Биология сабагының күрылымы

Сабақтың логикалык мазмүны бойынша жоне танымды- 
лык іс-орекетіне байланысты мынадай типтерге болуге болады: 
1) кіріспе сабак, 2) материалдармен алғашкы таныстыру сабагы
3) жана материалды үйрсту сабағы, 4) теориялык білімін практи­
ка жүзінде колдаиу сабағы, 5) датдыландыру сабағы. 6) бекіту, 
қайталау жәые корытынды сабағы, 7) бакылау сабағы, 8) аралас 
сабақ.
Соңғы кезеңде теоретиктер мен практиктсрдің арасында ди- 
дактикалық максатына жоне жалпы сабак беру жүйесіне бай- 
ламысты мыиадай сабақтын типтерін айтуға болады: 1) аралас 
сабак, 2) окушыларды жаңа материалмен тапыстыру сабаш . 
3) окыған материалдыц мазмүнын корытыидылау және жүйелеу 
сабағы, 4) шебсрлігін дағдыландыру, дамыту сабағы, 5) білімін 
тексеру сабағы.
Жоғарыда көрсетілген сабак өткізудің кезеіисрі оте манызды 
жоне өзара тығыз байланыста болады. Бірак осылардың ішін- 
дегі ен бастысы - жаңа матсриалды түсіндіру. Осыдан кейін ба- 
рып оның баска кезеңдсрін - бекіту, бакылау, үй тапсырмаларын 
орындауына мон бере отырып, сабактын тиімді откендігіне баға 
бсруге болады. Сондыктан сабактын күрылымын, оның откізу 
кезсңдерінін ретін сактау, т.б. әрбір мүғалімнің өз сркіне байла­
нысты. Сабактын басты нәтижесі онын максаты мен міндетіне 
жсте отырып. сапасынын жотары болуы деп есептследі.
Сонау Коменскийден және Гсрберттен бері келе жатқан клас- 
сикалық торт буынды: жаңа такырыпты игеруге дайындык бөлі- 
мі; жана такырып материалдарын игсру және шеберлігін, іскер- 
лігін арттыру; оларды бскіту және жүйелеу; іс жүзінде колдану 
сиякты дәріс берудің осы уакытка дейін сакталып келе жаткан- 
дыгын байкауға болады.
Осындай сабак формасын аралас сабак деп атайды.
128 ♦ 
6-тарау. Сабак окыту фор.масы. сабактың тинтсрі. түрлсрі...
Жүмысты
үйымдастыру
Огкенді
кайталау / білім 
манызып тск- 
серу
Жаңа білім 
алу жоне 
іскерлігін 
дамы ту
Бскіту, жүйе- 
леу, колдану
Үйгс тап- 
сыр.ма
Ксзсндері
1
2
з
4

G.4. Биология сабағыныц күрылымы 
♦ 129
Сондыктан да осындай сабак өткізу формасының, аралас 
типке жататындығын оңай түсінеміз, бүл жерде мүғалім бірнешс 
максатка жетуге мүмкіндік алып отыр. Сабақтың орбір кезеңде- 
рін кез келгеи ретпен және оку-тәрбис жұмысьш кец түрде, сабақ- 
ты өтс икемді өткізугс мүмкіндік береді. Осындай артыкшылық 
казіргі кезде мектеп сабактарында кең түрде қолданылып келсді, 
шамамен, 75-80 %-ы аралас сабақ түрінде откізеді.
Сабақтың қүрылымы, жосиары оның мазмүны мен әдістеріне 
толық тоуелді болады. Сабақтың жоспарын, оның мазмүнын, қү- 
рылымын. әдістемелерін жәнс жүргізуге керекті оку күралдарын 
накты аныктау керек. Сабактың жоспарына косымша окушылар- 
ға койылатын сүрактарды және анықтаушы материалдарды да 
дайындау керек. Сабактың тақырыбын жскс-жскс карапайым сү- 
рактарға болу және олардың арасындағы логикалық озара байла- 
ныстарды. оның мазмүндау ретін жоспарлау да ен басты мәселе 
деп есептеледі.
Сабактың жеке-жеке мазмүнын бслгілі сәйксс аныкталған 
әдістерімеи откізу керек. Сабак өткізу барысында формальды 
жүргізілу әдістері: өтксн такырыпты сүрау, жана материалды тү- 
сіндіру, жала такырыпты бекіту, үйге тапсырма беру сияқты ер- 
теден пайдаланып жүрген формаларын сактау міндетті емес, бүл 
одіс казір ескірген деп саналып жүр. Сондықтан коптеген үстаз- 
дар сабакгы жаңа такырыпты түсіндіруден бастап, жаңа мате­
риалды өткен сабактып мазмүнымен салыстыра отырып, әзірге 
баталардың олі тың, шаршамай түрған кезін пайдаланып түсінді- 
руді тиімді деп есептейді. Мысалы, жапырактын тыныс алу меха- 
низмін түсіндіру үшін ол оның түкымында калай болатындығын 
есінс түсіргендс ғана оңай бодады немесе «сабак» тақырыбында 
заттар сабактьщ бойымен қозғалуын түсіну үшін міндстті түрде 
«жапырак» такырыбынан крахмалдыц жапыракта пайда болуы 
және «тамыр» такырыбынан тамырға түздар мен минералды түз- 
дардың түсуі жайлы мағлүматтарды қайталай отырып түсіндіру- 
ге болады.
5-6 сыныптарда көптеген сабақтар әртүрлі әдістерді қолда- 
на отырып жүргізіледі. Мысалы, мүғалім, алғашында, әңгіме тү- 
рінде, түсіндіріп, екінші болігінде жапуарлардың ішкі мүшеле-

рімен таиыстыра отырып, үшінші болігінде мүшелердін суретіи 
немесе сызбаларын демоистрациялап, ен соңында әңгіме іүрінде 
корытыидылап түсіндіреді. Осылай бір саоак өткізу барысында 
сөздік, көрнекілік және практикалық әдістерді колдана отырып, 
дәріс бсруді тиімді деп есептейміз. Биологиядан дәріс өткізу ба­
рысында ортүрлі одістерді қолданып, оның тиімді жактарын таң- 
дай отырып. өткізген жөн.
Бнологиядан сабақ берудін күрылымында онын өткізу әдісте- 
ріи колданумен катар, оку материал дары и ың логикалык орналасу 
сипаты да басты рол аткарады. Мыса.ты, өсімдіктану пәнін үйре- 
ту барысындағы басты ерекшеліктердің бірі - сабакты индуктив- 
ті күру жолымен жүргізу, себебі жасөспірім балалар өсімдіктер 
жайлы мәліметтермен ең бірінші рет танысады. Сондыктан оку 
материалындағы жана фактілерді жинактай отырып, әсірссе өсім- 
діктердің күрылысы және тіршілік ерскшеліктерінс сүйене оты­
рып, окушыларға сол жайында корытындылап түсіндіру тиімді 
болып саналады. Мысалы, окушы, алдымен, бір өсімдікті окып, 
зерттеп, содан кейін скінші өсімдік жайды мәдіметтсрді біліп. 
олардың арасындағы үқсастыктар мсн айырмашылыктарын са- 
лыстыра отырып, олар жайлы жалпы корытындыға кследі. Осы 
жинакталған фактілердің негізіне сүйене отырып. білімін дамы- 
тады.
Сабакты дедукциялык бағытта күру барысында үстаз, алды­
мен, такырып материалы бойынша жалпы мәліметтермен оны 
дәлелдейтін фактілермен таныстырып түсіндіреді.
Енді «Қыналар» такырыбына арналған сабакты екі түрлі кү- 
рылымды салыстыра отырып карастырайык.
130 ♦ 
6-тарау. Сабакоқыту формасы. сабактың тшітері, түр.ісрі..._____
Индуктивті күрылым
Дедуктнвті күрылым
1
2
1. Қыналардын түрлері. Гірактикалык 
жүмыс
1. Қыналардын табигаттагы ролі жә- 
нс о.іарды иайдалану. Әнгімс түрінде
2. Қыналардыи күрылысы микроскоп 
аркылы препаратты көрссту
2. Қыналардын биологиялык ерск- 
шсліктерінс окушылардьш мэлімдс- 
мссі жоне окытушынын әнгімссі

6.4. Биология сабагынын күрылымы 
♦ 131
1
2
3. Қыналарлын биология.іык ерек- 
шеліктеріне оқуілылардың мәліметі, 
окытушының энгімесі
3. Қыналардың күрылысын микрос­
коп аркылы преиараітан корсету
4. Қыналардын табиғаты ролі және 
оны пайдалану. Окытушымын энгі- 
месі
4. Қыналардын түрлсрі. Практика- 
лык жүмыс
Осы жағдайда сабақты индуктивті құрылым жасау арқылы 
өткізген тиімді. Себебі табиғи объектіні өз көздерімен коріп, та- 
нысып, жадпы корытындыға келеді.
Дедуктивті сабак откізу одісін зерттелуге, окуға бсрілген 
объекті жайды кейбір мәлімсттермен таныс болғанда ғана пай- 
далану кажет.
Жануартану пәнінде де көптеген сабактар индуктивті қүры- 
лым бойынша өтеді. Бірак оқушылар бір типке жататын жануар- 
лар өкілдерімен танысқаннан ксйін, олардың баска окілдерімен 
танысканда дедуктивті жолмен откізуге дс бодады.
Сабактың қүрылымын қалыптастыруға тағы да бір қолдана- 
тын әдістің бірі - проблемалық окыту. Оны өткізу сызбасы мына- 
дай - үстаздын проблемалық мәселені қоюы, осы аркылы алдына 
койылған ситуаииялық жағдайларга іздсніс жасау, болжау жасау 
арқылы өткен білімдеріне сүйене отырып, шешуге гырысу. Проб- 
лемалық окыту үдерісінде әртүрлі деигейдегі күрделі эдістерді 
колдана отырып, шешугс болатындығын естен шығармау керек. 
Енді осы әдістердің кейбірсулерін карастырып өтсйік.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: