Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Материалдық мәдениет
- Рухани мәдениет
- 3. Киіз үй
| §45. материалдық мәдениет
1. мәдениет туралы. Мәдениет – адамдар дың материалдық және рухани өміріндегі қол жет- кізген табыстары. Материалдық мәдениет дегеніміз – адам- дар дың күнделікті тұрмыста қолданатын бұ- йым дары, еңбек құралдары, баспанасы, киім- ке шектері, тағамдары мен еңбек тәжірибесі. Кез келген халықтың материалдық мәдениеті сол халықтың шаруашылығы дамуымен тікелей байланысты. Қазақ халқы материалдық мә- дениетінің негізгі түрін мал шаруашылығы, егін шілік, үй кәсіпшілігі, қолөнер және еңбек құ ралдары құрайды. Рухани мәдениет – оқу-білім, ғылым, өнер мен әдебиет, наным-сенімдерді қамтиды. 2. тұрмыстық бұйымдары. Қазақ халқы ұлан-байтақ жерінде көшпелі және жартылай көш пелі мал шаруашылығымен айналысты. Төрт түлік мал – қой, жылқы, түйе, сиыр өсірді. Жыл дың төрт маусымында жайлау, күзеу, қыс- тау, көктеуге көшіп-қонып отырған. Көшпелі малшылар мал терісінен күнделікті тұрмысқа қажетті құралдар: жылқы ұстау үшін құрық, арқан, мал суаруға қауға, науа, жылқы тұсау үшін шідер, тұсау, ал құлын байлау үшін желі мен ноқта дайында- ды. Ал ға шында ағаштан, ке йін те мірден егіншілікке қажетті құралдар: тіс ағаш, мала, орақ, аша, тырма, атпа шығыр, кет- пендер мен күрек-айыр, та- ғы басқаларды жергілікті ұсталар жасады. Ат әбзелдерін – былға- рыдан тоқым, жүген, үзең- гі, өмілдірік пен тартпа, Сырмақ Күмісті ер 143 таралғы, қамшы, құйысқан, ноқта және тағы басқаларды ершілер мен өрімшілер жасаған. Қамшы – бүлдіргі, сап, алақан және өрімнен тұрады. Олардың әрқайсысы бөлек дайындалып, біріктіріледі. Қамшының са- бын тобылғыдан, таутеке мен ақбөкеннің мүйізінен не еліктің сирағынан дайындаған. Қару-жарақтан – сойыл (қат- ты ағаштан жасалған шоқ- пар), айбалта, жебелері мен қорамсағы бар садақ. Сауыт, қалқан, қылыш, наркескен (болаттан соғылған екі жүзді ал- мас қылыш), селебе (үшкір қару), сапы(кішкене семсер), темір ұшты үшкір найза – сүңгілер жасалған. Кейінірек мылтық соғатын шебер- лер шыққан. Үй тұрмысына қажетті қолөнердің алуан түрлері: тоқымашылық, киіз басу, ағаш, ме- талл, тері, сүйек және мүйіз өңдеу дамыды. Әйелдер киіз үйге керекті басқұр, бау-шулар, сырмақ, кілем, алаша, шекпен және басқаларды дайындады. Шеберлер мүйізден қасық, түйме, ағаш пен сүйектен төсағаш, аяқ-табақтар жа- сады, тарамысты ширатып былғарыдан етік тікті. Зергерлер алтын-күмістен білезік, жүзік, сырға, белбеу, т.б. жасаған. 3. Киіз үй – көшпелі қазақ халқының ерте- ден пайдаланып келе жатқан баспанасы. Киіз үй көшіп-қонуға ыңғайлы, оны тез жығып, шапшаң тігуге болады. Түйе мен жылқыға теңдеп артып жүруге өте қолайлы. Киіз үй жазда салқын, қыста жылы. Киіз үйдің сүйегі бірнеше керегеден, оған бекітілген уықтан, күмбезді шаңырақтан және жарма есіктен тұрады. Киіз үйдің сүйегі бір-бірімен бау-басқұрлар арқылы біріктіріледі. Оның сыртынан ши тұтылады, киіздермен жабылады. Қорғаныс жарақтары жүктеу/скачать 6,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|