«Функционалдық сауаттылық – білім беру сапасының көрсеткіші» жаратылыстану-математикалық цикл және бастауыш сынып пәндері

70 
TIMSS ЗЕРТТЕУЛЕРІНІҢ КОНТЕКСІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП 
ОҚУШЫЛАРЫНА АРАНЛҒАН ТАПСЫРМАЛАРДЫ ӘЗІРЛЕУ 
Шынар Адилкариевна Касымханова,
Ақсу қ. №2 жалпы орта білім беру мектебі 
Аннотация. Мақалада бастауыш сынып оқушыларының ТІMSS 
функционалдық сауаттылығын халықаралық зерттеуге қатысуға дайындау 
жүйесі қарастырылады. 
Кілт сөздер: бір дұрыс жауапты таңдауға арналған, бір қате жауапты 
таңдауға арналған, дұрыс жауапты бірнеше рет таңдаған, тапсырмаларды 
сәйкестендіру, дұрыс реттілікті орнатуға арналған тапсырмалар. 
Қазақстан ұлттық білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде білім беру 
қызметтерінің қолжетімділігі бойынша әлемдік көшбасшылардың қатарына 
кіреді. Білім беру сапасы саласындағы жетекші ұстанымдарға қол жеткізу 
өршіл мақсаттар мен даму қозғалтқыштарының бірі болып табылады. Білім 
беру жүйесін дамыту нәтижесі ретінде білім алушылардың білімі мен іскерлігі 
сапасының білім беру деңгейін ұлттық емтихандар ғана емес, сондай-ақ елден 
тәуелсіз халықаралық мониторингтік зерттеулер де айқындайды. Білім 
алушылардың білім жетістіктерін сырттай бағалау қорытындылары бойынша 
алынған ақпарат білім беру мазмұнын жетілдірудің нақты құралдарының бірі 
болып табылады. IEA - International Association for the Evaluation of Educational 
Achievement білім беру жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық 
ассоциациясы әр төрт жыл сайын өткізетін TIMSS – Trends in International 
Mathematics and Science Study халықаралық мониторингтік зерттеуі әлемнің 50-
ден астам елінің математикалық және жаратылыстану-ғылыми білім беру 
дамуының үрдістерін қадағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, біз тек 
мектептегі білім беру жүйесін ғана емес, жаңғыртудың халықаралық 
практикалық тәжірибесінің бірегей материалын аламыз. TIMSS құралдары 
көптеген елдер үшін ортақ болып табылады, олардың шешімі, халықаралық 
сарапшылардың пікірінше, оқушының алған білімін қазіргі әлемде сәтті жүзеге 
асыруы үшін қажет тест тапсырмаларының үлкен банкінен тұрады. Ұлттық 
есептің ақпараттық талдамалық материалы TIMSS - 2011 қазақстандық 
оқушылардың қатысу нәтижелерін тарату стратегиясын іске асыруға 
бағытталған. Зерттеуге қатысушы елдердің мектеп бағдарламаларын салыстыру 
жүргізілді, оқушылардың білім жетістіктерін бағалаудың негізгі тәсілдері 
ашылды, зерттеудің құрамдас бөліктерінің бірі ретінде қатысушылардың 
сауалнамаларын өңдеу нәтижелері ұсынылды. TIMSS жобасы бастауыш және 
негізгі мектептің білім сапасын бағалайтын халықаралық зерттеулердің бірі. 
Қазақстанда бұл зерттеуді алғашқы рет 2007 жылы Қазақстан Республикасы 
Білім және ғылым министрлігіне қарасты ”Ұлттық білім беру сапасын бағалау 
орталығы“ өткізді.
TIMSS зерттеуінің негізгі компоненті келесі принциптер негізінде жасалған 
оқушылардың оқу жетістіктерін тестілеу болып табылады: 
 тексерілетін мазмұн мен оқу-танымдық қызмет түрлерін қамту; 

71 
 олардың мазмұны қатысушы елдердің зерделенетін материалдарына 
барынша сәйкес келуі; 
 математикалық және жаратылыстану-ғылыми білім беруді дамыту 
тұрғысынан тексерілетін оқу материалының маңыздылығы; 
 жетістіктерді бағалауда тест тапсырмалары оқушылардың жас 
ерекшеліктеріне сәйкест болуы. 
TIMSS-2011 төртінші сынып оқушыларының зерттеу тестілерінде 
математика бойынша 175 және жаратылыстану бойынша 172 тапсырма бар. 4-
сынып оқушысының тест кітапшасының әр нұсқасы 44-тен 50-ге дейінгі 
сұрақтардан тұрады. 4-сыныптарда барлық тестілік буклетті орындауға 72 
минут бөлінеді. Жабық түрдегі тапсырмалардың дұрыс жауаптарын 
халықаралық сарапшылар 1 баллмен бағалайды. Ашық форматтағы 
тапсырмалардың әрбір жауабы "дұрыс жауап", "ішінара дұрыс жауап", "дұрыс 
емес жауап"деген арнайы екі таңбалы кодты беру тетігін айқындайтын Бағалау 
жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес арнайы код беруді көздейді.
Қызмет түрі білім математикалық фактілерге, ұғымдар мен рәсімдерге 
бағытталған. Бұл санат ойлаудың негізін құрайтын математикалық тілді 
түсінуді қамтиды. Демек, оқушы неғұрлым тиісті білімді көбейтсе және ол 
жұмыс істей алатын ұғымдар шеңбері неғұрлым кең болса, оның математика 
саласындағы білімді қолдануды қажет ететін әртүрлі мәселелерді шешуге 
мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. Ойлау әрекетін қамтитын тест 
тапсырмалары, дәлел ретінде, бейтаныс жағдайда білімді қолдануға 
байланысты стандартты емес мәселелерді шешуді қамтиды, оқушылардың 
логикалық және жүйелік ойлау қабілетін анықтайды. Ойлауды қажет ететін 
міндеттер ұсынылған жағдайдың жаңалығымен, мәселенің күрделілігімен, 
шешу қадамдарының санымен, математиканың әртүрлі бөлімдерінен білімді 
біріктіру қажеттілігімен ерекшеленуі мүмкін. Бұл жұмыстың мақсаты мектеп 
оқушыларында 
проблемаларды 
шешудің 
құзыреттілігін, 
сондай-ақ 
коммуникативтік және ақпараттық құзыреттілікті құрайтын іс-әрекет тәсілдерін 
қалыптастыруға мүмкіндік беретін жағдайлар жасау болып табылады. 
Функционалдық сауаттылықтың мәні адамның оқу-жаттығу қызметін өз 
бетінше жүзеге асыру, сондай-ақ өмірдің әртүрлі салаларында өмірлік 
міндеттердің кең ауқымын шешу үшін өмірде үнемі алған барлық білімін, 
іскерліктері мен дағдыларын қолдану қабілетінен тұрады. 
Міндеттері 
 Математика ғылымдарына қызығушылықты ынталандыру; 
 Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру; 
 5-сыныпта оқушылардың сәтті бейімделуіне ықпал ету; 
 Сыныпты оқу қоғамдастығы ретінде қалыптастыру; 
 Оқу-танымдық ынтасын дамыту. 

72 
1 сынып 
Тапсырма 1 
Үш ағасының екі қарындасы бар. Отбасында барлығы қанша бала бар? Дұрыс 
жауапты қоршаңыз: 
А) 5 
В) 9 
С) 6 
D) 7 
Тапсырма 2 
Жетіспейтін затты бос ұяшыққа салыңыз. 
2 сынып 
Тапсырма 1 
Пойызда 22 вагон бар. Сынып 11 вагонда орналасқан. Олардың алдында қанша 
вагон және олардан кейін қанша вагон бар? 
Жауабы: олардың алдында – 10 вагон, олардан кейін – 11. 
Тапсырма 2 
Сатушының салмағы болды: 1 кг, 2 кг және 4 кг және шыныаяқ таразы. Егер ол 
тек бір кесе таразыға салмақ салса, ол осы салмақтармен қанша салмақ өлшей 
алады? 
Жауабы: Көрсетілген салмақтармен өлшеуге болатын ең аз салмақ - 1 кг, ең 
үлкені : 
1 + 2 + 4 = 7 кг. Сіз сондай-ақ өлшей аласыз: 2 кг, 4 кг. 
Сондай-ақ, өлшеуге болады: 
1 + 2 = 3 кг; 
1 + 4 = 5 кг; 
2 + 4 = 6 кг. 
Жауабы: сіз кез-келген салмақты 1 кг-нан 7 кг-ға дейін өлшей аласыз. 

73 
3 сынып 
Тапсырма 1 
Мультфильм басталған кезде сағат 11:45 болды. Ол 50 минутқа созылды. Дәл 
ортасында анам келіп түскі асқа шақырды. Сол кезде сағат қандай уақытты 
көрсетті? 
Жауабы: 12:10 
Тапсырма 2 
Сыйымдылығы 5 л және 8 л екі бидонның көмегімен сүт цистернасынан 7 л 
сүтті қалай құюға болады? 
Жауабы: 
1) 5 литрлік бидонды толтырып, 8 литрге құйыңыз 
2) сол әрекетті қайталаңыз, содан кейін 5 литр бидонда 2 литр қалады 
3) 8 литрлік бидоннан құйып, 2 литр құйыңыз 
4) 5 л толтырып, 8 литрлік бидонға 2 л, 5 + 2 = 7 қосыңыз 
4 сынып 
Тапсырма 1 
Пойыз Жайсаннан таңертең 7 сағат 52 минутта шығады, және Арасанға сол күні 
11сағат 06минутта жетеді. Осы жолға қанша уақыт кетеді? 
Жауабы: 3 сағат 14минут кетеді 
Тапсырма 2 
Мектептің ойын алаңы шаршы пішінді. Алаңың бір жағының ұзындығы 100 
метрге тең. Раушан алаңның барлық шетін айнала жүрді. Ол қанша қашықтық 
жүрді? 
А) 100 метр 
В) 200 метр 
С) 400 метр 
D) 10 000 метр 
Жауабы: С) 400 метр 
TIMSS бағдарламасына сандар блогына сандардың, жай және ондық 
бөлшектердің мәнін түсінуге, көп таңбалы сандарды жазуға, оларды ұсыну 
әдістеріне, олардың арасындағы тәуелділікті анықтауға, сондай-ақ натурал 
сандар мен операцияларды (қосу, азайту, көбейту және бөлу) қолданудың 
негізгі дағдыларына бағытталған мәтіндік тапсырмалар кіреді. Оқушылар 
өлшем бірліктері арасындағы байланысты түсініп, бір өлшем бірлігін 
екіншісіне (секундтағы минуттар немесе күндердегі сағаттар) айналдыра білуі 
керек. Натурал сандар бастауыш мектеп оқушыларының қарапайым 
математикалық операцияларды орындауы үшін негіз болып табылады. 
Геометриялық фигуралар мен өлшеулер төртінші сынып оқушыларының 
сызықтардың, бұрыштардың, сондай-ақ әртүрлі геометриялық фигуралардың 
қасиеттері мен сипаттамаларын анықтау, талдау дағдыларын анықтауға 
бағытталған. Деректерді ұсынудың мазмұндық блогының тапсырмаларын 
орындай отырып, оқушылар кестелердің, диаграммалар мен графиктердің 

74 
деректерін оқу және түсіндіру қабілеттерін көрсетуі, осындай деректерді 
талдауға негізделген қорытынды ұсынуы керек.
Қазақстан TIMSS, PISA, PIRLS және ICILS білім берудің бәсекеге 
қабілеттілігіне тәуелсіз жетекші халықаралық зерттеулерге қатысу туралы 
шешім қабылдай отырып, жаңа бағыт - үздік халықаралық практикаға сәйкес 
мемлекеттік білім беру саясатын қалыптастыру және іске асыру туралы 
мәлімдеді. Елдің білім беру сапасын халықаралық мониторингтік зерттеулерге 
қатысуының 
маңыздылығы 
баға 
жетпес. 
TIMSS-2011 
халықаралық 
салыстырмалы зерттеуінің объективті деректерін алуға ғана емес, сонымен 
қатар мектептегі білім берудің жетістіктері мен проблемаларын нақты 
бағалауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, оқушылардың алған негізгі 
білімдерін қолдану дағдыларын дамыту мәселесі маңызды болып қала береді. 
Оқушылардың логикалық ойлауды дамыту бойынша әртүрлі жұмыстарды 
орындауын ұйымдастыру олардың танымдық және шығармашылық 
қабілеттерін дамытуға, зияткерлікті дамытуға ықпал етеді. Уақыт өте келе, 
сабақтарда TIMSS зерттеулеріне дайындықты жүйелі түрде ұйымдастырған 
кезде, пән бойынша үй тапсырмасының әртүрлі түрлерімен бірге студенттер 
тұрақты өзіндік жұмыс дағдыларын дамытады.
Бастауыш 
сынып 
оқушыларының өзіндік жұмысын ұйымдастыру бойынша әдістемелік 
ұсынымдар: 
- Материалды игеру процесі неғұрлым берік болуы үшін осы 
тапсырмалармен жұмыс жүйелі түрде жүргізілуі керек. 
- TIMSS зерттеулеріне дайындық мақсатты болуы керек. Бұған жұмыстың 
мақсатын нақты қою арқылы қол жеткізіледі. Бұл талапты дұрыс бағаламау 
оқушылардың жұмыстың мақсатын түсінбей, қажет емес нәрсені жасауына 
немесе оны орындау барысында мұғалімге бірнеше рет түсініктеме беруге 
мәжбүр болуына әкеледі. 
Тәуелсіз жұмыс шынымен тәуелсіз болуы керек және оны орындау 
кезінде оқушыны қатты жұмыс істеуге итермелейді. Алайда, бұл жерде шектен 
шығуға жол бермеу керек: оқытудың әр кезеңінде ұсынылатын өзіндік 
жұмыстың мазмұны мен көлемі оқушылар үшін мүмкін болуы керек, ал 
оқушылардың өздері іс жүзінде және теориялық тұрғыдан өз бетінше жұмыс 
істеуге дайын. Бұл жұмыс үшін сізге дайын рецепттер мен шаблондар бойынша 
әрекет етуге мүмкіндік бермейтін, бірақ жаңа жағдайда білімді қолдануды 
қажет ететін тапсырмаларды ұсыну қажет. Тест жұмыстарына арналған 
тапсырмалар оқушылардың қызығушылығын оятуы тиіс. Әр мұғалімнің 
міндеті-жас оқушыларды шығармашылық ойлауға үйрету, оларды өмірге, 
практикалық жұмысқа дайындау. Бастауыш білім берудегі жаңа бағдарлар 
оқушылардың зияткерлік бастамасы мен ойлауын қалыптастыруға бағытталған.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың жаңа әдістерін, 
құралдарын, формаларын қолдану маңызды. Өздік жұмыстарды жүргізудің 
мұқият ойластырылған әдістемесімен оқушылардың практикалық сипаттағы 
біліктері мен дағдыларын қалыптастыру қарқыны жеделдетіледі, ал бұл өз 

75 
кезегінде танымдық біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға және 
функционалдық сауаттылықты дамытуға оң әсер етеді. 

жүктеу/скачать 3,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: