Географияны оқыту процесіндегі қолданылатын технологиялар

Электрондық карталар жұмысын жасау өзінің белгілеуінедүры-лымына, қолдану кезінде қабылданған құралына байланысты.

Электрондық карталар жұмысы өзінің құрылысы, безенден-дірілуі, голық атрибуттық ақпаратыңда көрініс береді. Электрондық карталар қарапайым суреттер - шарты белгілерге (туристік қала схемасы), құнды карта - ГАЖ-дың негізгі талдауына және үлгіле-уіне жол беретіні белгілі.

Электрондық карталар құрылысы көп зерзаттарда оператордан жоғарғм бақылауды және күшті жүмылдыруды талап етеді. Қате санын айтуға, тез арада автоматтандыруға міндеттейді, онсыз жаңа қателермен толығады.

Автоматтандырудығы Maplnfo-да жұмыс кезівде қолдану негізгі бағдарламалау және тіл сүрау - SQL-re негізделген. Құрьшған функциялардың көмегімен SQL сүрактарын орындауға және Map Basic терезесі қарапайым операциялық жұмыс кезінде маліметтер базасымен есеп беруді автоматтандыруға болады. Maplnfo жумысын басқаруда күрделі операцияларды автоматтандыру арнайы Map Basic тілімен бағдарлама қорытындысын құрады. ГАЖ-да Maplnfo жұмысының тәжірибесі векторландыру дайындығында электрондық карталар құрылымын жеңілдетуге мүмкіндік береді. Векторлан-дыруда Map EDIT бағдарламасын қолданады. Осы векторизатор атрибуттық мәліметтер базасының зерзаттарыньщ жәнс сандық үдерісін орындауына көмектеседі.

Map EDIT бағдарламасын итеруде жүйелік қорларды керек етеді. Векторизация кезінде қатал тәртіппен жұмыс жасағанда, сандандыруда қателерді шығаруға болады (оператор және бағдар-лама қателіктері). Мұндай жағдайда ГАЖ-ға топологиялық арнайы некторлық мәліметтер түседі.

Әрбір қабат кодының саны болады, бұл нөмір (қабатта) және жергілікті зерзатты (нүкте, сызық, полигон) белгілейді.

Осы код келесі функцияларды жасауға мүмкіндік береді:

• 
  электрондық карталардың зерзатын автоматты түрде даярлау;
  
• 
  зерзаттардың қабатқа дұрыс енгізілуін қадағалау;
  
• 
  зерзаттар суретінде қателерді дұрыстау (мысалыға, полигон-мен емес, түйық полисызықтармен салынған ғимараттарды).
  

Электрондық карта құрылымын барлық автоматтандыру үдерісі кезінде кодтық жол негізгі жұмысты атқарады. Maplnfo форматы-пан импорттау алдында сандық карта қабаты сақталғап файлдардың атын езтерту керек. Бұл операция ГАЖ-дың Maplnfo бағдарламасы және MapEdit-ті векторлаңдыруға шақырады. Maplnfo бағдарлама-сының мағыналық мәндеріне атау қолданылады, осы қабагтардың мағынасы қабаттың сандық кодымен бірігіп, файлды күрады. Қабаттар атауларының әрбір екі файлын өзгерту қолданута тиімді. Осыған байланысты файлдардың атаулары әріптік-сандық, гүрде қабаттарға арналған арнайы 'ToChange.exe" (Delphi-де) бағдарла-масында автоматты түрде ауысуға арналған. Қабатта сандандыру қазіргі бағдарламаларды қолданатын болса, файл атын онертуді жылдамдатады. Мысалы, етер жоба 240 қабаг болса, онда екі (}>айлдан тоғыз-тоғыз қабаттан әрқайсысы 4320 файл шығады. Мысалы: Карта аты - 2-V-12 map;

Файл аттары жер бедері қабаты үшін экспорттан кейін- 2-V-1397 mif/ 2-V-1397 mid: Файл аты қайта атаулардан кейін: рельеф mif/ рельеф mid.

Map Basic ортасында жазылған Maplnfo-да сандандыруды да импорттау көрсеткіші арнайы "Import.mbx" бағдарламасы>і қолда-мады. Бұл багдарлама келесі функциялар көмегімен жүзеге асады:

• 
  файлдар тобын импорттау (стандартты функциялар бір-бір ())айлдан импорттауға жағдай туғызады);
  
• 
  жүйе жолында (типизация), негізінен, карта зер,апарын автоматты бояуда нүктелерді шартты белгілерге ауыстыруы және г.б. Бұл функция бүкіл қабатты және жеке зерзаттарды өңдеуге жағдай туғызады;
  
• 
  берілген Maplnfo кестесініц құрылысын құруы .
  

• 
  әр түрлі қабаттан бір атаулы карта құру;
  
• 
  қабат шекарасының мағлұматы;
  
• 
  полигоналдық, зерзаттардың көлемін қысқарту керек;
  
• 
  шартты белгілерді, сызықша түрін қадағалау және дұрыстау;
  
• 
  электрондық карталарды безендіру (жазулар, аудандық шартты белгілер жәие т.б);
  
• 
  қабат номенклатурасын жазу мағынасын мәліметтер базасына енгізу;
  
• 
  электрондық карталарды қадағалау.
  

Қабаттар мағлұматы. Бұл операция полизональды зерзаттардан құрылады да, нүктелер арқылы қолданылып, қабат қабырғасының бұрышын дәл табады. Бұл жұмыс қабат шекарасын жасауға арналған. Бұл қабат номенклатурасында кез келген зерзаттардың автоматты түрде бірігуіне көмектеседі. Электрондық картаның ірі масштабында, қабат шекарасына қарағанда, зерзаттар бірігеді.

Аудандық корректировка. Аудандық корректировкаға барлық бірігетін зерзаттар жатады. Мысалы, жай жерлердің ауданынан орман аудапын бөліп алуға және негізгі аудан көлемін автоматты гүрде азайтуға болады. Мұндай жағдайда Map Basic терезесі немесе функция қолданылады, ендеше, жеміс-жидек ауданынан құрылыс ауданын бөледі. Автоматгы түрде бөлуде оператордың сақтығын тілейді. Автоматты өңдеуде зерзаттардың барлық түрін алуға болады. Мысалы, жайылымдық жерге орман кірсе, ондай жағдайда орман ауданынан жайылымдық жерді автоматты түрде қысқартуға болмайды. Себебі орман жоғалып кетуі мүмкін. Сол үшін зер-заттардың ауысуын автоматты түрде қысқартуда мүқият болған жөн. Зерзаттар ауданының кооректировкасы автоматты қысқартуға сәйкес келмесе, қолмен жасау керек. Зерзаттар ауданының коорек­тировкасы автоматты қысқартуға сәйкес келеді. Картаға қарап отырып, оператор салынған қажетті зерзатты тауып алып кысқартады.

Электрондық картаны безендіру. Соңғы электрондық карта­ларды безендіруде шартты белгілерді және жазуларды қою керек.

Жазу үшін арнаулы кесте құрылған:

• 
  жазулар (өсімдік, түсіндірмелі жазулар және т.б);
  
• 
  құрылымға арналған жазулар;
  

Жазулар құрылымын орналастыруда арнайы өндеуші бағдарлама "Ext Funk.mbx" қолданылып, құрылыс ориентировкасын үйретеді. Оригиналды қабатта құрылған жазуларды қолмен қояды .

Аудандық шартты белгілер арнайы кестеде орналаскан. Бұл оператордың көмегімен шартты белгілерді шығарып орналастыруға көмектеседі (қосу және өшіру). Ұсақ масштабты картада шартты белгілер ауданына қатысты, сол үшін олардың кесгесін ошіріп қоюы қажет .

Біршама қиын операцияларды электрондық картада біріктіруде, безендіруде зерзаттар үшін шартты белгілер құрылысын ауыс-тыруды бөледі. Бүндай зерзаттарға электр жүйесінде, үзілген жер-лерде және қүламаларға қатысты бірнеше шартты беліілерді қосқанда осы істің нәтижесі шығады. Суреттердің қиыншылықтары, сызықтарды үзына бойы қүламаларға перпендикулярлы етіп, келесі үзын немесе қысқа бірдей биіктіктегі қүламаларға кесілімдерді қойып аяқтайды [24].

"ExtFunk.mbx" бағдарламасын қолдану арқылы электр желісі, қүламалар және үзілген жерлердің арнайы сызық суретін салады.

Мәліметтер базасындағы планшет номенклатурасы мен сыйымдылығы және мәліметтер мағынасы. Электрондық кар­таларды құрғанда қолдануға ыңғайлы болу керек. Бұл үшін ол бүкіл жобаны түгелдей және қабат бойынша алады. Карталарды қабат бойынша, электрондық карталар кез келген зерзаттың қабат номенклатурасы біріккен болса, бөлуге болады.

Оны келесі тәсілдермен дәлелдеуге болады:

• 
  электрондық картаның соңғы рет безендірулерден кейін авто­матты номенклатурасын енгізуі;
  
• 
  электрондық карта зерзатына кіретін негізгі мәліметтер база-сынан қосылатын номенклатура.
  

Мәліметтер базасы мәтіннің зерзат мағынасын орындауға "ба­тана жаңарту" және функция керсеткіші - Object Info (obj, 3) мәті-нінің зерзат мағынасын көрсетеді.

Электрондық карта құрылысын аяқтаушы эталонды электрон-дық карта графиктің бөлігін бақылау (шартты белгілер және тағы басқа), қоректік мәліметтер базасы, толықпаған жолдар, дұрыс мәліметтер болуы керек. Геоақпараттық жүйе жобасының техно-логиялық құрылысы берілген.

Электронды карта құрылысының геоақпараттық жүйе өндірудегі автоматтандыру үдерісі төмендегідей [24. 15 б].

Сапалы электронды карта үшін келесі талаптарды айқындайық:

• 
  Maplnfo геоакдараттық жүйесінің барлық құралдарын барынша қолдану;
  
• 
  Maplnfo геоақпараттық жүйесінде жасалып жатқан жобаның құрылымы мен ұйымдасуын білу;
  
• 
  автоматтандырудың қосымша құралдарын итеру;
  
• 
  бағдарламалаудың негізін білу және компилярлық Map Basic жұмысын үйрену;
  
• 
  жобаны автоматтық өңдеуден өткізу үшін мәліметтер базасының бағаналар қосылған атрибуттық құрылымын жақсы ойластыру қажет;
  
• 
  жұмыс үстінде үқыптылықты арттыру.
  

Қазіргі кезде картографияның құрамына мыналар кіреді:

• 
  теориялық ғылым негізі, картографияның пәні мен әдістері, оку және карта туралы ғылым (шындықты көрсететін картография); соңғысына картографиялық проекциялар теориясы, генерализа-циялау теориясы және бейнелеу амалдары (белгілер жүйесі) жатады; оның ішінде карталардың түрлері, тұрпаттары, жіктелуі және оларды талдау қаралады;
  

• 
  картография ғылымының тарихи және шығу тегі;
  
• 
  картографиялық қайнар көзі (жүйелі дерек және карто-
  грасоиялык талдау көздері - ақпарат ғылымының сүрағына қатысты);
  
• 
  карта жасаудың теориясы және жобалау технологиясы;
  
• 
  картаны қолданудың теориясы мен әдістері.
  
• 
  Жеке түрлі карта түрлері, мысалы, геологиялық, топырақ картасы, экономикалық және т.б негізгі мәліметтерді сәйкес ғылымдар (геология, топырақтану, экономикалық география және т.б) оқылады.
  

Картографтарды дайындауда арнайы тәртіп болады: карта шығару (картаны көбейту және жасау әдістерімен айналысады) және эконо­мика мен картографиялық өндірісті ұйымдастыру. Солардың біріншісі, негізінен, полиграфиялық базаларға негізделген физика-химиялық және техникалық ғьшымдарға жатады, ал екіншісі эко­номика тауарларына қатысты.

Ескі заманда картографияны бейнелеу Вавилонда және Мысырда б.з.д. 3-1 мыңжылдықта құрылған. Грецияның картография ғылымы жердің шар тәріздес екенін білгеннен кейін өзінің бірінші ісографиялық картасын жасады. Атақты Клавдия Птоломейдін (II ғасыр) басшылығымен географиялық карта құрылды. Ол бұған олем картасын және 16 ірі жер шарының картасын қосты.

Сауданың дамуы, теңізде жүзушілердің пайда болуы және отарлау, қайта өрлеу дөуірі, үлы географиялық ашулар (XV-XVI ғғ) іеографиялық карталарға деген үлкен сүранысты тудырды, оның ішінде әлемдік карталарға сүраныс ерекше болды, осыған байла-мысты жаңа картографиялық проекцияларды жасап шығару қажет болды, ол жалпы картография ғылымыныц дамуына әсер етті. 1595 жылы шыққан Г.Меркатордың еңбегі ортағасырлық картаның даму шыңы болатын, бұл еңбектің ішінде ерекше белгілісі - сол шманның атласы.

Ресейде бірінші ғылыми карта XVIII ғасырдың 1745 жылы "Российский атлас" география департаментінде дайындалған. XIX ғасыр әскери қызуғушылық пен түрғылықты жердің топография-лык картасына деген сүраныс тудырды. Осы кезеңце картография-ландырудың геодезиялық бөлігі немесе картографиялық проекцияға қызығушылығын шектеді, дәлірек айтсақ, бұл математикалық жағдайларға байланысты. Бірақ, XIX ғасырдың екінші жартысында гылымның дифференциясы түрлі тематикалық карталарды - геологиялық, климаттық, топырақ, экономикалық және т.б жасады.

Карта геодезия және география ғылымдарымен тығыз байланысты. Геодезия - жер көлемінің формасын дәл көрсетеді, ал топография және әуебейнетопографиялық - барлық географиялық карталардың негізін, картографияның бірінші қайнар көзі - ірі масштабтағы топографиялық карталар жасауға көмектеседі [25].

Картографиялық өндіруде карталар нәтижесінде далалық түсірілім және олардың мәліметтерін өңдеу немесе камералдық: кабинеттік және лабораториялық түрлі картографиялық, географиялық, экономикалық және т.б қолданылуына және көздерін өңдеуге байланысты.

Далалық түсіру әдісі картографиялық карта құрылымы - топогра-фиямен аәрофототопографияда қаралады. Геологиялық, топырақтық және тақырыптық түсірілім геологиялық, топырақтық және картографияландыруға кіреді. Камералдық дайындық және проекция әдісі картографияландыруда өндіріледі. Камералдық жұмыс кезіңде, картм проекциясын қосқанда, алдын ала бағдарламаны белгілейді: масштаб, картографиялық проекция, карта мазмұны (әр әлементтің, тізімнің мазмұны, олардың толық жіктелуі және толығырақ әр әлементтің мазмұны) және бейнелеу тәсілін жасайды.

Баспада карталарды дайындау кезінде бірінші түпнұсқасын сирек шығарады (сызба немесе пластикке ойып бедерлеу), көбінесе екінші жоғары сапалы көшірімі дайындалады. Карталарды дайын-дауда карта баспасында аяқталып, нәтижесінде карталар экземпляр санына басылады.

Қазіргі заманда картографияландыруда түрлі мамандар квалификациясы, карталар құрылымын шығарады. Сол үшін ғылыми техникалық басшылықта, карталар дайындау этапында қажеттілік туады (баспаны қосқанда). Осы басшылықты картаны редакторлау деп қабылдаған.

Карта дегініміз не? 1996 жылы Дж. Эндрюстың зерттеуімен, лекслкографикалық түсініктермен "карта"анықтамасы атақты халықаралық картография журналында-"Картографикада" жарияланды. Ол сөздіктер, энциклопедия, глоссария, оқулықтар, монография және статьялар, географиялық және картографиялық баспа кезеңінің көмегімен 321 карта анықтамасын жинады. Уақытша жазулар екі жарым жүзжылдықта - 1649 жылдан 1996 жылға дейін болды. Негізгі жиі тура сөздер, мына анықтамалар болды: Карта - бұл бейне. Карта - бұл сызба немесе план. Карта - бұл бүкіл жер шарын немесе бөлігін бейнелеу.

Көп тілді сөздікте "картография" техникалық терминін 1973 жылы ХКА комиссиясы жіктеді және стандартты "картография" терминін бекпті:

Карта - кішірейтілген жер шарының жинағының бейнесі. Бұл анықтама Университетте картография кітабында ұзақ уақыт бойы қолданылып келе жатыр. Таң қаларлық емес, ХКА-сын осы жылдары Совет Одағының картографы К.А Салишев басқарған. Ол орысша терминдерді редакциялап, көп тілді сөздіктер жазған. Сондықтан да картографияның немісше, ағылшынша, испанша және французша анықтамаларының мағынасы өзгеше .

Осылар пайдалы виртуалды картографияландырудағы пікірлер ("юлады. Анықтамада келесі керекті сәттер бекітілген:

• 
  белгілер (символдар), картографиялық бейнелер,
  
• 
  географиялық шындықты бөліп шығу;
  
• 
  осы бейнеге субъективтік шығармашылық мінездеме:
  

• 
  оның әлементтері немесе суретті фотография бейнеден күралған. Осы анықтамаларды ХКА өткен жүзжылдықтың ортасында,
  
• 
  картографияның даму этапында компьютердегі картаға қарап бскіткен. Осы анықтама техника мен технологияға ауысадм, ал құрлық картасы өзгерместен қалады.
  
• 
  Картографиялық компьютерлендіру сатысының мағынасын кеңейтейік, әр елдегі компьютерлік технология үдерістері бірдей емес [25. 12-б].
  

Екінші сатысы. Дәстүрлі карталарды импорттау. Бірінші план шығып, карта дайындап, сапасын жоғары етіп жасау керек болды. Компьютерлендіру (бұл термин автоматтандыру сөзінің орнына) Барлық операцияларды қол үдерісі арқылы жасаудан компыотерлік карталар және атластар түрінде жасауға ауысты.

Үшінші сатысы. Тәжірибе интепрациясы. Бұл сатыда геоақпараттық карталандыру анықталып, прогресс жалғыз технологияға жеткіліксіздік еткен.

Тез арада максималды дәстүрлі карта құруда жетіс гіктерге жету, географиялық локализация әдістерін, генершікіация ережесін, ііқпараттық қабаттарды - бір сөзбен ғасырлық каргографиялық дамуын қосқанда.

Төртінші саты. Жақсылап жасау. Арнайы геоақпараттық тех­нология, электрлік түс бөлуді және электрлік басылым жүйесін құру. Басылымды дайындау және басылым картасын қазірп үдсріс-ісрмен қамтамасыз ету керек. Дәстүрлі картографияның жетістігі жоғарғы сапалы шығарылымдарды дайьшдауға мүмкіндік береді. Олар геометриялық карым-қатынаспен біріе түрлі-түсті: штрихті, жартылай тондық безендендірулі, жарық дизайнды болды.

Бесінші саты. Басқаша жасау. Геоақпараттық картографияландыру асықпай жаңа деңгейлерге жетті. Қазір картографтар - геоинформатиктер дәстүрлі картадан және атластан өзгеше құрылымды жиі ойланып жүр.Картографиялық қүжаттарды авиациялық және ғарыштық съемка мәліметтерін бажайлау әдістерімен құру мүмкін екені мәлім.

Өкінішке орай, көп жағдайда қолданылатын топографиялық және зерзаттық бажайлау әдістері жер бетінің зерзаттарының иерархиялық құрылымына, жіктелуіне толық суреттеме жасауға мүмкіндік бepмейді. Тақырыптық бажайлау тәсілдері, суреттеуді табиғи ортаяың компоненттерінің өзара байланысын және иерархиялық құрылымын ескере отырып, толық деңгейде жасауға қолайлы, тар мамандаиған өңдеуде эмпирикалық априорлық мәліметтерді енгізуді көздейді. Бұл осы тұрпаттағы жұмысты әдістемелік қамтамасыз ету әмбебаптылығы түрінде көрініс береді. Төжірибе бойынша әдістің шығу уақыты мен оның қолданылуы арасында біраз уақыт өтіп кетеді. Негізгі қажаушы факторлар, бір жағынан, бұл жағдайда нақты аймақты бажайлау белгілерінің жеке ерекшелігі, ал екінші жағынан, түсіндірушілердщ (интерпретатор) тар мамандануы болып келеді. Қорытындысында нақты әдістеме жасау кезінде қатаң белгілер тандауға тура келеді. Осыдан қатты нысандандырылған (формализацияланған) бажайлау сызбасы пайда болады. Бұлар тақырыптық зерзаттардың құрылым ерекшеліктері мен қасиеттерінің тек бір бөлігін ғана аша алады. Жер серігінен мониторингіленген мәдіметтерді өңдеу және талдауға байланысты мәселелерді талдауда негізгі тақырыптық бажайлаудың әдістік қағидаларын айқындаусыз қате пікір қалыптасады [27].

Тақырыптық дешифрлеу. Тақырыптық бажайлау - геосфераның құрылым заңдылықтарын зерттеу әдісі мен ғылыми білімнің бір саласы. Арақашықтықтан зерделеп қарау мәліметтерін талдау арқылы жаратылыстану, тарихи және табиғат қорлары блоктарын зерттеуде мәліметтермен қамтамасыз ету мәселелерін шешеді. Сонымен қатар тақырыптық бажайлау, картографиялау үрдісінің маңызды этаптарының біреуі больға келеді. Бұл оны технология саласына жатқызуға мүмкіндік береді. Тақырыптық бажайлаудың негізгі әдістемелік қағидасы - кешендік қарастыру, бұл ізделіп отырған зерзаттың құрылымын бажайлау белгісі мен факторлар жүйесі түрінде қатар зерттеу болып табылады.

Дешифрлеу процедурасы. Бажайлау процедурасы рет-ретімен қарастырылатын логикалық кезеңнен негізгісін анықтап тану болып келеді және интерпретация, шешім қабылдау болып бөлінеді. Анықтап тану кезеңінде арақашықтықтан зерделеп қарау мәліметтерінің зерзатқа бағытталған қасиеттерін талдау жолымен бейнеленген заттар, құбылыстар немесе олардың қасиетін анықтау мәселесі шешіледі. Бұл жеңіл нысандандырылатын кезең қазір расторлық бейнелерді өндеуші бағдарламаларда кең қолдау тапты. Тақырыптық интерпретация бажайланатын зерзаттарды жікгеу кезеңінің - легенданың жатуы мен жағдайына әсер ететін факторлардың бейнелік-түйсіктік үлгісін құру жолымен анықтап тану кезеңініщ соңында өткізіледі. Зерзатты белгілі бір жіктеулік топтастыру өңделіп жатқан арақашықтықтан зерделенген бейненің қасиеттері мен сипагтамасы негізінде шыққан заңдылықтар жиынтығы бойынша жүреді. Интерпреғация логикалық категорияларды қолданады. Олар ландшафттың компоненттерінің арасындағы өзара қатысты байла-ныстарға негізделген. Тақырыптық бажайлауда шешім қабылдау негізінде, қазіргі зерзатты графикалық белгілеу әдісімен және содан шығатын оның тақырыптық құрамы мен легенданың бір таксономымен тығыз байланысты. Кезеңнің оңай көрінуі - практикада еңбекті ең көп қажет ететін технологиялық емес процедура, ол қазіргі зерзатқа бажайлаудың сүйеу болатын белгілерінің сенімділік дәрежесін бағалау болып келеді. Бажайлау белгілері үш үлкен топқа бөлінеді:

1. Түзу - зерзаттардың қасиеті, бұл күндіз жер бетінде көрініс табатын арақашықтықтан зерделенген бейненің сипаттама жиынтығы.

2. Жанама - зерзаттардың күндіз жер бетінде көрінбейтін қасиеттері, бірақ түзу белгілер жиынтығымен қандай да болса байланысы бар.

3. Контекстуалдылық (топологиялық) - қоршаған белгілердің талдауын жасаған кезде шығатын жер бедері зерзаттарының қасиеттері.

Сонымен қатар бажайлау белгілері түрлі индикациялық қасиеттерге ие. Тура белгілерді әрқашанда, жанама және контекстуалды белгілерге қарағанда, нақты сенімді деп айтуға болмайды. Бажайлаудың жанама және контекстуалды белгілерінің саны тура белгілердің санынан артылып тұрады. Сондықтан оларды пайдалана отырып, күнделікті зерзаттарды легенданың қайсыбір класына жатқызу гипотезасын дәлелдей алады.

Тематикалық (тақырыптық) бажайлау процедурасының бар технологиялық шешімі түрліше бажайлау белгілерімен операция жасауға қабілетті. Бажайлауда қолмен жасаған эксперт теңдей етіп үш топты да қолданады. Көрініс, бейнені өндеудің түрлі автоматтанған технологиясы алдын ала эксперттік оқуды болдырмай, басқа белгілерге қарағанда тура белгілерді жоғары бағалайды және басқа белгілерді аз мөлшерде қолданады. Алдын ала зерттеу вариан­тында автоматтанған процедуралар жанама және контекстуалды белгілердің елеулі үлкен жиынтығымен операция жасауға қабілетті. Бірақ оларды қолдану ережелері өте қатаң болып келеді. Сондықтан қоршаған орта факторларының өзгеруі кезінде, кейде өте аз деңгейде болса да, олар заңсыз нәтижелерге океп соғуы мүмкін. Нейрондық торлардың негізінде бейнеленуді өңдеу технологиясының қазіргі темпі бейнеленудің интерактивті өцдеуі мен достүрлі талдауы арасындағы орынды алып жатыр. Нейрондық технология алдын ала кезеңде эксперттік оқуды қажет етеді. Бұл оларды өңдеудің алдыңғы әдістерімен салыстырғанда, күрделендіріп жібереді.

Егер интерпретаторлар Москва Мемлекеттік Университетінің топырақтану факультетінің топырақ зерттеудің арақашықтық әдістер лабораториясының студенттері екенін ескерсек. интерактивті жсперттік окудың сезсіз өзат болуы сондай айқын емес. Олар жанасқан (контактный) әдіспен аймақты картографиялаута катысқан.Сондай-ақ бажайлауға жіберген уақыт бірнеше am болып кеткен. Ал автоматталған және нейронды технология бұл уақыт аралығын бірнеше сағат ішінде жасауға мүмкіндік туғызады. Сонда да олар эксперттік интерпретация және түзетуді қажет етеді. Осыдан байқауымыз бойынша, бажайлаудың нәтижесін эксперттік деңгейге жеткізу үшін, яғни автоматтанған және нейронды бажайлау жолымен тақырыптық карталарды құру кезінде қорытындылау кезеңі үшін эксперттік интерпретация қажет болады. Осылай бажайлаудың кез келген технологиялық сызбанүсқасында интерактивті экспертті интерпретацияны қолданбау мүмкін емес екені айкын болды. Етер технология интерпретаторға автоматгық сегментгің жұмысын кез келген қажетті кезде белгілі бір күйге келтіруге және түзетуге мүмкіндік беретін болса, басқаша жағдай көрініс табады [25 32-б].

Көп зоналы ғарыштық бейнелерді бажайлау үрдісінін про­цедура құрылымы. Жоғарыда айтылған себептердің негізінде, жедел ғарыштық мониторинг мәліметтерін тақырыптық ендеу технологиясын жасау кезінде, біз қажетті алгоритмдерді таңдап алдық. Олар нейрондық торлардың жұмысына негізделген.

Нейрондық торлардың әр алуан түрлерін нақты түрдс зертгеу нәтижесі, такырыптық өндеуге Кохоненнің нейрондық торы ұтымды екенін көрсетті. Олардың жұмыстарының ерекшеліктері өңдеудің кез келген кезеңінде түзетуге болатын, сонын ішінде өңделіп жатқан бейнелердің қасиеттерін бірінші интерпретациялау үрдісін де қамтиды. Сондай-ақ, олар нейрондық торлардың басым түрлеріне міндетті түрде алдын ала эксперттік оқытуды қажег етпейді, ал керісінше нақты тақырыпты суреттеуге жеткілікті) кластар мөлшерін айтып бере алады. Олардың түзету процедурасы "нейрондық тор-лардың тақырыптық ориентациясы" деген атауға ие болды.

Жұмысының жылдамдығымен және зерттелетін зерзаттарды айырып-тану дәлдігімен сенімдірек нәтижелер бірнеше әр уақыттық, геометриялық зерттелетін аймақтың біріктірілген көн зоналық бейнелеуін параллельді өңдеу арқылы алынған .

Scanex NERIS бағдарламасындағы расторлық бейнелерді тақы-рыпгық өңдеу пакетінің мүмкіндіктері:

1. Тақырыпты суретгеу үшін және тақырыптық картаны құру үшіи қажет кластардың көлемін бағалау.

2.Тақырыптық зерзаттардың (контурларының) ішкі бөлшектігін, біріексіздігін бағалау.

3.Арақашықтықтан зерделеу үлгісінің белгілік жазығында

4.Тақырыптық зерзаттардың бар болу ықтималдығын бағалау (аймақтың суреттерінде бағалаудың әр түрлі деңгейін анықтау: оптимистік, реалистік, пессимистік).

5.Иерархиялық жіктеу жасау, кластардың өзара жақындыгын бағглау мен мамандарға ыңғайлы тақырыптық картографияда интерфейс арақашықтық картасын, «арақашықтық ағаштары» легендасының құрылуы мен тақырыптық картаның географиялық құрылымын нақтылау және түзету мақсатында жасау.

6.Тақырыптық бейімделген нейрондық торларды, ары қарай

7. Класс бойынша өндеу нәтижелерін автотрассалау (векторлау).

8.Кең таралған отандық және шетелдік картографиялық проекцияның координата жүйесін қолдану.

9. Кең таралған географиялық ақпараттар жүйесі айырбасталатын форматта векторлық қабаттар және расторлық беттерді экспорттау.

10. Жіктеу нәтижелерін көрсету, нейрондық торлардың барлық түрлеріне, әрбір жіктелген пиксельге кластьщ индексін беру, сондай-ақ, расторлық қабаттың нақты бір басқа пиксельдің ықтималды (possibility) қатыстылығын құруы, сондай бірнеше қабатты келесіде олардың визуализациясымен құру жіктеудің нәтижелерін көз алдыға елестетуге мүмкіндік береді [25, 61- б].

Мысалы, ақ дақтарды анықтау (кеңістіктің жіктелмеген аймақтары) және мәліметтерді қорытынды жіктеуге дәстүрлі әдістермен беру.

“Scanex NERlS''-тің дамуының келешектегі қолданылу аясы:

Нақты емес адаптивті резонанс теориясы негізінде нейронды торларды қолданып, көп зоналы бейнелердің жіктелуін жасау. бұл нейрондық торлардың түрі жіктеуді мүғаліммен, сондай-ақ мүғалімнің көмегінсіз істеуге қолайлы, сонымен қатар бұл әдіс окылған нейронды торлардан нақты емес логика ережелері түрінде жіктеу ережелерін қорытуға мүмкіндік береді.