарда шалғын өсімдіктеріне орасан зор зиян келтіретін жартылай паразиттер кездеседі. Бұған қандыгүл (мытник) - Реdісulаris, қоңырау бас (погремок) Alectorolophus жатады бұл өсімдіктер сұңғылаға жақын тұқымдас – сабынкөк (Scrophulariaceae) тұқымдасына жатады. Бұлардың жартылай деп аталатын себебі, олар өздерінің нашар дамыған тамырларымен шалғындық өсімдіктердің тамырларына жабысып алады да, бірігіп кетеді, өздерінің су мен онда еріген тұздарды сорып алады, бірақ бұлардың өздерінің жапырақтары болады, олар ауадан көміртегін қабылдап, фотосинтез процесіне қатынасады, сондықтан бұл өсімдіктерді жартылай паразиттер дейді.

Жұмыс барысы:

1 Кеппешөп даналарынан симбиоздық жолмен тіршілік ететін өсімдіктермен танысу

2 Тамырларында түйнекшелі бактериялар жиналатын бұршақ тұқымдастардың өкілдерімен (жоңышқа, беде, бөрі бұршақ) танысу

3 Эктотрофты (сыртқы) микоризалы тамырлары бар ағаш тектестердің (қарағай, қайың, көк терек т.б.); эндотрофты микоризаны (ішкі) шөп тектес өсімдіктердің, тамырынан мысалы сүйсіннің (ятрышник), ал экто-эндотрофты микоризаны -, ағаш, бұта және кейбір шөп тектестерден (орхид тұқымдастардың өкілдерінен тауып қарау; олардың гифтерін (жіп шумақтарын) аталған өсімдіктердің тамырларынан (топырағымен бірге жанама тамырларын қазып алып), бір-біріне пайда келтіретін екі организмнің гүлді өсімдікпен саңырауқұлақтың бірлесіп (селбесіп) тіршілік ететініне көз жеткізіп, мұқият қарау.

4 Лабароториялық сабақта талдау жасау үшін тақырыпқа байланысты жиналған өсімдіктердің жанама тамырларын топырағымен бірге (түйіншек бактериялы бұршақ тұқымдастарды, микоризалы тамырлы) және паразитті, жартылай паразитті өсімдіктерді иелерімен қоса жазып алып, жан-жақты зерттеп, биоморфологиялық сипаттама беру.

5 Симбиоздық (селбестік) жолмен тіршілік ететін тамырларында түйнекшелі бактериялар жиналатын бұршақ тұқымдастардың өкілдерінің (жоңышқа, беде, бөрі бұршақ т.б.) жанама тамырларындағы тамыр түйнекшелерін лупа арқылы қарап, суретін салу.

6 Микоризаны (эктотрофты) немесе саңырауқұлақты тамырлары бар ағаш тектестердің (қарағайдың, қайыңның көк теректің және шөптектестердің (эндотрофты) микоризалы тамырларын (бүлдіргеннің, сүйсіннің) бинокулярлық лупамен мұқият қарап, гифтерінің суретін салу.