Картографиялық бейнелеудің электронды тәсілдері

Ұсақ масштабты немесе шолу карталар.Ұсақ масштабты карталарда жер шарының барлық жоғарғы жағы немесе көлемді бөлігі көрінеді. Ұсақ және орта масштабты карталардың дәл болуы қиын. Бірақ 1:10 000 000 масштабтағы карталар жалпы карталарға жатады. Көптеген атластардың картасы ұсақ масштабқа жатады, бір жағынан - тематика жағынан әр түрлі болуы мүмкін. Барлық дерлік жоғары топогра-фиялық сипатта көрсетілген зерзаттар ұсақ масштабтағы картада көп ақпараттар арқасында көрсетілуі мүмкін. Ұсақ масштабты картада әр түрлі тілдердің, діндердің таралуы, халық шаруашылығы, климат және т.б құрылады. Арнайы ұсақ масштабты карталар және ауа райы картасымен миллиондаған адамдар жақсы таныс.

Мультипликациялық және компьютерлік карталар. Мультипликациялық карталарды телеэкранға шығару үшін төртінші координата шығарылады, ол - уақыт. Ол картографиялық зерзаттың динамикасын қарастыруға мүмкіндік береді. Компьютерлік картографияда барлық операцияларды сандық формада орындау мүмкін-шілігі бар. Соңында барлық туралау мен белгілеулерді шығару жеңілдейді. Бұл әдіс, карталардың барлық түрлері мен масштаб-тарын мультипликациялы карталармен қосып алғанда, арнайы терминмен "географиялық ақпараттық жүйемен" (ГАЖ) айқындалады. Географиялық акпараттық жүйе бағдарламасы. Картографиядағы заманға сай технологиялар, автоматтандырылған картографияның географиялық зерттеулердегі рөлі, картография және информатика ГАЖ бағдарламасының құрамына кіреді.

Картографиядағы автоматизацияда картографияға компьютерлік құрылғылардың кіру тарихы. Автоматтандырылған картографиялық жүйелердің - АКЖ-дың функциясы мен құрылымы АКЖ-дың Россиядағы және шетелдердегі мәліметтерін, картографиялық ақпаратты ЭЕМ-нің АКЖ ақпаратына кіргізу және шығаруды орнату, сақтау. АЮК-дың стандартты қамтамасыздандырылған бағдарла-масы Отандық және шетеддік бағдарламалық жүйенің сипаттамасын осы автоматтандырылған картографиялық жүйелер талдайды.

Картографиялық мәліметтер базасы және оның құрамы. КАЖ-да картографиялық мәліметтер базасының (КМБ) мағынасы мен орны ерекше. Оны сандық көрсетілімдердің картографияльгқ және квад-раттық қолайлылығынан көруге болады.

Векторлық әдістер - қазіргі кезде графиктік ақпараттарды енгізу құрамы және картографиялық ақпараттарды өңдейтін алгоритмдердің жұмысы негізінде де қолдануға негізделген әдістің бірі. Векторлық құрылымдарға нүктелік, сызықтық және аудандық моліметтер түрі жатады.

Алгоритмдік белгілердің бейнеленуі: картограммалы, жсргілікті, диаграммалы, картодиаграммалы, белгілі құрылыстардың изо-сызықтары мен нүктелері.

Оверлейлік операциялар. Операциялар үш өлшемді зерзаттардың мәліметтік талдау және үлгілеу, рельефтің және мекен-жайлардың сандық үлгілерінен тұрады.

Компьютерлік карталарды және атластарды құрудың ерскше-ліктері - жүйенің кеңістіктік уақыттық сипаттамасы, ксшендік компьютерлік карта арқылы бейнеленуі, голографиялар мен мультипликациялардың болу мүмкіндігі.

ГАЖ арқылы айналаны тану, іске асыру тәсілдері. ГАЖ-ды қазіргі кезде кадастрлық мақсатта, геоурбаникада, халықтардың орналасуында және транспорттық мақсатта, картографиялық і іроекцияларды салу мақсатында да қолданады.

Картографиялық проекцияға келетін болсақ, ол жер шармның қабатаралық жоғарғы бейнесі. Глобустың жоғарғы жағына жүргізілген картографиялық торлардың сипаттамалары басқа сипаттамалар есебінен майысудан сақталып қалады.

Глобуста барлық параллельдер мен меридиандар тік бұрыш арқылы қиылысады. Осы құрылымын сақтап қалған проскцияны конформалы немесе тура бұрышты деп атаймыз. Гіүл жағдайда колемдік зерзаттардың формасы сақталып, бірақ орыннан орынға ауысуында соған тән өтемдері өзгереді. Басқа жағдайда құралу тура көлемде сақтап қалуы мүмкін, бірак бұл жагдайда бұрыштардың меридиан мен параллельдің қиылысуында байқапады. Тік бұрыштар тек кана шектелген зонада ғана сакталады. Көлемдік жекелеген ұялы градустық тордағы проекциялар (равновелики) деп аталады.

Зерзаттардың тура беру конфигурациясы, сондай-ақ ұсақ масш-табты шолу картасында көлемді тура беруі мен маңызды.

Картоі рафиялық проекцияларды көмекші геометриялық жоға-рылығында классификациялап, оны құруда қолдануға болады. Глобусты цилиндрде айқындауға болады. Бұл үшін градустық тор цилиндрдің жоғарғы жағында жобаланады. Цилиндр глобуспен бір сызықта ғана (мысалы экваторда) жанасуы немесе қиылысуы мүмкін.

Өзгеру жағдайында шардың жоғарғы жағындағы, цилиндрдің немесе басқа геометриялық фигуралардың жоғарғысындағы әр түрлі проекциялар алынуы мүмкін. Оны гөмендегі суреттегі цилиндрлік проекциядап көруге болады. Осындай тағы бір картографиялық проекцияларды қолданатын конус болып табылады.

Конус шарға жанасуы немесе онымен қиысуы мүмкін. Бұл фигураның сызығы жанасып немесе бірін-бірі қиуы мүмкін болып, масштаб™ дұрыс сақтап және стандартты параллель болып табылады. Қиылысу сызықтарының азаюы үшін бір конус орнына қиылысқан конус серияларын қолдануға болады. Бұл жағдайда стандартты параллельде дұрыс масштаб берілуі мүмкін.

Қаралған жағдайда цилиндрдің немесе конустың көлемд(гін аударуға болады. Көлемділік шарды қиып өтуі мүмкін. Етер көлемділік бір сызық айналасында үйлессе, мұндай градустық гор азимутальды проекция деп аталады. Онда негізгі масштаб тек кана жанасу мен қиылысу көлемінде және қабатында сақталады

Меркатор проекциясы тік бұрышты болып келеді. Кез келген гура сызық жер қабығының жоғарысында меридиандары бірдей бұрышпен қиылысады, бұл проекцияға тура сызық береді. Оны локсодромия деп атайды. Бұл құрылыс меркагор проекциясы үшін новиғациялық карталарда қолайлы. Өкінішке орай, ареалдарды көрсетуде проекция жиі қате көрсетіледі. Мысалы: халықтардың әлемдік сыйымдылығында, ауыл шаруашылығында және т.б.

Тағы бір қолайлы проекцияның бірі - гномондыц. Ол барлыа үлксн айналым сферасында тура сызықты бейнелейді. Үлкен айніілымның доғасы картада қысқа аралықты сызықта сақталып, мұндай ұсақ масштабты картада екі пункт арасын оңай табуға болады.

Бонның проекциясы меридиандық бағыттағы тартылымды бейнелейді. Етер картографияланған территорияда енінен тартылған болса, бұл ушін тең бұрышты Ламберттің кондыц проекциясы тура келеді. Полигондық проекция тең бұрышты да емес, тең емес, бірақ үлкен емес аландар үшін ол аз ғана қисаяды, тек қана осындай карталардың сериясында АҚШ-тың геология, геодезия және картографиясы, сонымен қатар көп өзгертілмеген халықаралық әлем картасы жасалады [23. 106 б].