Сұрақ: Ал, «Бизнестің жол кар-

    

3 бет

аќсу Өњірі

20 наурыз 2014 жыл

Ол  да  кішкентайынан 

домбыра,  қобыз  десе 

ішкен асын жерге қоятын, 

ел  –  жұртқа  ұқсамайтын, 

аз  сөзді,  томаға  –  тұйық  

бала  еді.  Осында  ол 

Құба  –  текіннің  күйлерін 

естісем  деп  көзі  жауды-

рап, оған жалтақ – жалтақ 

қарап,  бір  түрлі  болып 

отырды.  Құба  –  текін 

бетін  күн  батысқа  беріп, 

қобыз үнін гуілдеген дала 

желінің  сарынына  қосып 

аңыратып  ала  жөнелді. 

Сол  сәтте  анадайда  бай-

лаулы  жатқан  жапырық 

сары  інген  орнынан  өре 

түрегеліп, бұйдасын сілкіп 

тастап,  боздай  жөнелді. 

Тас тұманның тұнығындай 

екі  көзі  шарасынан  шыға 

мөлт – мөлт етіп, мазасы 

кетіп, бұл дүниеден тұрақ 

таппай  тықыршыды.  Ет  – 

бауыры  елжіреп,  исініп, 

таңдайы 

кермектеніп, 

талығып,  жер  –  дүние 

көз  ұшында  бұлдырап, 

әлденеге  жігері  құм  бо-

лып, жаны жай таппады.

Оның боздаған үні қобыз 

сарынымен 

қосылып, 

шүпілдеген  шұбат  болып, 

әр  таңдайды  қытықтап, 

сәби  шақтағы  ананың 

ақ  сүтін  еске  салды.  Әр 

жүректе  жылы  қымтанып 

жатқан  сағыныш  сазын 

оятты.  Жұтынған  сайын 

әркімнің  сілекейі  де,  көз 

жасы  кермек  тартып,  беу 

дүние көз алдарында шыр 

– көбелек айналып, іштей 

тынып, үнсіз – күйсіз оты-

рып қалды.

Сары  інген  боздауын 

қояр емес. Жұрт оған бір, 

күйшіге  бір  жалтақтап, 

«жетер  енді!»  дегендей, 

үнсіз  жаутаңдай  берді. 

Сол  сәт  ол  қобызын 

ышқындыра  есіп  келіп, 

сәл  –  сәл  іліп  тартып, 

сылаңдата  сыңсытып  ба-

рып зорға тоқтады. Демін 

ішіне  тартып,  екі  көзін 

жұмған  бойда,  құлжа 

қобызын  таянып,  еңкейіп 

отырып  қалды.  Құба  – 

текін  тоқтағанымен,  сары 

інген  әлі  тоқтайтын  түрі 

жоқ.  Әуенін  алма  –  кезек 

өзгертіп,  желі  басын  шыр 

– көбелек айналып боздап 

болмады.

-Па,  жануар  –  ай,  бо-

тасын  іздеп  тұр!  –  деп 

топ  ішінен  бір  әжей  көзін 

жыпылықтатып,  кимешек 

–  шылауышынын  түзеп 

қойды.

-Е,  қайтсін,  оған  да 

оңай  болып  тұрған  жоқ!- 

деп  бір  қария  еріне 

насыбай  басты,  -  Ел 

көшкенде  мынаның  бо-

тасы  қаңғылестеп  бірге 

еріп кетіпті. Бұйрық деген 

ұрынарға  қара  таппай 

бара  жатқанда,  ботамыз-

ды  қайырып  аламыз  деп 

артына  баруға  дәт  қыла 

алмадық.  Содан  енесін 

байлап алып қалдық. 

-  Ендеше,  мына  бір 

күйді аруанаға арнаймын, 

-деп Құба – текін қаңылтақ 

қара  домбырасына  қол 

созды.  Манағы  сырлы 

саз  енді  домбыраның  қос 

ішегіне алма – кезек ауы-

сып,  шымырлап  қайнап 

шығып жатты. 

Сол  кезде  бағанадан 

күй 

құдіретіне 

елтіп, 

қолдары 

қышып, 

басқаның  бәрін  ұмытқан 

Кетбұға  енді  арт  жағына 

тығып  отырған  өзінің 

кішкентай  домбырасын 

алып,  ұлы  ұзанға  ілесіп 

шерте  бастады.  Бір  кез-

де ұзан күйін аяқтап көзін 

жұмған  қалпы  отырып 

қалып  еді,  өзі  шерткен 

күйдің  әлі  де  жалғасып, 

ауада  қалқып  тұрғандай 

болғанын 

естіп, 

таң 

қалды. Көзін ашып қарсы 

алдында  ынты  –  шынты-

сымен  домбыра  тартып 

отырған Кетбұғаны көріп, 

көктен  тілегені  жерден 

табылғандай 

болды. 

Кетбұға  оның  жаңағы 

тартқан  күйін  айнытпай 

қағып алып, өзіне шертіп 

беріп  отыр  еді.  Құба  – 

текін  құшағын  айқара 

балқып 

шерінен 

шыққанда бесін  еңкейіп, 

көлеңке  ұзарып  қалған 

еді.  Екі  –  үш  күн  ұдайы 

жүріп  жолсоқты  болып 

келген  оларды  Забхан 

өлкесінің  бегі  Баянқұт 

арнайы  тігілген  еңселі  ақ 

ордаға  бастады.  Онда 

алтын  кемерлі  Ұлықтар 

мен  айдаолы  батырлар 

бас қосты. Құба – текіннің 

құрметіне  құлын  сойы-

лып,  қымыз  құйылды. 

Осында жиылған топ:

- 

Бұйрық 

кетсе, 

-  Ой,батырақ,  нағып 

жүрсің  мұнда?  –  деп 

қолын  сәл  –  сәл  қысып 

жіберді.

-  Ойбай,  ұстаз,  жай 

жүргем  жоқ.  Жанымда 

Құба  –  текін  жырау  бар. 

Тайбұқаның  жұмсауымен 

осында Бұйрықтың көшін 

қуып келдік.

- Ол кісі өзі қайда?

- Мұнда отыр.

Батыр  сауыт  –  сайма-

нын сырқа шешіп тастап, 

Құба  –  текін  отырған  ақ 

ордаға алшаң басып кіріп 

да,  жылы  базыналықты 

да  былай  тастап,  табан-

да  көнін  құрғатайын  деп 

едім, сайланған қаруыма 

ақылым  ара  түсті.  Әй  – 

шүй  демей  жүріп  кеттім, 

-  деп  аңқасы  кеуіп  шара 

толы қызызға қол ұзатты.

Үй  ішін  аз  тыныштық 

жайлап,  төрт  қара  көз 

қабырғасыз 

отырып 

қалды. Сол тыныштықты 

әдейі бұзғысы келгендей 

Көлсуат  жөткірініп  алып, 

Құба – текінге көз қиығын 

тастап бүй деді:

-  Сонда  бұл  оның 

қайырмас  қасқа  жолға 

түскені  деші.  Сексеннің 

бел 

ортасына 

кел-

генде, 

сақалыңызды 

сүйретіп  оның  артынан 

баруыңыздың енді қажеті 

қалмағандай. 

Оданша 

осы  сый  –  сияпатымыз-

бен қайтып кетейік. 

Мұны  естіген  қарт 

абыз:

-  Жоқ,  әмір,  қайтып 

барып  ханға  не  дейміз? 

Сөз  қарызы    қалмасын. 

Не  болса  да  барып 

қайтайық, - деді.

- 

Оның 

балтамен 

шабарлықтай  қырсығын 

ел 

біледі. 

Сөзіңізге 

көнбесе 

көп 

сөйлеп 

жүйке  жұқартпай  –  ақ  

қойыңыз,  -  деді  Көксау 

Саурық.

Бұл  күнгі  әңгіме  осы-

мен  аяқталды,  Құба  – 

Олар  таңертеңгі  асты 

ішіп  болғанда  керме-

де  есік  пен  төрдей  тоқ 

жарау,  қара  етті  екі 

арғымақ шұлғып тартып, 

тықыршып  дайын  тұр 

екен.  Осылай  ат  ауы-

стырып мінбесе ұзақ жол 

кісіні одан бетер шарша-

тып  тастайтын.  Жол  да 

маңдымайтын. 

Құба  –  текін  атан 

түйедей  ақ  боз  атқа 

мінгенде  тақымы  толып, 

тізгіні  жарып  жырғап 

қалды. Ауылдан аттанып 

бара  жатты  да,  қалт  ой-

ланып, тізгін бұрып келіп:

-  Мына  інгеннің  иесі 

кім?  Бұйдасын  түріп 

алдыға салсын. Ботасын 

тауып берейік, - деді.

Сол  сәт  інгеннің  иесі 

қияқ мұрт қара шал көрші 

қостан  алшаңдай  басып 

келді  де,  бір  ауыз  тіл 

қатпастан  сары  інгеннің 

бұйдасын түріп, алдары-

на салып берді.

Жануар 

еркіндікке 

ш ы қ қ а с ы н , 

жолаушылардың  алды-

на  түсіп,  өркеші  жалп  – 

жалп  етіп,  басын  жерге 

салмастан 

тайраңдап 

тартып отырды.

Құба  –  текін  мен 

Көлсуат  сол  жүргеннен 

мол 

жүріп,Бұланты 

жақты  бетке  алып  Қара 

сазға  таяп  қалған  көшті 

қуып  жетті.  Солардың 

алдынан  қара  озып  ба-

рып, көліктің қомын шеш-

пей  дамылдап  жатқан 

Бұйрықтың  тобын  елден 

сұрап  жүріп  әзер  тапты. 

Ол  ара  мүк  саздауытты, 

ұлдым  –  бұлдым  қара 

бұталы  жазықай  жер 

екен.  Бұйрықтың  қосшы 

қолаңдары 

жүктерін 

түсіріп,  от  жағып,  ас  – 

тағамға кірісіп кетіпті.

Көлсуат шоқпар тастың 

үстіне шығып арт жақтан 

тізіліп келіп жатқан қалың 

көшке  көз  қыдыртып 

тұрған  орта  бойлы,  мой-

ын  ішіне  алған,  кеспел-

тек кісіні бірден таныды.

Ол  да  тура  өздеріне 

қарай  сау  желіп  келе 

жатқан бір қылаң, бір ба-

ран  аттыны  салған  жер-

ден  тани  қойды  да,  кілт 

бұрылып  тастан  түсіп 

кетті.

-  Мынау  өзі  суырдың 

айғырындай  қоқиланады 

ғой. Соғып алса қайтеді!? 

–  деп  Көлсуат  қалжың  – 

шыны аралас ақтарылып 

келеді.

-  Амалың  болса  қыл 

тұзақпен тірі тұт! – дейді 

Құба – текін.

Олар 

ауыздығын 

қарсылдата 

шайнап, 

ақ  көбік  атқан  сүмбіл 

жүйріктерін 

алқынтып 

келіп, аттан түсті. Бұйрық 

олардың  келгенін  көрсе 

де 

көрмеске 

салы-

нып,  қара  жылтыр  аю 

маяузаның  үстінде  көзін 

жұмып  шалқалап  жа-

тып  алды.  Оның  мына  

бейнесін 

 

алыстан 

байқап  келген  жолаушы-

лар  қарсы  ала  шыққан 

жігіттермен 

ақтарыла 

амандасып,  қау  –  қау 

сөйлесіп 

таяп 

келіп 

қалды.  Бұйрық  сонда 

да  қабатталған  сақтиян 

жастықтан басын алмай, 

алшасынан жата берді.

Құба  –  текін  де  оның 

мұнысын 

елемегенсіп, 

дәл қасына келіп малдас 

құрды.  Қарттың  қасына 

келіп  отырып  жатқанын 

біліп,  енді  аяғын  жимай 

жата  беруге  дәті  жетпе-

ген  Бұйрық,  басын  на-

рау  көтеріп,  ұйқыдан 

тұрғандай 

тыржиып, 

зорға амандасты.

кете  берсін.  Ел  ішті  аз 

ғана  сөгілгені  болма-

са,  ұлғаусар  жұрт  өз 

қолыңызда.  Әлде  қалай 

заман  болса  біз  дайын-

быз, - деп Құба – текіннің 

көңілін жұбатты.

Құба  –  текіндер  сол 

күні  бел  шешіп  осын-

да  тынығып  жатыр  еді, 

төменгі  Қаракөл  жақтан 

суыт  келе  жатқан  жүз 

шақты Найман қолы олар 

жатқан ауылға келіп түсті. 

Сол  кезде  алты  қанат  ақ 

орданың  төрінде  түрулі 

есіктен сыртқа қарап жай-

ымен отырған Көлсуат:

-  Ой,  мына  келген 

Көксау 

Саурық 

ағам 

ғой!  О,  Тәңірім,  қайдан 

келе  қалды?  –  деп  ор-

нынан  ұшып  түрегеліп, 

есікке 

қарай 

жүгірді. 

Анадайдағы  кермеге  ба-

рып  атынан  түсіп  жатқан 

бойы  еңгезердей,  қаба 

сақалды  кісіні  құшақтай 

амандасып,  атын  бай-

ласты.  Қашан  да  бойын 

ширақ ұстап, қабағат, жіті 

қимылдап жүргенімен,бұл 

кезде  Көксау  Саурықтың 

жасы  да  сексеннен  асып 

кеткен 

болатын. 

Ол 

Бұйрықтың  жақын  досы, 

әрі  белді  әмірлерінің 

бірі  еді.  Бұйрық  оны: 

«Бектерімнің  бегі»,  «Өр 

ұғлан»  деп  мақтайтын. 

Қашан да вймауытын бай-

ланып,  ақ  найзасын  сай-

ланып  жараған  бурадай 

желк – желк етіп жүретін, 

кісіге  қарасы  қыранның 

қан шегіріндей өткір, тілді 

– жақты, ұсқынды кісі еді. 

Ол  ылғида  сырылдап 

жөтеліп 

жүретіндіктен, 

елдер оны Көксау Саурық 

деп атап кеткен болатын.

Инаныш 

Белгінің 

кезінде  ол  бүкіл  Най-

ман 

ұлысының 

сар-

баздарына  бас  болып, 

жасақ  сайлаған  еді.  Сол 

сарбаздардың қатарында 

Көлсуат  та  одан  тәлім 

алған.  Көлсуатты  көріп 

көңілденген ол бас салып 

құшақтай алды.

келді.  Босаға  түбінде 

тұрып,  абызға  басын  ие 

сәлем беріп, төрге таман 

беттеді.

Ол  отырып  болғасын 

Құба – текін:

- Жә, батыр қай жақтан 

келесіз?  –  деп  сұрақты 

төтесінен қойды.

- Қара жақтан келемін. 

Сеңгір*  төңірегінде  жүр 

едім, 

Бұйрық 

көшіп 

келеді  дегесін  алды-

нан  шықтым.  Қаракөл 

жақта  қалың  ауыл  боп 

қоңалқылап  отыр  екен. 

Сөзімді 

тыңдамады. 

Содан  біраз  қолмен 

Тайбұқаға хабарласайын 

деп  кетіп  бара  жатыр-

мын, - деп Көксау Саурық 

та сөзін келте қайырды.

-  Сонда  барар  бағыты 

қайда екен?

- Бұланды бойлап Қара 

Ертіске  аса  ма?  Жоқ, 

Қобда  –  Сақсай  жағына 

бет ала ма? Соны өзі де 

білмейтін секілді.

- Міне, біз де соның ар-

тынан  бара  жатырмыз. 

Төскейде  малы,  төсекте 

басы  қосылған  бір  түтін 

елдің  берекесін  кетірме, 

битке  өкпелеп  тоныңды 

отқа  тастама,  ағайын 

арасын алалама деп бар 

ақылымызды  айтып,  ат 

басын  ақ  ордаға  қайта 

бұрғызайық  деп  бара 

жатырмыз.  Кім  біледі, 

Бұйрықтың  қай  қырына 

жолығарымызды?

Құба – текін осыны ай-

тып, салалы саусақтарын 

сытырлатып,  шаншылып 

отырып қалып еді, Көксау 

Саурық батыр айтты:

-  Е,  ұзан,  айтқаныңыз 

жөн.  Бұйрыққа өз  басым 

базыналық  жағынан  бір 

туған  ағасы  Тайбұқадан 

да,  ел  ағасы  сізден 

жақын едім. Амал нешік, 

аттың  басын  кері  бұр, 

аруақты қонысыңды тәрк 

етпе    деп  шылбырына 

оралып  бақтым.  Со-

нымды  теріс  көрді  ме, 

көзінің  аласын  көрсетті. 

Баяғыдан бергі достықты 

ашып:

-Жарайсың!  Жарайсың 

балам, 

сен 

мені 

өлтірмейді 

екенсің. 

Бір  жоқ  бір  жоқты  та-

бады  деген  осы.  Мен 

Бұйрықты  іздеп  шығып 

саған  кездесемін  деп 

ойладым  ба!  Менің  сен-

дей  өз  жолымды  қуатын 

бір  қара  ұлды  іздегеніме 

қаншама  уақыт  болды 

деші!  Енді  міне,  көктен 

тілегенім  жерден  табыл-

ды.  Өшкенім  жанды.  Ат 

тұяғын  тай  басар  деген, 

өнерің  үстем  болсын, 

өркенің  өссін!  –  деп  ба-

ланы  бауырына  басып 

бетінен  сүйді,  көзіне  жас 

алып, қатты толқыды.

Сол кезде Кетбұқа:

-  Ата,  мені  сіздің 

жолыңызды 

өмір 

бойы  қуамын.  Сіздің 

қара  домбыраңыз  бен 

қобызыңызды  ұрпақтан 

ұрпаққа жеткіземін! – деді.

Жұрт 

жайшылықта 

көп  сөйлемейтін  біртоға 

баланың  қайтіп  сайрап 

кеткеніне таң қалды.  

-  Ендеше,  мен  сені 

қайтарда  алып  кетемін. 

Хан  алдына  апарамын,  - 

деді Құба – текін.

Кетбұға  қатты  қуанды. 

Домбырасын  көкке  сер-

меп,  елге  қарап  мәз  бо-

лып күлді.

-  Дегенмен  осы  бала 

елге ұқсамайды. Бойында 

бір дарын бар. Бағы жан-

са  екен!  –  деп  кемпір  – 

шалдар кеукеулеп әкетті. 

Құба – текін оған:

-  Мен  қайта  келгенше 

жаныңа серік қыла тұр! – 

деп қара домбырасы мен 

құлжа қобызын ұсынды, - 

Әлі бұл мен өлгесін басы-

байлы сенікі болады.

Кетбұға  ұлы  абыздың 

қолында  алпыс  жыл 

сарнаған 

қобыз 

бен 

домбыраны 

өте 

бір 

ілтипатпен  өз  қолына 

алып, оған аялай қарады. 

Сипап отырып көзіне жас 

ірікті...

Ел 

күй 

құдіретіне 

текін мен Көлсуат Забхан 

бойының кешкі  ала кеуім 

жарығында  жота  басына 

шығып,  жан  –  жаққа  көз 

салып байқаса, осындағы 

ел  –  жұрттың  топаны 

да  мол  екен.  Кешқұрым 

сиыр  сауып  болған  жұрт 

жер 

ошақтарына 

от 

жағып,  айран  –  шала-

бын  дайындап,  өредегі 

құрт  –  ірімшектерін  жи-

настырып, абыр – сабыр 

болып  жатыр.  Қора  кел-

ген мал қараң – құраңды 

көбейтіп,  бала  біткен 

дүрлігіп,  асыр  салып  ой-

нап жүр. Әр үйдің алдын-

да  оттар  маздап  жанып, 

сонау  төскейдегі  бастау 

басынан бақалар шулай-

ды.  Иттер  әупілдейді. 

Астырттағы қалың қызыл 

шілік арасынан екінті мен 

ақшамда бала – шағаны 

алдап, 

адастырып 

әкететін  әзәзіл  «сайтан 

ешкі» маңырайды.

Тіпті 

сонауда 

орқаштана 

көрінген 

бұлдыр 

таулардың 

үстінде  жаңбыр  бұлты 

жараған  қара  бураның 

төс 

шудасындай 

шұбылытып, 

төпелеп 

құйып 

барады. 

Сол 

бұлттың 

бауырында 

ауық  –  ауық  жарқылдап 

от қамшы ойнайды.

Құба  –  текін  ойланды. 

Осы Бұйрық бізге өкпелеп 

кеткенде жер түбіне жет-

пей  тынбаймын  дей  ме 

екен. Әйтпесе, осығұрша 

алысқа 

кететін 

не 

әкесінің басы бар еді? 

Ұзан  көңілі  дархан 

-  ды.  Ол  Бұйрықтан 

көңілі  қанша  қалса  да, 

бәрібір  алдынан  өтіп, 

ойының тоқ етерін түсініп 

қайтайын деген ойда еді.

Сөйтіп,  Құба  –  текін 

мен  Көлсуат  Баянқұт 

тіккен алты қанат ордаға 

түнеді. 

Түн 

ортасы 

ауғанда манағы жапырық 

сары  інген  дәл  іргеден 

боздап ұйқысы ұйқы бол-

май,  ары  –  бері  аунап 

түсіп, зықысы кетті.

жүктеу/скачать 3,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: