галантамина гидробро­ мид, гиндарина гидрохлорид

104
III тарау
ондар, және т.б.). Бұл пигменттер өсімдіктердін жоғарғы және төменгі 
бөліктерінде көп мөлшерде кездесіп отырады.
Флавоноидтардың кұрамында екі фенилдік калдыктар болады. Бұл 
фенилдік калдыктар ішкі көміртек атомдарымен тізбектеліп жалғанған.
Бес немесе алты мүшелі оттек түзуші гетероцикл түзіліп және 
көптеген флавоноидтарға тұйыкталыгі тізбектелген, бұлар бензол ядро- 
сымен жалғанған.
Флавоноидтарды класстарға бөлу мынадай белгілі топ бойынша 
жүргізіледі: пропан бөлігін тотығу дәрежесі бойынша, гетероциклдік 
шамасы бойынша, фенилдік орынбасардың жағдайы бойынша және 
т.б. Олар өздерінің атауын «flaus» латын тілі бойынша, фенилдік орын- 
басарлы жағдайы бойынша және т.б. сөзінен алған, сары деген мағына 
білдіреді, себебі өсімдіктен бөлінген бірінші флаваноидтар сары түсті 
болған.
Флавоноидты косылыстар өсімдіктің барлык бөлігінде кездеседі, 
бірак бір немесе бірнеше флавоноид тобы доминатталған мүшелер 
бөлінген, мысалы, гүлдің жапырағында, көптеген жидектерде антоци- 
андар доминатталады. Антоциандармен катар флавон, флавонол, хал- 
кон гликоздтері және каротиноидтар бірге кездесуі мүмкін.
Каракұмык, бұршак, колшатырлы (зонтичных), астра және кызыл- 
гүлділер тұкымдасты өсімдіктер флавоноидтарға бай болады. Күнбағыс, 
түймедак және итошаған тамырларында флавоноид көп болғандыктан, 
халык медицинасында бұл өсімдік түрін пайдаланады.
«Сапонин» немесе «сапонозид» (латынша sapo — сабын) 1811 жылы 
Шрайдер Saponaria officinalis — мыльнянка өсімдігінен бөліп алған, ол 
сумен көп мөлшерде көбікберетін зат, ал 1819 жылы «сапонин»терминін 
Мэлон ұсынған болатын. Сапониндер — жоғары молекулалык массасы 
бар, күрделі гликозидті органикалык, өздеріне тән арнайы касиеттері 
бар қосылыстар, кұрамында сапониндер кездесетін шикізаттың сулы 
ерітінділері көп көбік түзеді; канға түсіп, эритроциттін гемолизін ту- 
дырады; салкынкандыларға (бака, балык, кұрттар) улы, миллион есе 
сұйылтса да өлімге әкеледі. Гликозидтерге тән сапониндер молекуласы 
көмірсулы бөліктен және агликоннан түрады. Агликонды сапогенин 
(генин) деп атайды. Кышкылды және ферментті гидролиз нәтижесінде 
сапониндер кант пен агликонға ыдырайды. Моносахаридтер (пентоза 
немесе гексоза) молекуласының саны бойынша сапониндерді моно- 
зидтер, биозидтер, триозидтер, тетразидтер, пентозидтер және оли- 
гозидтерге жіктеуге болады. Сапониндер екі көмірсулы тізбектермен 
агликон қатысында дигликозидтерге жатады.

Жаңа галенді препарапар және жеке заттардың препарапары
105
Сапониндердін көмірсулы бөлігі көбінесе бірнеше моносахарид мо- 
лекулаларынан тұратындыктан, гидролиз кейбір шарттарда канттардын 
біртіндеп үзілуімен сатылы өтеді. Бөлшекті гидролиздін нәтижесінде 
осы жағдайларда түзілген өнімдер просапогениндер деп аталады.
Сапониндер стероидты топтары сахаридтерге онша бай емес, 
олардын кұрамыында 1-5-канттар кіреді, тритерпенді сапониндер 
(10 және одан да көп) канттарға байырак болады. Көмірсулы бөлігі 
көп жағдайларда А сакинасынын көміртегі канкасында С, көміртегі 
атомындағы гидроксилді топка жалғанған. Кейбір тритерпенді 
гликозидтердін О-аиилгликозидті байланыспен С28көміртегі атомында 
байланыскан көмірсулы тізбегі бар. Кант компоненті сызыкты (баска 
топтардын көптеген гликозидті сиякты) және тармакталған тізбекті 
(мысалы, В аралозид) болуы мүмкін.
Флавоноидты косылыстарды кұрғак өсімдік шикізатын этил 
спиртімен, спиртті ерітіндімен, этилацетатпен экстракциялау аркылы 
алады. Экстрагенттін таңдалынуы флавоноид молекулекуласындағы 
гидроксилді топтардың санымен және көміртегі санына байла- 
нысты болады. Экстракциялауде реперколяция, сатылы мацера­
ция, батареялық перколятор секілді әдістерді колданады. Алдыңғы 
реттік таза заттар мен новогаленді флавоноидтык препараттарды алу 
вакуумды-буландырғыш «Симакс» аппараттарында жүзеге асады және 
хлорофилл, май кышкылдарынан, терпендерден, каротиноидтардан 
және өзге косылыстардан арылту үшін петролейн эфирімен, хлоро- 
форммен, гексанмен, метилен хлоридімен өндейді. Кейін тазартылған 
бөлікті диэтил эфирімен, этилацетатпен, пропанолмен және бутанол- 
мен өндеп сәйкесінше фракцияларға бөледі.
Флавоноидтарды бөлу мен тазарту. Флавоноидтарды бөлу мен тазар- 
туды адсорбциялык-хроматография әдісі аркылы жүргізеді. Сорбенттер 
ретінде әдетте алюминидің аскын тотығын, силикагельді, целлюло- 
заны, карбоксиметилцеллюлозаны және полиамидтерді пайдаланады.
Силикагельмен толтырылған колонкаларды бор кышкылынын 
ерітіндісімен, аммиакпен және буфер фосфатымен алдымен шайып, бу­
танол мен сұйылтылған сірке кышкылынын ерітіндісінде элюирлейді, 
кейде өндейтін ерітінді ретінде бензол және хлороформды, немесе аце­
тон мен бензолдың коспалары да пайдаланылады (1:3). Колонкаларда 
целлюлоза үнтағымен бірге кағазды хроматографияда колданылатын 
айкындағыштар колданылады. Флавоноидтардын көпшілігін бутанол- 
арке кышкылы-су (4:1:2, 4:1:5) коспасы аркылы белуге болады.

106
III тарау
Полиамидтік және карбоксиметиленцеллюлозалы колонкаларды ал- 
дымен сумен элюирлеп, кейін спирттін сулы ерітінділерін колданады.

жүктеу/скачать 9,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: