Буын және оған тән белгілер

Буынға тән негізгі белгілер:

1. буын болу үшін оның құрамында дауысты дыбыс болу керек және оның саны бір буында біреуден артық болмауы тиіс;

2. буында мағына болмайды. Кейбір сөздердің әрбір буы-ны лексикалық немесе морфологиялық мағынасы бар бөлшек-терге тура келіп қалады. Мысалы: ат-ты-лар-ға деген төрт буынды сөздің бірінші буыны – ат (түбір), екінші буыны – ты – сын есім тудыратын жұрнақ, үшінші буыны – лар- көптік жалғау, төртінші буын – ға – септік жалғау;

3. қазақ тіліндегі байырғы сөздер бірыңғай не жуан буын-ды, немесе жіңішке буынды болып келеді. Қазақ тілінде жуан және жіңішке буынды (аралас буынды) орыс және өзге тілдер-ден енген сөздер кездеседі;

4. қазақ тілінің байырғы сөздері, буындары екі дауыссыз-дан басталмайды;

5. тіліміздің байырғы сөздерінің соңында еліктеуіш сөз-дерден басқа екіден артық дауыссыз дыбыс келмейді.

Қазақ тіліндегі буынның дыбыстық құрамы төмендегідей болып келеді:

Бір дыбысты, екі дыбысты, үш дыбысты, төрт дыбысты. Ал орыс тілі арқылы енген сөздерде буын бес, алты дыбысты бола береді. Мысалы: спорт, пункт, спектр, спринт. Дыбыс-талу жағынан қарағанда сөйлеу жік – жігімен айтылған дыбыс шумақтарының тізбегінен құралады. Дыбысталудың шумағы өз ішінде кіші топтарға бөлшектенеді. Олар сөйлеудің фонетика-лық единицалары ретінде қаралады: 1) фраза, 2)такт, 3) буын, 4) дыбыс немесе фонема.

Сөздің құрамында неше дауысты дыбыс болса, сонша буын болады. Мысалы: көк, жер, ал, ел, от деген сөздерде бір ғана дауысты бар, олар бір ғана буын құрайды. Буын құрамының түр-ліше болуына байланысты буынның қазақ тілінде үш түрі бар: ашық буын, тұйық буын, бітеу буын.