Физика есептерін шығарудың ғылыми -теориялық негіздері

§61, 62, 63 Дайындық сұрақтарына жауаптар, 49-жаттығу №1, №2

жүктеу/скачать 193,33 Kb.

бет	9/9
Дата	06.01.2022
өлшемі	193,33 Kb.
	#14090

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Байланысты:
Диполмный работа

§61, 62, 63 Дайындық сұрақтарына жауаптар, 49-жаттығу №1, №2.

3.5	Практикалық жұмыстар: Жартылай ыдырау периодын есептеу.	1		№1165 №1169 №1171. №6 бақылау жұмысына дайындық
3.6	Бақылау жұмысы №6. Атом ядросы	1		8 Тараудың қорытындысын қайталау

Кесте 2–11сыныптың күнтізбелік-тақырыптық жоспары

р\с	Сабақреті	Сабақтыңтақырыбы	Сағатсаны	Өтілу мерзімі		Үй тапсырмалары
ІІ.Атомдық физика (8 сағат)
1	2	3	4	5		6
1	44	Сызықтық спекторлар. Атомның ядролық үлгісі. Резерфорд тәжірибесі.	1			Атом ядросы, атом, электрон, протон дайындық сұрақтарына жауаптар
2	45	Бор постулаттары. Сутегі атомы үшін Бор теориясы. Бор моделі және ұқсастық қағидасы.	1			Жиілік, толқын ұзындығы, энерг., Бор постулаттары дайындық сұрақтарына жауаптар
3	46	№5 з.ж. «Сәуле шығарудың тұтас және сызықтық спектрлерін бақылау»	1			Жұмыстың теориясын қарастыру
4	47	Франк-Герц тәжірибесі.	1			§7.5. Дайындық сұрақтарына жауаптар
5	48	Де Бройль толқындары.	1			§7.6.Дайындық сұрақтарына жауаптар, №31.3, №31.4, №31. 5есептер.
6	49	Анықталмағандыққатынастары.Толқындық функция	1			§7.7, §7.8 Дайындық сұрақтарына жауаптар, №32.3, №32.4 есептер.
7	50	Лазер. Голография	1			§7.9 Дайындық сұрақтарына жауаптар
8	51	Сызықтық емес оптика. Есептер шығару	1			§7.10 Дайындық сұрақтарына жауаптар
ІІІ.Атом ядросының физикасы (9 сағат)
52	3.1	Атом ядросы. Ядроның нуклондық моделі. Ядродағы нуклон-дардың байланыс энергиясы.	1		Атом ядросы, нуклондар, байл.энерг.,масса ақауы дайындық сұрақтарына жауаптар,№33.2, №33.3, №34.2, №34.3, №35.5, №35.6 есептер.
53	3.2	Табиғи радиоактивтілік.Радиоактивті ыдырау заңы.	1		Атом энергиясы, радиоактивтілік, жартылай ыдырау периоды дайындық сұрақтарына жауаптар №36.4, №36.5, №36.6, №36.7, №37.4, №37.5 есептер
54	3.3	Иондаушы сәулелерді тіркеу әдістері. Ядролық реакциялар. Жасанды радиоактивтілік.	1		Иондалған сәулешығару, радиоактивтілік дайындық сұрақтарына жауаптар, №38.3, №38.4, №38.5 есептер.
55	3.4	№6з.ж.«Дайын фото суреттер бойынша бөлшектердің өзара әрекеттесуін зерттеу».	1		Жұмыстың теориясын қарастыру
56	3.5	Ауыр ядролардың бөлінуі. Тізбекті ядролық реакциялар.	1		Нейтрон, радиактивтілік дайындық сұрақтарына жауаптар, №38.3, №39.2, №39.3 есептер.
57	3.6	Ядролық реактор. Ядролық энергетика.	1		Радиация, энергия дайындық сұрақтарына жауаптар, №40.2, №40.3 есептер.
58	3.7	Термоядролықреакциялар.	1		§8.11.Дайындық сұрақтарына жауаптар, №41.2, №41.3 есептер.
59	3.8	Радиоактивті сәулелердің биологиялық әсері. Радиациядан қорғану.	1		Радиоактивтілік дайындық сұрақтарына жауаптар
60	3.9	Тарауды қайталау	1		8 Тараудың қорытындысын қайталау
IV.Элементар бөлшектер (6 сағат)
61	4.1	Ғарыштықсәулелер	1		Жұлдыз, галакт. дайындық сұрақтарына жауаптар
62	4.2	Ядролық күштер.	1		Атом ядросы дайындық сұрақтарына жауаптар
63	4.3	Атомнан кварктарға дейін.	1		Элементар бөлш.дайындық сұрақтарына жауаптар
64	4.4	Қазіргі заманғы әлемнің ғылыми бейнесі.	1		Планета ауытқу құбылысы дайындық сұрақтарына жауаптар
65	4.5	Элементар бөлшектердіңпроблемасы.	1		Элем.бөлшектер дайындық сұрақтарына жауаптар
66	4.6	Радиоактивтіыдырауды компьютерлікмодельдеу.	1

Мұғалімнің жұмысын жоспарлаудағы ақырғы буын - әрбір өткізейін деп отырған сабағын жоспарлауы. Пән мұғалімі күнтізбелік-тақырыптық жоспарды жасағаннан соң, оқу жылының басында пән бірлестігінің отырысында талқыланады, содан кейін мектеп директорының қолы қойлып, мөрімен бекітіледі. Күнтізбелік-тақырыптық жоспар жасалғаннан кейін, мұғалім күнделікті сабақты осы жоспар бйоынша жүргізеді және де сабаққа дайындалады. Мұғалімнің сабаққа дайындығы ең алдымен мұғалімнің сабаққа жазған жоспарымен бағаланады. Егер мұғалімнің сабақ жоспары жоқ болса, онда мұғалімнің сабағы нашар өтеді. Себебі, ол сабаққа дайын емес.

Сабақтың түрлері мен құрылымы

1) жаңа сабақ;

2) есеп шығару сабағы;

3) зертханалық сабақ;

4) оқушылардың білімдерін тексеру сабағы;

5) аралас сабақ;

6) қайталау сабағы.

Кез келген сабақтың құрылымы ұйымдастырумен басталып, қорытындылаумен аяқталады [21].

Сабақ жоспарының сұлбасы мынадай болады:

Сабақ жоспары

Күні_,айы_, сынып__

І.Сабақтың тақырыбы: _______________________________________

ІІ.Сабақтың мақсаты:

А) Білімділік: _______________________________________________

Ә) Дамытушылық: __________________________________________

Б) Тәрбиелік: _______________________________________________

ІІІ.Сабақтың түрі:___________________________________________

IV.Сабақтың типі: ___________________________________________

V. Сабақтың көрнекілігі:

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын сұрау

3. Жаңа сабақ

4. Жаңа сабақты бекіту

5. Есептер шығару

6.Үйге тапсырма беру

7.Білімдерін бағалау, сабақты қорыту.

Мектеп мұғалімдері физика пәні бойынша өтілген тақырыпқа қатысты мәтіндік және эксперименттік есептерді орындау бойынша практикалық жұмыстарды жүргізгенімен, құбылыстар мен процестерді компьютерлік модельдеуге келгенде қиналады. Көбіне құбылыстар мен процестерді компьютерлік модельдеуге байланысты практикалық жұмыстарды өткізу сабақтарын есеп шығару сабақтарымен алмастырады. Ал бұл физикалық құбылыстар мен процестердің мәнін терең түсінуге, теориялық материалды берік игеруге кесірін тигізеді.

Практикалық сабақтар кейде мұғалімнің жаңа тақырыпты түсіндіру бағытында жүргізіледі, егер оған сағат бөлінбеген болса, тарауды қорытындылау кезінде өткізуге болады. Практикалық жұмыстардың негізгі мақсаты оқушыларға теориялық білімді терең меңгеріп, эксперимент жасау дағдыларын дамыту.

Практикалық жұмыстарды жүйелі түрде орындау - анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, оқытудағы теория мен практиканың байланысы, оқушылардың дербестілігі мен танымдық күшінің дамуы сияқты ойлау амалдарын меңгерудің маңызды құралы. Бұл сабақтар білімді бекітуге және нақтылауға себепші болады.

Практикалық жұмысқа оқушылар алдымен теориялық білім алғаннан кейін ғана кірісе алады. Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп, жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді.

Өзімнің педагогикалық іс тәжірибемде өтілген сабақ жоспарлары:

Пәні: физика

Сыныбы: Сабақ: Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Фотоэффект. Фотоэффектіні қолданылу. Фотон.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға фотоэффект ұғымы мен оның заңдарын меңгерту, фотоэффект құбылысын тәжірибе жүзінде алғаш зерттеген А.Г.Столетовтің ғылыми еңбегін таныстыру.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлауын дамыту, компьютер арқылы модельдеу процестерін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушылардың зейінін, жауапкершілік сезімін, физика пәнін қызығушылықпен оқуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: ауызша, жазбаша, сұрақ-жауап, кітаппен жұмыс.

Сабақтың түрі: Жаңа материалды меңгерту.

Көрнекіліктер: компьютер, слайдтар, видео тәжірибе, тапсырмалар, плакаттар

Сабақтың пәнаралық байланысы: математика.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен сәлемдесу, сыныпты түгендеу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Макс Планк гипотезасы қалай тұжырымдалады?

2. Әр кванттың энергиясы неге тең?

3. Планк тұрақтысы неге тең?

4. Фотон дегеніміз не?

5. Фотон қандай бөлшек?

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.

Фотоэффект Фото – грек сөзінен аударғанда - жарық, эффект латын сөзінен аударғанда - әсер деген мағынаны білдіреді. Фотоэффект-сәулелердің әсерінен электрондардың сұйық және қатты дене бетінен босап шығу құбылысын сыртқы фотоэлектрлік эффект немесе фотоэффект деп атайды. Фотоэффект құбылысын тәжірибе жүзінде алғаш зерттеп, заңдылықтарын тағайындаған орыс ғалымы А.Г.Столетов. Фотоэффект құбылысын түсіндіру жолын А.Эйнштейн тапты. Ол фотоэффект құбылысын түсіндіру үшін жарықтың бөлшектік әрі кванттық қасиетіне сүйенді. Жарық екіжақтылығымен сипатталады: біріншісінде, ол толқындық жағынан танылса, екінші жолы бөлшек (корпускула), яғни Эйнштейн сөзімен айтқанда фотондар ағыны ретінде көрінеді. Бұл құбылыс жарықтың толқындық -корпускулалық дуализмі (екі жақтылығы) деп аталады Электронның металдан босап шығуы үшін жасайтын жұмысын электронның шығу жұмысы деп атайды. Энергияның сақталу заңы бойынша жұтылған жарық фотонының hν энергиясы электронның Ашығу жұмысына және оның Ek=meυ²/2 кинетикалық энергиясына жұмсалады. Эйнштейн формуласы Фотоэффект құбылысы мына шарт орындалса ғана байқала бастайды: hν0» Aшығу. Фотоэффект байқалатын жарықтың ең аз дегендегі жиілігін немесе оған сәйкес келетін толқын ұзындығын фотоэффекттің қызыл шекарасы деп атайды. Мысалы, мырыш үшін жарық толқынының ұзындығы (қызыл шекарасы)-370 мкм, калий-450 мкм, натрий-680 мкм. Фотоэффект құбылысына негізделіп жасалған құралды фотоэлемент деп атайды. Ол катод, анод және саңылаудан тұрады.

IV. Жаңа сабақты бекіту. 39-жаттығу есептерін шығару. Бағалау критерийі: «5» - 3 дұрыс жауап «4» - 2 дұрыс жауап «3» - 1 дұрыс жауап

V.Сабақты қорытындылау

VI. Үй тапсырмасы §50, 51 оқу және тақырып соңындағы бақылау сұрақтарына жауап жазып келу. Тақырып бойынша тірек сызбасын құрастыру

VII.Бағалау Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігі мен біліміне қарай бағалау. Бағаларын хабарлап, күнделіктеріне қою

ІV. Бекіту.

Фотоэффект деп қандай құбылысты айтамыз?

Фотоэффектінің тәжірибелік заңдарын айтып беріңдер.

Фотоэффект үшін Эйнштейн теңдеуін жазыңдар.

Фотон деген не?

Фотонның импульсі, тыныштық массасы, энергиясы неге тең?

Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей

1. Фотонның энергиясы 2,8*10-19Дж. Электромагниттік сәуленің толқын ұзындығы қандай? (Ж/бы: 0,71мкм.)

2. Калий үшін электронның шығу жұмысы 1,92эВ. Калий үшін фотоэффектінің қызыл шекарасы қандай? (Ж/бы: 0,65мкм)

3. Тантал үшін фотоэффектінің қызыл шекарасы 0,2974мкм. Электронның танталдан шығу жұмысын анықтаңыз. (Ж/бы: ~6,6*10-19Дж)

ІІ деңгей

1. Фотоэлектрондардың максимал жылдамдығы 3000км/с болу үшін платина бетіне қандай жиіліктегі сәуле бағыттау керек? Платина үшін шығу жұмысы 6,3эВ. (Ж/бы: 7,7*1015Гц)

2. Фотоэлектрондардың ең үлкен жылдамдығы 2Мм/с болу үшін цезийдің бетіне толқын ұзындығы қандай сәулелерді жіберген жөн? (Ж/бы: 94,5нм)

3. Электрондар қандай жылдамдықта толқын ұзындығы 200нм ультракүлгін жарықтың фотондар энергиясына тең энергияға ие болады? (Ж/бы:~1480км/с) V. Қорытындылау.

VІ.Бағалау.

VІI.Үй тапсырмасын беру: §6.4-§6.6,№24.4-25.6.

Пәні: физика

Сыныбы: Сабақ: Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жарықтың қысымы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға жарықтың қысымы ұғымы мен оның заңдарын меңгерту, оқушы білімін, іскерлігін, дағды деңгейін бақылау, бағалау. Дамытушылық:Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны бақылау. Тәрбиелік:Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа, отансүйгіштікке, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.

Сабақтың әдісі: ауызша, жазбаша, сұрақ-жауап, кітаппен жұмыс.

Сабақтың түрі: жаңа білімді қалыптастыру.

Көрнекіліктер: компьютер, слайдтар, видео тәжірибе, тапсырмалар, плакаттар

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Сәлемдесу; Оқушыларды түгендеу;Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Фотоэффект деп қандай құбылысты айтамыз?

Фотоэффектінің тәжірибелік заңдарын айтып беріңдер.

Фотоэффект үшін Эйнштейн теңдеуін жазыңдар.

Фотон деген не?

Фотонның импульсі, тыныштық массасы, энергиясы неге тең?

Вакуумдік фотоэлемент деген не?

Вакуумдік фотоэлементтер қайда пайдаланылады?

Ішкі фотоэффект құбылысы?

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.

Максвелл жарықтың электромагниттік теориясы негізінде жарық қарсы кездесетін тосқауылдарға қысым көрсететіндігін алдын ала болжап айтты. Жарық қысымын П.Н.Лебедев өлшеді. Толқынның электр өрісінің әсерінен денедегі электрондар тербеліс жасайды. Электр тоғы пайда болады. Бұл ток электр өрісі кернеулігінің бойымен бағытталған. Реттелген қозғалыстағы электрондарға магнит өрісі тарапынан толқынның таралу бағытына қарай бағытталған Лоренц күші әсер етеді. Бұл - жарық қысымының күші. Максвелл теориясының дұрыстығын дәлелдеу үшін жарық қысымын өлшеу маңызды болды. Көптеген ғалымдар солай жасамақшы еді, бірақ жарық қысымы өте аз болғандықтан, оның сәті келмеді. Ашық күндері 1 м2 ауданға не бары 4×108 Н күш өсер етеді. Жарық қысымын алғашқы рет атақты орыс физигі Петр Николаевич Л е б е д е в 1900 ж. өлшеді. Лебедевтің аспабы жіңішке шыны қылға ілінген өте жеңіл стерженьнен тұрады, оған жеңіл қанатшалар жапсырылған. Аспап ауасы сорылып алынған ыдыстың ішіне тұтас орналастырылған. Жарық стерженьнің бір жағына орналасқан қанатшаларға түскен. Қысымының шамасы туралы жіптің шиыршықталу бұрышы бойынша сөз етуге болады. Жарық қысымын дәл елшеу қиындығы ауаны ыдыстан түгелдей сорьш алу мүмкін еместігімен байланысты болды (қанатшалар мен ыдыс қабырғаларының біркелкі қызбауынан ауа молекулаларының қозғалысы қосымша айналдырушы моменттің пайда болуына себепші болады). Сонымен бірге, қанатшалар беттерінің әр түрлі қызуы жіптің шиыршықталуына әсер етеді (жарық көзіне қарай бағытталған бет қарама-қарсы беттен артық қызады). Неғүрлым көбірек қызған беттен шағылған молекулалар, аздап қызған беттен шағылған молекулаларға қарағанда, қанатшаға үлкен импульс береді. Сол кездегі эксперименттік техника дәрежесінің төмендігіне қарамастан, өте үлкен ыдыс және өте жұқа қанатшалар алып, Лебедев осы қиыншылықтардың бәрін жеңе білді. Ақырында жарықтың қатты денелерге қысым түсіретіне дәлелденді және оның шамасы өлшеңді. Ол Максвеллдің алдын ала айтқанымен дәл келді. Соңынан үш жыл еңбектеніп, Лебедев бұдан да нәзік экспериментті іс жүзіне асырды: жарықтың газдарға түсіретін қысымын өлшеді. Жарықтың кванттық теориясының пайда болуы жарық қысымының себебін өте оңай түсіндіруге мүмкіндік берді. Әдеттегі тыныштық массасы бар заттың бөлшектері сияқты, фотондардың импульсі бар. Олар өздерін жұтқан денеге өз импульсін береді. Бірақ импульстің сақталу заңына сәйкес дененің импульсі жұтылған фотондар импульсіне тең. Сондықтан тыныштықтағы дене қозғалысқа келеді. Дене импульсінің өзгеруі дегеніміз - Ньютонның екінші заңына сәйкес, денеге күш әсер етті деген сөз. Лебедев тәжірибелерін фотондарды импульс болады дегеннің эксперименттік дәлелдемесі ретінде қарастыруға болады. Әдеттегі жағдайларда жарық қысымы өте аз болса да, оның әсері едәуір болуы мүмкін. Температурасы бірнеше ондаған миллион градус жұлдыздардың ішінде электромагниттік толқын шығарудың қысымы аса зор шамаға жетуі мүмкін. Бұл қысым гравитациялық күштермен қатар жүлдыздардың ішіндегі процестерде маңызды рөл атқарады. Максвелл динамикасына сәйкес жарық қысымы электромагниттік толқынның электр өрісінің ықпалынан тербелетін ортаның электрондарына Лоренц күші әсер ететіндіктен туындайды. Кванттық теория тұрғысынан алғанда фотондар жұтылғанда олардың денеге беретін импульстерінің нәтижесінде қысым көрініс береді. Рентген түтігінің құрылысы Қазіргі кезде рентген сәулелерін шығарып алу үшін рентген түтіктері деп аталатын әбден жетілдірілген қүрылғылар жасалған. 3-суретте электрондық рентген түтігінің ықшамдалған схемасы кескінделген. Катод 1- вольфрамнан жасалған қылсым, ол термоэлектрондық эмиссия есебінен электрондар шығарады. Цилиндр 3 - электрондар ағынын фокустайды, сонан соң олар металл электродпен 2- (анодпен) соқтығысады. Осыдан рентген сәулелері туындайды. Анод пен катодтың арасындағы кернеу бірнеше ондаған киловольтқа жетеді. Түтікге толық вакуум жасалады; оңдағы газдың қысымы 10-5мм сын. бағ-нан аспайды. Қуатты рентген түтіктерінде анод сумен салқындатылады, өйткені элек-трондар тежелгенде көп мөлшерде жылу белініп шығады. Электрондар энергиясының 3%-і ғана пайдалы сәулеге айналады. Рентген сәулелерінің толқын үзындығы 10-9-нен 10-10-не дейінгідиапазонда болады. Олардың өтімділік қабілеті зор және медицинада, сондай-ақ кристалдар мен күрделі органикалық молекулалардың құрылымын зерттеу үшін пайдаланылады Рентген сәулелерінің ашылуы. Бұл сәулелерді 1895 ж. неміс физигі Вильгельм Рентген ашқан. Рентген өзіне дейінгі көптеген ғалымдардың мән бермеген және аңғара қоймағандарын байқай білді. Осы ерекше қабілеті оның тамаша жаңалық ашуына жәрдемдесті. XIX ғасырдың аяғында аз қысымды газдардағы разряд физиктердің назарын жаппай аударды. Бұл жағдайларда газ разрядтық түтіктерде өте шапшаң электрондардың ағыны туғызылған. Сол уақытта оларды катод сәулелері деп атаған. Бұл сәулелердің табиғаты ол кезде сенімді түрде тиянақтала қоймаған еді. Тек бұл сәулелердің шығатын басы түтіктің катодында екені ғана мәлім болған. Катод сәулелерін зерттеумен шұғылданған Рентген, фотопластина қара қағазға ораулы тұрғанына қарамастан, разрядтық түтікшенің маңында ағарып қалғанын байқады. Осыдан кейін ол тағы бір таңқаларлык, құбылысты байқады. Барийдің платина ерітіндісіне батырылған қағаз экранға разрядтық түтікшені орағанда, экран ағара бастайтыны байқалды. Оның үстіне, Рентген түтікше мен экранның арасына қолын ұстағанда экранда қолдың нобайының қылаң реңкінде сүйектердің көлеңкелері көрінеді. Ғалым разрядтық түтікшемен жұмыс істегенде бұрын белгісіз күшті, өтімді сөуле пайда болатынын түсінді. Ол оны Х-сәулелер деп атады. Соңынан бұл сәулелерге “рентген сәулелері” деген термин берік қалыптасты. Рентген жаңа сәуле катод сәулелерінің (шапшаң электрондар ағыны) шыны түтіктің қабырғаларына соқтығысқан орындарында пайда болатынын байқаған. Бұл орында шыны жасылдау жарық шығарған. X-сәулелер шапшаң электрондарды кез келген кедергімен, атап айтқанда металл электрондармен тежегенде пайда болатынын кейінгі тәжірибелер көрсетті.

ІV. Бекіту.

Кванттық теория тұрғысынан жарық қысымын қалай түсіндіруге болады?

Максвеллдің электромагниттік теориясына сүйеніп, жарықтың бетке қысым түсіретінін дәлелдеңдер.

Есептер шығарту. №26.1-№26.3.

V. Қорытындылау

VI. Бағалау.

VІІ. Үй тапсырмасын беру: §6.8, есептер шығарту. №26.4, №26.5.
Пәні: физика

Сыныбы: 11 Сабақ: Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Практикалық жұмыс №11.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Жарық кванттары тарауын оқушы ойында қалыптастыру, тірек білімдерін бекіту.

Дамытушылық: Күнделікті тіршіліктен мысалдар келтіру арқылы есептер шығару, тірек білімдерін негіздеп дамыту.

Тәрбиелік: Оқушылардың мақсатқа жету барысында жауапкершіліктерін жетілдіру, тазалыққа, мәдениеттілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, практикалық.

Көрнекіліктер: компьютер, тапсырмалар, плакаттар, оқулықтар, есептер жинағы.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Сәйкестікті тап.

Сұрақтар	Жауап	Дұрыс жауабы
І. Инфрақызыл сәуле қай жылы ашылды?	1. Ауру тудыратын бактерияларды жояды.	2
ІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын ультракүлгін сәуле құрайды?	2. 1800 жылы В.Гершел	5
ІІІ. Инфрақызыл сәуле -	3. Жүктерді тексеруде қолданылады.	7
ІV. Ультракүлгін сәуле қай жылы ашылды?	4. Ультракүлгін	9
V. Рентген сәулесі -	5. 10 %	3
VІ. Мөр мен штамп дайындауда қай сәулені қолданады?	6. 1895 жылы В.Рентген	4
VІІ. Ғарыштан келетін жарықтың қанша пайызын инфрақызыл сәуле құрайды?	7. Адам ағзасы үшін маңызды тердің бөлінуін қамтамасыз етеді.	10
VІІІ. Рентген сәулесі қай жылы ашылды?	8. Инфрақызыл	6
ІХ. Соллюкс шамы қай сәулені қолдануға негізделген?	9. 1801 жылы В. Гершел, И. Риттер және У. Уластон	8
Х. Ультракүлгін сәуле -	10. 50 %	1

ІІІ. Есептер шығару.

№1

Бер: ХБЖ: Талдау: Шешуі:

Е=5 эВ =8*10^-19Дж Е=р*с р=8*10^-19/3*10⁸=2,7*10^-27кг*м/с.

Т/к: р р=Е/с

№2

Бер: Талдау: Шешуі:

р =0,2 Па І=ω*с р=8*10^-19/3*10⁸=2,7*10^-27кг*м/с.

ρ=0,6 р=ω(1+ρ) І=(0,2/(1+0,6))*3*10⁸=37,5 мВт/м².

Т/к: І ω=р/(1+ρ)

І=(р/(1+ρ))*с

ІV. Бекіту.

V. Қорытындылау.

VІ. Бағалау.

VІІ. Үйге тапсырма: «Жарық кванттары» тарауын қайталау.

2.2 ЯДРОЛЫҚ ФИЗИКАДАН ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ ТҮРЛЕРІ

Физика пәні мұғалімнің негізгі мақсаттарының бірі - оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру. Бұл мақсатқа жету үшін, ғылыми фактілермен, құбылыстармен, заңдармен ғана таныстырып қоймай, физика дамуындағы қозғаушы күштердің ғылыми зерттеулерінің себептері мен өзгерісі және ғылыми танымдық әдістері жайлы да түсініктер беру қажет.

Қазіргі кезде атомдық және ядролық физика саласы қарқындап дамуда және оның келешектегі даму перспективасы да шапшаң жүргізілмек. Атом мен ядроның сыры тереңірек ашылуда, ядролық энергияның практикалық қолданылуы арта түсуде. 1954 жылдан бастап атом электр стансалары жер жүзі мемлекеттерінде жыл сайын көбеюде. Ядролық физиканың мұндай ғылыми техникалық жетістіктері оның танымдық және политехникалық маңызын көрсетеді әрі мектеп физика курсының ғылыми-теориялық деңгейін көтереді.

Оқушылардың осы тақырып бойынша негізгі білімдерді меңгеріп, атомды, ядроны басты қасиеттері бойынша қалыптастыру жолдарына назар аударған жөн.

1. Кез келген элемент оң зарядталған ядродан және оның айналасында әртүрлі орбитамен айналып жүретін электрондардан тұрады. Барлық электрондардың қосынды заряды (атом құрамындағы) ядроның зарядына тең.

2. Өзінің құрылысы бойынша ең қарапайым атом - ол ядродан және оны n дөңгелек орбитаның бірінің бойымен, энергия шығармай, айналып жүрген бір электроннан тұратын сутек атомы (Бордың бірінші плостулаты). Элетрон бір орбитадан екінші орбитаға өткенде сутек атомы бір квант энергия бөліп шығарады немесе жұтады (Бордың екінші постулаты):

ν= (1)

Атомдағы электронның сәйкес орбитадағы толық энергиясы

(2)

3. Бір орбитадан екінші орбитаға өткенде сутек атомы шығаратын жарық толқынының ұзындығы келесі формуладан анықталады:

(3)

Көрінетін жарық үшін - электрон өтетін орбитаның нөмірі - электрон өтіп кететін орбитаның нөмірі.

4. Атом ядросы нуклондардан тұрады: протондар және нейтрондар. Ядродағы нуклондардың саны массалық сан ға тең. Ядродағы протондар саны Менделеевтің периодтық таблицасындағы элементтің реттік нөміріне тең және элементар заряд бірлігімен (электрон заряды) өлшенетін ядроның зарядын көрсетеді. Олай болса, ядродағы нейтрондар саны:

Бір элемент атомдарының ядроларындағы нейтрондар санының әр түрлі болуы мүмкін. Мұндай атомдарды осы элементтердің изотоптары деп атайды.

5. Ядроның массасы нейтрал атом массасынан атомның электрондық қабатының құрамына кіретін электрондардың массасындай шамаға кем болады:

(4)

6. Нуклондар массасы қосындысы мен ядро массасының арасындағы айырымы ядро массасының ақауы деп аталады:

(5)

7. Ядроның байланыс энергиясы атом ядросын жеке нуклондарға бөлшектеп және кинетикалық энергия бермей, ядролық күштер әсерінен оларды әрі қарай бір бірінен алшақтатуға кететін жұмыстығ шамасымен анықталады. Ядроның байланыс энергиясы келесі формуламен анықталады:

(6)

8. Бөлшектермен соққылағанда бір элементтің атомы басқа элементтің атомына айналады. Элементтердің айналу реакциялары мына схема бойынша өтеді:

(7)

Бұл кезде массалық сандардың қосындысы, сол сияқты осы теңдеулердің оқ және теріс жақтарындағы зарядтардың қосындысы өзара тең болады.

9. Атомдардың қасиеттерін зерттеу кезінде радиоактивтік құбылыс байқалады. Радиоактивті заттар үш түрлі сәуле шығарады:

α-сәуле; β-сәуле; γ-сәуле.

α-сәуле оң зарядталған бөлшектер ағыны - екі рет ионданған гелий атомдары; β-сәуле - электрондар ағыны; γ-сәуле - қысқа толқынды электромагниттік толқындар.

10. Радиоактивтік ыдырауда радиоактивті атомдар саны уақыт өтуімен заңы бойынша азаяды.

11. Радиоактивті заттың жартысы ыдырайтын уақыт аралығын радиоактивті изотоптың жартылай ыдырау периоды деп атайды.

(8)

Оқушылар осы негізгі материалдарды жақсы білулері керек. Сондықтан осы тақырыпқа көбірек есеп шығаруға көңіл бөлген жөн. [22]

Физикалық есептердің алгоритмі мына элементтерден құралады:

1. есептің шартын оқу;

2. шартты қысқаша жазу және оны қайталау;

3. суретін, схемасын немесе чертежін салу;

4. есептің физикалық мазмұнын анализдеу және оны шығару жолдарын

(тәсілдерін) айқындау;

5. шешу жоспарын құру және жалпы түрдегі шешуін орындау;

6. шамалау және есептеулер;

7. нәтиже анализі және шешуін тексеру.

Есеп шығару үлгiлерi

1) Толқын ұзындығы 0,48 мкм фотон шығарған кезде, сутегi атомындағы электронның энергиясы қалай өзгередi.

Шешуi: Бiр стационар күйден екiншi стационар күйге шығарылатын фотонның энергиясы:

.

Сәуле шығару толқын ұзындығы:

бұдан, толқын жиiлiгi

Онда, фотон шығарған кездегi атомның энергиясының өзгерiсi келесi түрде анықталаы:

.

Жауабы: 4,1·10^-19 Дж.

2) ₈О¹⁷ ядросының массалар ақауын және байланыс энергиясын табыңыз.

Шешуi: Ядроның массалар ақауы:

мұндағы m_p – протон, m_n – нейтрон, М_я – ядро массасы. Олардың сандық мәндерi төмендегiдей:

.

₈О¹⁷ элементiндегi массалық сан А=17, реттiк саны Z=8, яғни оттегi ядросының құрамында 8 протон және N-Z=9 нейтрон бар.

Онда

Ал, ₈О¹⁷ ядросының байланыс энергиясы:

.

Жауабы: .

3) Двигателiнiң қуаты 3,2·10⁷ Вт, пайдалы әсер коэффициентi 17% атомдық мұзжарғыш күнiне уран-235 атомының қанша мөлшерiн тұтынады. Уран-235 атомының бiр ядросы бөлiнген кезде 200 МэВ энергия бөлiнiп шығады.

Шешуi: Пайдалы әсер коэффициентi:

,

мұндағы А_п – пайдалы жұмыс (немесе Е_п- пайдалы жұмыс), А – толық жұмыс (немесе Е – реакторда бөлiнетiн толық энергия).

Онда

.

Пайдалы энергия

мұндағы P – мұз жарғыш қуаты, t – реактордың жұмыс iстеу уақыты.

Толық энергия, яғни массасы m уран ыдырау кезiнде t уақытта бөлiп шығаратын энергиясы:

мұндағы

уран мөлшерiндегi атомдар саны. - Авогадро тұрақтысы, - уранның мольдiк массасы.

Онда

.

Бұдан ПӘЕ-i:

Сонымен, бiр күнде тұтынылатын уран массасы:

Сандық мәндерiн қоятын болсақ:

.

Жауабы: 0,2 кг.

Атом құрылысы тарауында өтілетін тақырыптардың және есептер шығару үлгісі

№ 1-есеп.

6.2.19. Cu мыс изотопын протондармен сәулелендергенде реакция бірнеше жолмен: бір нейтрон бөлініп шығуымен, екі нейтрон бөлініп шығумен, протон және нейтрон бөлініп шығумен жүруі мүмкін. Әр жағдайда қандай элементтердің ядролары пайда болады?

Берілгені: Шешуі:

Cu + P a) Cu + P n + X;

X -? ә) Cu + P 2n + X;

б) Cu + P P + n + X;

Кестені пайдалансақ а) жағдайда Zn мырыш изотопы ә) жағдайда , Zn мырыш изотопы б) жағдайда Cu мыс изотопы ядролары пайда болады.
№ 2-есеп.

6.2.27.Уран изотопы Uядросы бөлінгенде 200 МэВ энергия босанды. Массасы 1 г уран бөлінгенде қанша энергия мөлшері алынады?

Берілгені: Шешуі:

U; Берілген уранның массалық саны А=235

=200 МэВ онда U уранның 1 грамында атомның саны

m=1 г . (1) Мұндағы – Авогадро саны.

W-? Осы кезде бөлінетін жалпы энергия мөлшері

W=n немесе (1)-ді ескерсек W=.

W=200МэВ =5,1*МэВ

Жауабы: W=5,1*МэВ

№ 3-есеп.
6.2.26. Гелий ядросының байланыс энергиясын есептеп табындар.

Шешуі: Энергия мен масса арасындағы байланыс формуласынан E = m,

ал m = Z + (A - Z) - , сондаE = (Z+ (A - Z) - ).

Кестеден = 1,00758 м.а.б., = 1,00898 м.а.б., = 4,00274 м.а.б.

Сонда m (2*1,00758 + (4-2)* 1,00898 - 4,00274) м.а.б. = 0,03038 м.а.б.

м.а.б.-ты килограммен өрнектесек, онда

0,03038 м.а.б. - 1,67* = 0,0507 *кг. E = 0,0507*кг;

Е = (3* * 0,0507*кг = 4,56Дж.

Е = 4,56* Дж немесе Е = 28 MэB.

Жауабы: Е = 4,56* Дж немесеЕ = 28 МэВ.

№ 4-есеп.

6.2.56. Потенциалдар айырымы ,8 МВ-қа дейін үдетілген протон тыныштықтағы литий нысанына соғады. Протонның литий изотопы ядросымен соқтығысуы нәтижесінде, протон шоғының тарау бағытына симметриялы тарайтын екі кинетикалық энергиясы және ажырау бұрышын анықтаңдар.

Берілгені: Шешуі: 6,8МВ =6,8* В.

,8 МВ Жүретін ядролық реакция түрі мынадай болды

.

Бұл реакция үшін энергияның сақталу заңын

-?; -? жазайық, сонда

2-2)*931,5+;

=4,00260 және *6,8*B=6,7 МэВ

мәндерін қойып табамыз, сонда =12,1 МэВ. Енді энергиясы ()-ты есептейік ,сонда ()=3,75 МэВ.

() болғандықтан, пайда болған -бөлшек релятивтік емес бөлшек екен ,онда классикалық өрнектелген импульстің сақталу заңын қолдансақ =2 cos . (1) Релятивті емес бөлшек үшін p= болғандықтан.

=2cos cos=.

Cos = *=0,186; =158,.

Жауабы:=12,1 МэВ; =158,.[23]

ҚОРЫТЫНДЫ

Диплом жұмысымды қорыта келгенде, мектеп қабырғасында физика курсын оқытқанда оқушыларға есеп шығартудың мәні зор екендігі сөзсіз. Осы физикалық есептерді шығару тәсілдері есептің түріне, мазмұнына қарай, қойылған сұрауларына қарай оны шығарудық жолдары да әр түрлі болуы мүмкін. Дегенмен де, әдістемелік тұрғыдан физика есептерін шығарудың белгілі бір ортақ тәсілдері бар. Жалпы алғанда бұл тәртіпті мынадай схема түрінде беруге болады:

Есептің шартымен танысу, таныстыру. Бұл мәселеге ерекше көңіл бөлу керек. Себебі сыныптың саналы, нәтитжелі жұмыс істеуі, осы мәселеге байланысты. Есептің шартын тәпіштеп оқып, әр бір мәселені ашып, қойылған сұрақтарды анықтап шығу керек. Мұнда кейбір жаңа терминдердің, түсініксіз сөздердің кейбір шамалардың мағынасын түсіндіре кету керек. Есептің шартын тұжырымдай келе оны қысқаша жазу керек.
Есептің мазмұнын талқылау. Есептің шарты бойынша келтірілген құбылыстардың, шамалардың физикалық мағынасын, заңдарын, бір-бірімен байланыстылығын анықтау. Мұнда қосымша суреттер, графиктер сызу керек. Кейбір елемей кетуге болатын жағдайларды анықтау есептің шартын жеңілдетеді. (Мысалы, үйкеліс күші аз, оны бұл жерде ескермейміз деген сияқты).
Есепті шығару. Есептің сұрауына жауап берудің жолдарын іздестіру. Былайша айтқанда есептің сұрауына жауап беретін физикалық құбылыстардың тізбегін анықтау. Мұны сұраққа жауап беретін қарапайым формуладан бастап, әрі қарай оның құрамындағы шамаларды есептің шартымен байланыстыру, сөйтіп қорытынды формуланы алу. Мүмкіндігі болса, бұл формуланы алгебралық түрде тауып тек содан кейін есептің сан мәндерін қойған жөн.
Есептеу. Есептегі шамаларды формулаға қоюдан бұрын бір жүйеге келтірген жөн. Есептеу жұмысын жүргізгенде шамалардың дәлдік мәндерін де ұмытпау керек. Жалпы барлық сандардың дәлдігі шамалас болу керек.
Есептің жауабын тексеру. Біріншіден, есептің жауабы шындыққа ұқсас (сәйкес) болу керек. Тек содан кейін оны жауабымен салыстыруға, тексеруге болады.

Есептің шартын оқудан бұрын оқушыларға есепті қай тақырыпқы шығаратынымызды айтуымыз керек. Сонда оқушылар есепке қажетті формуланы оңай табатын болады.

Есепті талқылауда, оқушылар құбылыстарды көз алдарына елестете алатындай жағдай туғызу керек. Бұл үшін көрнекі құралдарды, қарапайым тәжірибелерді пайдалануға болады. Осы оқиғалардың динамикасын беретін схемалық суреттер пайдаланған дұрыс. Есепті шығаруда, міндетті түрде қорытынды формула табу қажет емес. Кейде есепті бөлшектеп шығару қолайлы болады. Есепті қай жүйеде шығару қажет екендігі, біріншіден, есептің шартына байланысты, екіншіден, қорытынды формулаға қарайды. Барлық жағдайда формулаға қойылған шамаларды есептеу оңай болу керек. Осы тілекке сай есепте берілген біраз шамаларды жуықтап бүтін сандарға айналдырған жөн. Жалпы есептерде берілетін шамаларды жазғанда, негізінен, ХБЖ-де (Халықаралық Бірліктер Жүйесі) өрнектеген жөн. Есептеуге ыңғайлы болу үшін өте үлкен не кіші сандарды дәреже арқылы жазған жөн.

Міне, осы көрсетілген әдістемені мен физикалық есептерді шығаруда тиімді әрі пайдалы деп есптеймін. Осы әдістемені мен физика курсының есептерін шығаруда әрбір мұғалімге ұсынар едім. Осы әдістемені мемлекеттік педагогикалық машықтан өту барысында қолданып, практика жүзінде тиімділігін дәлелдедім.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1) Абдулгафаов Қ.Қ. Орта мектепте физика есептерін шығару, Алматы, «Мектеп», 1986

2) Анарбаева А.Т., Бишимов Е.Б. Физика есептерін шығару тәсілдері. Механика, Алматы, «Мектеп», 1983

3) Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. -Алматы: Рауан, 1998

4) Перельман Я.И., Занимательная физика. М., «Просвещение»,1971.

5) В.И. Лукашик, В.А. Золотов Физика сұрақтары мен есептерінің жинағы 7-8 сынып. «Рауан»,1993.

6) Усова А.В., Арехов В.П. Орта мектептің 6-7 кластарында физиканы оқыту методикасы.-Алматы.-1978

7) Жанабаев З.Ж., Тынтаева Ш.Б., Жолдасова Х.Б. Физиканы оқыту әдістемесі. Алматы,2002.

8) Золотов В.А. 7-8 сыныптардағы физикадан сұрақтар мен есептер. «Мектеп», 1975.

9) Cариева А.Қ.Физикалық сапалық есептер жинағы. Оқу құралы., Респ. Баспа Кабинеті.− Алматы. − 1999.

10) Бугаев. А.И. Методика преподавания физики в средней школе.-Москова.-1981.

11) Cариева А.Қ.Физикалық сапалық есептер жинағы. Оқу құралы., Респ. Баспа Кабинеті.− Алматы. − 1999.

12) Ембергенова Қ.Р., Буланова Т.М. Физика. Анықтамалық құрал. Оқу құралы.-Алматы,2012

13) Әбілдаев Ә.Х. Физика. Алматы, 2011

14) Суюнгалиева Л. Эксперименттік есептер шығару //Математика және физика.-2011,№3.

15) Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. Мұғалімдер мен студенттерге арналған құрал.-Алматы: Рауан, 1998

16) Жанабаев З.Ж., Тынтаева Ш.Б., Жолдасова Х.Б. Физиканы оқыту әдістемесі. Алматы,2002

17) М.В.Симакин. Физикадан есеп шығарудың нұсқаулары. 11-сынып жаратылыстану-математика бағыты.Көкшетау."Келешек -2030", 2009.

18) А.Тусюбжанов, С.Мақсұтов, А.Нұрбаев. Физика. ҰБТ-ға дайындық оқулық тесті "Шың кітап", 2014.

19) Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. №319-IIIҚРЗ.–Астана:Ақорда, 2017, шілде-27//http://adilet.zan.kz.

20) Балабаева А.И. Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру: пед.ғыл.канд....дис.–Алматы, 2005.

21) Жүсіпқалиева Ғ.Қ. Джумашева А.А. Құбаева Б.С., "Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен әдістемесі " Орал:- 2012.

22) Қарамурзин А. "Физиканы мектепте оқытудың кейбір мәселелері " Алматы "Мектеп", 1984

23) Лукашик В.И. Физика сұрақтары мен есептерінің жинағы 7-8 сынып. Рауан»,1993