Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р



Pdf көрінісі
бет73/104
Дата08.02.2023
өлшемі9,38 Mb.
#66342
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   104
8.5. Тіршіліктану 
пәііініц
мазмүны мен күрылымы
және түсіндіру әдістері
Понде оргаішкалыкдүииеніндамутарихы. яғниэволюцияның 
ең иегізгі мәселелерінің үш тобы: эволюцияныи қозғаушы күште- 
рі. жолдары жоне бағыттары. нотижелсрі бойынша оқушылардыц 
білі.мді тиянакты меңгеруіне ресейлік авторлар жазған «Жалпы 
биология» окулыгы 30 жылдан кызмет аткарыи келеді. Ескеретін 
бір жайт, орыс мектептсрі 10-11 сьшыптардағы биология сабақ- 
тарын осы оқулыктың оцдслген 21-22-басылымдары бойынша 
өткізсді. .Ал бірталай астаналык казак мектсптерінде рссейлік 
аударма окулыктың орнына гөрт азамат күрастырған «Тіршілік- 
тану» дсп аталатын кітапты оқулык рстіндс пайдалануыиа мүм- 
кіндік бсрілгсн.
Кітаптыц материалдары бойынша 10-сыныптағы биология 
сабактары I тарау «Цитология негіздерінен» басталын IV тарау 
«Организмдердіц көбеюі жоне дсрбес дамуы» мен аяқталады. 
Жалпы 34 сағатка молшерленген. Кітапта а.зғы соз бсрілмеген, 
кіріспеде бүрьшнаи осындай күрылымды оку қүралдарының бар- 
лыгы айтылмаган, кітап тол окулык ретінде үсыиылғаи. Шыны- 
на келсек. пән материалдарын цитологиядан бастап окытудың 
нәтижесін сынап білуге 1978 жылы академик Н.П. Дубинин, 
К.Б. Булаева жоне 1985 жылы академик Д.К. Беляев бүрынгы одак- 
тык академияныи корреспондент мүшесі Р.И. Салганик жонс т.б. 
(11 галым) окулык ретінде сңбектерін баспадан шыгарган бола- 
тын. Бірак бүрынгы одакка шетелдергі бслгілі атакты галымдар 
әдсптілік, оділдік түргысынан өздерінің еңбскгерін окын, коріп 
сыналатын окулыкгар деп атауды үнаткан еді. Ой козғалысы ғы- 
лыми басылымдарда пайдаланатын әдісііи, тәсілдін жиынты-
176 ♦ 
8-тарау Мсктсп био.іогмясыныц тарау.іары. Мазмуны мои...


гы және үлгісі бағытында жазылғаи Н.П. Дубинин окулығыныц 
кайталанған басылымы болмады.
Д.К. Беляев тобы окулығыныц (1985 ж.) негізгі авторларынын 
бірі дарвинист, эколог, профессор Н.Н. Воронцов жоне Л.Н. Су­
хорукова биологияны эволюциялык теорияныц, тіршіліктің шы- 
ғу тегінің, тіршілік жүйелерінін дамуынын, антроиогенездін. 
биосфера эволюциясыиың мәселелерін терендетіп окытатын 
жатпы білімдік орта мектептін 9-10 сыныптарына арнап тал- 
ғамды пайдаланатын курс рстінде 15,5 баспа табак оку күра- 
лын 1991 жылы баспадан шығарды және 1991 жылы Д.К. Беляев 
тобынын (11 талым) 1985 жылы окулығы оиделіп. ксңейтіліп 
(19 б.т.) орта мектептіц 10-11 сыныптарына арналған, 1993 жы­
лы осы окулык (авторлары: 9 ғатым, бүрынғылардан А.О. Рувин- 
скнй, Г.М. Дымшиц. Р.И. Салганнк жоне жана 6 авторлар) ко­
лем! 41 б.т. кеңейтіліп, биология сабагын терсндетіп окытатын 
10-11 сыныптарға арналып. окулык ретінде жарық корді.
Жалиы орта білімділік мектептердс пайдатанылудагы Ю.И. По­
лянский тобы окулығының авторлары өздерініц копжылдык зерт- 
теулерінс сүйеніи, понді «Эволюциялык ілім», «Ортаникатык 
дүниенің дамуы» тарауларынан бастан окытуды педагогикалык 
жоне іскерлік түргысынан нактылы бірізділік деп күптаған. өйт- 
кені бүл тараулардағы деректердін пропсведсвтикатык мацызы 
бар, сондыктан дедукциялык әдісті колданған. Эволюниялык 
ілім - органикалық дүниенің даму тарнхы тураты теория - тірі 
табитаттын күрылымдарын және аткаратын кызметін танып бі- 
луге тарихи әдісті колданатындыктан. пәннің барлыктарауларын 
біріктіреді, материаідарды окып білін меңгерудін ғылыми біріз- 
ділігін анықтайды. Әдіскерлік түрғыдан танымдык көзкарастык 
манызы бар материатдармен танысу нактылы материалдарды 
түсіндіруден бүрын откізіледі. Ғылыми танымның дамуын, ғы- 
лыми идеялармен ойлар жүйесінін тарихи себептілігін. таным­
дык нотижесі мен әдістерінің арасындағы байланысын, тіршілік 
туразы гылым дамуынын болашағын ашып білдіретін гылыми 
ой жүйелерінін және теориялардың тарихи жайындаты мәлімет- 
тер олардыц мазмүнымен танысудан бүрын откізіледі, мүндай 
реттілік олардын мазмүнын терснірек жоне жан-жакты ашуга
8.5. Тіршіліктану мәнінін мазмүны меи күрылымы... 
♦ 177


мүмкіидік берсді. Тарихи ғылыми мәліметтер оіі жүйелерімен 
теориялардыц калыптасуыиың алдыпда оолған ғылымн мәсс.іе- 
лсрдіц міндсттеріп жоне олардыц шешімі тірек болатыи оі.іім- 
дерді камтып калыптастырады. Мысалы, «Дарвинге дейіигі ке- 
зецдегі биологияиыи жалпы сипаттамасы» жаиындағы іакырыгі 
понге түрлердің ор алуандылығынын, органикалык дүнисдсіі 
үіілесімділіктіц себептері туралы пікірталастарын кіргізеді. Сол 
кездегі ғылымн ой жүйелорінін қателігін айкындайды. Дарвин- 
нің алдында котерілген гылыми моселслерді анықтайды. Поиді 
оқытудык кои жылдык тожірибссі (А. Мягкова, Б.Д. Комиссаров 
зерттеулері бойынша) «Органикалык дүниенін дамуы» такыры- 
бын бастағанда эволюциянын бағыттары туралы түсініктсрді де- 
дукциялық одіс арқылы кіргізу барлық биологиялык эралардағы 
тіршілікті окып білуде эволюциялык оағыттардың одан орі нак- 
тылануының қажеттілігін колдайды. Пәнді «Цитологияда» бас- 
тағанда бүл бөлім дерсктеріиін негізінде танымдық, көзкарастык 
пікірлердің калыптасуы, ой козғалысы тәжіриоеліктің (индук- 
циялык әдіс) теориялык білімдергс үласуыи жүзеге асырады. 
Клеткалык зерттеулердім әдістері олардағы химиялық, физика- 
лык, биологиялык үдерістердін катынастарын ашута комектесс- 
ді. Кдеткалардағы заттар және энергия алмасу реакнияларынын 
фсрментативті ерекшелікгсрмсн танысу тамак, тсрі өңд.еу. мсди- 
циналык өнсркәсіптін жоне кейбір технологиялык үдсрістердін 
нсгізінен түсінік алуға мүмкіндік береді. Клетка ішіндегі тірі 
жүйелердін. организмніи үлпалык күрылымдағы жоне олардын 
аткаратын кызмепсріндегі, онтогенездін үдерістеріндсгі үііле- 
сімділік эволіоциянын нәтижесі ретінде түсіндіріледі. Сондык- 
тан алдын ала окушылардын эволюннялык ілім туралы білім ко­
ры болуы кажет. Осындай мосслегс химиядан белок, нуклеин 
жоне амннкышкылдарын 11-сыныпта отетіндіктен, 10-сынып 
окушыларын клетканын химиялык күрамын тиянакты түсінуғе 
тірек білімдерінін жоктығы мысал бола алады. «Жадны биоло­
гия» пәпін «Цитологиядан» бастау - эволюциялык ілім тараула- 
рының танымдык, көзкарастык. пропедевтикалык маныздарын, 
пондегі ой козғалысын, пәнішілік және нәндср аралык баііла- 
нысты түсінбсгендіктін айғағы.
178 ♦ 
8-тарау. Мектеп биологиясынын тараулары. Мазмуны мсп...___


♦ 179
Эволюциялық ілі.мнің тарихын окып білудің басты мінде- 
ті эволюциялык теорияның шығуына әкелген гылы.м дамуынын 
акикат жолымсп таиысу болып табылады, соидықтан ғылымда 
біртс-бірте ілгеріленс жиналган фактілсрдіц галымдарды орга- 
никалық табиғаттың даму заңдарын диалектикалык түрғыдан 
түсінулсрін жәис түсіндірулеріне жеткізгенін мүкнят карастыру 
керск. «Жалпы биология» оқулығыпың «эволюциялық ілім», «ор- 
ганикалык дүниенің да.муы» тарауларынан басталуы бірден-бір 
ғылымн жүйелік әдіс, ойткені әр гылымиыц (жалпы адамзат ғы- 
лымыиыц қысқаша болса да нүскалы мазмүндалган тарихы, оныи 
қалыптасу кезеці) жарыққа шығуына дейінгі алғы шарттар, бас­
ка ой жүйелерінсн озықтығыи долелдсп каркынды өрістсуі. оныц 
болашагы. япш алдаіы уакыттарда толыктырылып, кецейтіліп, 
тереіщетіліп дамуы болады, осындай бірізділік келешектс дс озі- 
нің әділ мортебесін сактауға гиіс.
Понніи сң нсгізгі білімділік-торбиелік міндеттерінің бірі - т а -
биғатка (бей жоне органикалык дүниеге) окушылардын ғылымн 
материалистік көзқарасын қалыпгастыру, соидықтан осыған сәй- 
кес кітапга омірдін (тіршілік) 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   104




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет