Тірі агзадагы акпараттык жүйенің

1.8. Tipi лгзадағы ақиараттык жүйенің кмлмстінс сипатта.ма 
♦ 
35
даушылар (рсцепторлар. жүйке жасушалары. жүйке каналдары. 
яғни жүйке талшыктары). Сигналдардын өздсріне тәи күбылыс- 
тарды көрсетуге зацд ы л ы к ба й л а н ы ст а р ы бар. ол коммуникация- 
нын семантикалық асмсктісі деп аталады. Хабарлағыш сигналды 
тандап. оны берілген акпарагка сәйкестендіруші кодтаушы үде- 
ріс болады. Қабылдагышта сигнал алдын ала белгілі (код) болса, 
алғашкы акпаратты да кодтаушы немесе күрылысын өзгсртуші 
күбылыс болады. Коммуникация тізбсгі акпарат көзінен. хабар- 
лаушы байланыс канал аркылы қабылдаушы нысанага жсткізсді.
Іііум 
Қабылланылган
I 
сигнал
Ақиарат керекіі 
сигнал
Акпараг
ком
Кліілаяыс
пнялы
Кабыщ*.
ғыт
Берілетш
акиараі
і
■ 
ч 
.хаадр зпіиш
І . (кодгау)
Акпяріг
алушы
1-сі.пба. Коммуникацмялык тізбсктін куры.іысы
Барлык жасушалар мен тірі ағза.іар ашык гетерогендік жүйе 
болып есептслсді. Классикалықтермодинамиканың кағидасы тск 
тспе-тсндік күйдсгі нсмссе жабык жүііедегі кайтымды үдеріскс 
жатады. Термодинаммканың қайтымсыз үдсрісініц дамуы ғана 
қайтымсыз үдсріске сандык сипат беріп. ағзадағы болатын ашык 
жүйедсгі үдерісті термодинамикалык тепе-тецдікте болмайтын- 
дығына түсінік берді.
Энергияпың сақпіаіу заңын тірі агзаларда қспай қолдануга 
иолады дегеи сураққа жауап іздестірейік.
Термодинамиканыц бірінші заңына сүйенетін болсак, Майср 
мен Гельмгольитіц айтуы бойынша. былай аныкта.ма бсрілгсн: 
түйыкталган жүйсдегі барлык өзгеріс ондағы жалпы энерг ия op 
уақытта түрақты делінген. Ал басқа гүсінікке кслсск, барлык 
химиялық, фігзикалык. микроскопиялык үдерісте энергия түзіл- 
Мейді, жоғалмайды бір түрден екінші түрге озгереді. Жүйеде- 
гі энергия қоры сыргкы және ішкі энсргиядан түрады. Сырзкы 
энергия дегеніміз - сырткы параметрлер. яғни ксңістіктегі орпы.

күбылысы, жүйедегі бір-бірінс салыстырмалы жылдамдығы, ал 
ішкі деп отырғанымыз - жүйеиің озіне тән ішкі параметрлері. 
Жабык жүйсдегі ішкі энергияиың U озгеруі жылу Q самыныц ко- 
сыидысыиаи түрады. Оның озіеруі сыртқы коршаған ортамен 
жәнс аткарылған жүмыспен W алмасу үдерісінің нотижесінде оз- 
герсді.
Бірінші зац: Д U=AQ+AW немесе dU=dQ+dW (соңғысы шек- 
сіз тө.мені і озгерісте болады).
d\V шама - интенсивті (карқынды, үдемелі) және экстенсивті 
(көлемінің өзгсруі) скі көрсеткіштің туындысы.
Мысалы:
Жүмыстыц аукымьиіың көбеюі = pdV (р кысы.мынын әсері- 
нен dV деңгейіне дейін жоғарылауы).
Беткейлік немесе үстірт жүмыс = a.do (беткейлі керілістін 
әсерінен бетксйі do-re дейін төмендеуі. азаюы).
Жүмыстың қыскаруы = f.dl (f күшінін оссрінен dl-re кыска- 
РУЬІ).
Электрлік жүмыс = lF.dq (Т злектропотенциалда dq зарядтын 
орын ауыстыруы).
Химиялык жүмыс = ср] . dni (флимиялык потенциал кезіндегі 
орныи ауыстыратын мольдің санының dn.3aTTbiK компоиенті).
Химиялык потенциал ф.-тетей болады 
фо
+ RTln _ (аі идеалды 
ерітінді концентрациясыцың тиісті белсенділіті); ф - стандартты 
химиялык потенциал аі = үшін R - газ түрактылык көрсеткіші; 
Т - температура. Жүйеніц ішкі энергиясыныц озгерісін мына тсң- 
деу аркылы белгілеуге болады:
dU = dQ + d\V = dQ + pdV + ado + fdl + фdq + Іфі dnl+ .... (pdV, 
ссбебі + dV жағдайындағы, яғни көле.мінің үлғаюына жүйеде жү- 
мыс іске косылып, аныктамаға сәйкес d\V геріс монге тең), dQ 
интенсивті туынды шамасы температура (Т) деп карасак. экстсн- 
сивті шама - корсеткіші энтропия (S). Осыдан Гиббс тендеуі кү- 
растырылады: dU = Т. dS - pdV + Хфі dnl+ ....
Термодинамиканың бірінші заңын ашкан - И.Р. Майер жоне 
Г. Гельмгольц, бүл зац тірі ағзалардыц үдерісіне де катысты скен- 
дігіне күмән келтірген жок. Көптсген виталистср осы зацға кар- 
сы болды. Бірак бірнеше жүргізілген тожірибелердің нотижесіне
36 
♦ 
1 -тарау. Бнологиялык білім беру концепциясы жайлы...

сүйенстіи болсак, энергияның жалпы саиы осімдік, жануарлар 
жоне адам кабылдайтын, белгілі уакыт аралығында қайталанып 
жылу бөледі, сырткы ортаиың әсерінен немесе заттың бөлінуіне 
байланысты жүмыс істейді, нотижесінде, осу, даму немесе зат- 
тар корланады. Мысалы, Алгердің (Aspergill) саңырау қүлағына 
жүргізген тәжірибесінен байқауға болады. Қоректік орта ерітін- 
дісіндегі жанудан бөлінгсн жылуын 35,89 кДж пайдаланса, болін- 
ген жылу-13,89 кДж, жану кезіндегі мицелиядағы түзілген жылу 
- 23,47 кДж; 13.81 + 23,47 = 36.89 кДж айырмашылығы 1%-ға 
тен, яғни кателік шегінде.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: