«геоморфология және геология негіздері»

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.И.СӘТБАЕВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қ.Тұрысов атындағы геологиялық барлау институты

«Жалпы геология, минералогия және петрография» кафедрасы

Г.С.Шакирова

«ГЕОМОРФОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГЕОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ»

Пəннің оқу-əдістемелік кешені

(5B071100 – «Геодезия жəне картография»  мамандығы үшін)

Алматы  2011

2

5B071100 – «Геодезия және картография»  мамандығы үшін «Геоморфология

және  геология  негіздері»   пәні  бойынша оқу-әдістемелік  кешен. Құрастырған:

Шакирова Г.С., Алматы: ҚазҰТУ, 2011 ж. 87 б.

Құрастырған: Шакирова Гулимшат Сатыбалдиевна – аға оқытушы,

 білімі   жоғары, жалпы ғылыми-педагогикалық стажы 10 жыл,

  ҚазҰТУ-дағы  еңбек стажы 13 жыл;

Аңдатпа (аннотация)

Оқу-әдістемелік  кешен  ҚР  ЖМББС  мазмұнына, пәндердің  біліктілік

сипаттамасына  сәйкес 050711 – «Геодезия  және  картография» мамандығына

арнап құрастырылған, ОӘК-де оқылатын пәннің негізгі мазмұны көрсетілген. Бұл

студенттер оқылатын пәнді қабылдауына және керекті практикалық тәжiрибелер

алуына, өзіндік  жұмысын  ұйымдастыруына  және  білімін  тексеруіне  мүмкіндік

туғызады.

Оқу-әдістемелік кешенінде геоморфология жөнінде негізгі түсініктер, бедер

туралы  жалпы  мәліметтер  және  бедер  түзілу  факторлары  ашып  көрсетілген.

Эндогендік  және  экзогендік  бедертүзілу  процестердің  өзара  қарым-қатынасы

және олардан қалыптасқан алуан түрлі бедер пішіндері сипатталған.

Пікір беруші: аға оқытушы Хабиева А.

Қазақстан  Республикасы  Білім  жəне  ғылым  министрлігінің  бекіткен  типтік

оқу жоспары бойынша басылды.

© Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

3

МАЗМҰНЫ

1 ПӘННІЊ ОЌУ БАЃДАРЛАМАСЫ - SYLLABUS

4

1.1 Оќытушылар туралы мәлiметтер:

4

1.2 Пән туралы мәлiметтер:

4

1.3 Пререквизиттерi:

4

1.4 Постреквезиттерi:

4

1.5 Пәнніњ міндеті мен маќсаты:

4

1.6 Тапсырмалардыњ тiзiмi мен т‰рлерi және оларды µткiзу мерзiмдерi  5

1.7  Әдебиеттер тізімі

8

1.8 Бiлiмдi баќылау және баѓалау.

8

1.9 Курстыњ саясаты мен процедурасы

11

2. НЕГIЗГI  ТАРАТЫЛАТЫН  МАТЕРИАЛДАР  МАЗМ¦НЫ

11

2.1 Курстыњ таќырыптыќ жоспары

11

2.2 Дәрiстiк сабаќ конспектiлерi

13

2.3 Лабораториялыќ сабаќтардыњ жоспары

64

2.4 Оќытушыныњ жетекшiлiгiмен орындалатын студенттердiњ µзiндiк

ж±мыстары бойынша µткiзiлетiн сабаќтардыњ жоспары (СО¤Ж)

70

2.5 Студенттердiњ µздiк ж±мыстары бойынша сабаќ жоспары (С¤Ж)

72

2.6 Дұрыс  жауаптардың  кілті  көрсетілген  өздік  бақылауға  арналған

тест тапсырмалары

74

4

1 ПӘННІЊ ОЌУ БАЃДАРЛАМАСЫ - SYLLABUS

1.1 Оќытушылар туралы мәлiметтер:

Сабаќ ж‰ргізетін оќытушылар:

Шакирова Гүлімшат Сатыбалдиевна, аға оқытушы

Байланыс т‰рi: 2577149

Кафедра болатын уаќыты: 8.30 – 17.00;  314 БОК, 416  БОК, 215 БОК.

1.2 Пән туралы мәлiметтер:

Пән атауы: «Геоморфология және геология негіздерімен»

Кредит саны: 3

¤ткiзу орны: 215  БОК; 343 БОК

1-кесте

Оќу жоспарыныњ кµшiрмесi

Курс

Семестр

Кредитт

ер

Дәрiстер, 1 аптада

№ академиялыќ

саѓаттар

Лаб

. сабаќт

ар

Тәжирибе

лiк/

семин.

сабаќт.

С¤Ж

*

СО¤Ж

*

Барлыѓы, 1

аптадаѓы

академ.

саѓаттар

Баќылау

т‰рлерi

1

2

 3

4

5

6

7

 8

9

10

2

3

 3

2

1

-

2

 2

7

АБ

1.3 Пререквизиттерi: оќытылатын  пәндi игеруге  ќажеттi б±рын µтiлген

пәндер: химия, физика.

1.4 Постреквизиттерi: пәндi оќыту барысында алынѓан бiлiмдердi ќолданатын

келесi пәндер тiзiмi: топография,  картография

1.5 Пәнніњ міндеті мен маќсаты:

-  Жер және жер қыртысының құрылысы және заттық құрамы;

-  эндогендік және экзогендік процестер олардың бедер түзудегі маңызы;

-  бедердегі геологиялық құрылымды нышандау ;

-  геология-геоморфологиялық объектілерді карталау принциптері

Пәнді оқу нәтижесінде студенттер төмендегілерді білу қажет:

- әр  типті  және  бедер  пішіндерінің  аэрофототүсірімдерін  дешифрлеуді

меңгеру;

- топографиялық 

негізде 

орындалған, геологиялық 

карталарда

морфометриялы, морфографиялы, морфогенетикалық сипаттауды анықтау;

- белгілі  бір  аумақтың  және  оның  қалыптасу  заңдылықтарын  анықтауда

бедер 

сипаттау 

үшін 

әртүрлі 

масштабтағы 

геологиялық 

және

геоморфологиялық карталарды қолдана білу;

- қолданбалы  тапсырмаларды  шешу  үшін  бедер  туралы  алынған

мәліметтерді қолдана білу.

5

1.6 Тапсырмалардыњ тiзiмi мен т‰рлерi және оларды µткiзу мерзiмдерi

1. Минералдардың физикалық қасиеттерін танып үйрену

2. Минералдарды класс бойынша оқып үйрену

3. Таужыныстарының негізгі типтерін танып үйрену

4. Геологиялық карта

5. Геологиялық қима

6. Геологиялық-геоморфологиялық профиль тұрғызу

7. Жалпы геоморфологиялық карталардың мазмұны және оларды оқу

8. Топографиялық  карталарда  және  аэрофототүсірімдерде  бедердің  әртүрлі

типтері және пішіндерінің бейнеленуімен танысу.

2- кесте

Тапсырмалардыњ т‰рлерi және дайын болу уаќыттары

Тексеру

т‰рлерi

Ж±мыс

т‰рi

Ж±мыс таќырыбы

Берiлген

әдебиетке

сiлтеме (бетi

кµрсетiлген)

¤ткiзу

уаќыт

ы

1

2

3

4

5

Минералдардың

диагностикалық

қасиеттерін 

ажыратып

үйрену.

Минералдардың физикалық қасиеттері

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№1 отчет

Кіріспе. Жер, оның  заттық  құрамы  және

құрылысы.

1 нег. (110-

114)

Минералдарды 

зерттеу. Минералдар

жинағы:  пирит, халькопирит, сфалерит,

галенит,  магнетита, гематит, лимонит,

кварц, кальцит,  гипс.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№2 отчет

Жер бедері туралы жалпы мәліметтер

2 нег. (3-14)

Минералдарды 

зерттеу.

Минералдар

жинағы: ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз

алдамышы, пироксен, оливин, биотит,

мусковит, хлорит, анартас, тальк,

серпентин.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№3 отчет

Эндогендік  процестер  және  олардың

әрекетінен  жасалған  бедер  пішіндері.

Тектоникалық қозғалыстар.

2 нег. (14-23)

2 нег. (23-33)

Минералдарды 

зерттеу.

Минералдар

жинағы: ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз

алдамышы, пироксен, оливин, биотит,

мусковит, хлорит, анартас, тальк,

серпентин.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№4 отчет

Эндогендік 

геологиялық 

процестер

Жерсілкіну.  Олармен  байланысты  бедер

пішіндері. Жерсілкіну  энергиясы  және

күші. Ошағы, гипоцентр, эпицентр.

Жерсілкінуді зерттеу әдістері.

2 нег. (33-54)

Аѓымдаѓы -

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№5 отчет

Таужыныстарды 

зерттеу. Магмалық

таужыныстарды зерттеп үйрену.

2 нег. (54-64)

2 нег. (82)

6

Магматизм 

және 

бедертүзу.

Жанартаулардың  геологиялық  әрекеті

және  бедер  түзудегі  маңызы. Лавалық

үстірт. Вулкан қалқандары. Кратер.

Метаморфтық таужыныстарды  зерттеп

үйрену.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№6 отчет Континенттер  мен  мұхиттардың ірі  бедер

пішіндері (мегапішіндер). Геологиялық

және  бедертүзудегі  маңызы. Материк.

Платформалар. Материктік  қозғалмалы

белдеулердің ірі бедер пішіндері.

3 нег. (15-45)

Аралыќ

баќылау

АБ-1

1-6 сабаќтар таќырыбы бойынша

Шөгінді таужыныстарды зерттеп үйрену.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№7 отчет

Экзогендік  процестер. Мору  процесі.

Морфомүсін. Куэста. Физикалық мору.

Химиялық  мору. Органикалық

мору.

Элювий. Топырақтар. Аяздық процестер.

3 нег. (79-106)

Геологиялық  карта  және  геологиялық

қима.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№8 отчет Беткейлік  гравитациялық  процестер  және

бедер  пішіндері.  Беткейлік  процестер.

Беткей 

дамуы. Беткей 

жасы. Су-

гравитациялық 

процестер. Сырғыма.

Солюфлюкция. Дефлюкция. Су-беткейлік

процестер.

3 нег. (110-

130),

Геологиялық  қима. Геологиялық  қима

тұрғызу. Геоморфологиялық кескін.

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№9 отчет Флювийлік 

процестер 

және 

бедер

пішіндері. Аллювий  түзілімдері.  Арналық

емес  және  арналық  ағын. Жайылма,

террасалар  жаралуы. Өзен  аңғары  дамуы

типтері. Бедер 

түзіліміндегі 

ағын

сулардың ролі.

3 нег. (136-

141),

3 нег., (147-

152)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№10

отчет

Геологиялық - геоморфологиялық  кескін

тұрғызу.

3 нег. (141-

147),

3 нег. (152-

164)

Карст  процестері  және  бедердің карст

пішіндері. Карст  құрылуының шартты

жағдайлары. Карст  базисі. Ашық  және

жабық карст.  Жер бетілік карст пішіндері.

Жер астылық карст пішіндері.

1 нег. (72-76)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№11

отчет

Геоморфологиялық карта туралы түсінік. 2 нег. (211-

219)

7

Гляциалдық 

процестер 

және 

оның

әрекетінен  жасалған  бедер  пішіндері.

Мұздықтар  жаралуы  және  қоректенуі.

Мұздықтық  бедер  пішіндері. Көпжылдық

тоңбасу 

және 

тоңбасу 

пішіндері.

Континенттік  және  тау  мұздықтарының

геоморфологиясы мен түзілімдері.

1 нег. (80-83)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№12

отчет

Геоморфологиялық  картаны  оқу  және

сипаттап жазу.

Эолдық  процестер  және  оның  әрекетінен

жасалған бедер пішіндері. Эолдық процесс

түрлері. Шөлдер  және  олардың  түрлері.

Эолдық  түзілімдер. Лесстен  құрылған

бедер  пішіндері.Бедердің  дефляциялық

және корразиялық пішіндері.

1 нег (84-86)

2 нег (188-190)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№13

отчет

Топокартада 

және 

аэротүсірімдерде

бедердің типтері және пішіні.

Жағалық  теңіздік  процестер  және  бедер

пішіндері.Жаға  туралы  түсінік, Абразия.

Абразиялық жаға типі. Теңіз террасалары.

Теңіз  жағалауларының бедер  пішіндері.

Жағалық 

сызық. Жаға 

белдемінің

аккумуляциялық 

пішіндері. Жағалық

сызықтың бастапқы жіктелу типтері.

1 нег. (77-79)

2 нег. (199-

204)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№14

отчет

Топокартада  және  аэрофототүсірімдерде

бедердің  типтері  және  пішінін  талдау

және сипаттап үйрену.

Антропогендік 

бедер 

пішіндері.

Антропоген 

геологиясы. Антропоген

кезеңінің жіктелуі. Антропогендік  бедер

пішіндері мен түзілімдер.

1 нег. (98-114)

Аѓымдаѓы

баќылау

Лаб.

ж±мыс

№15

отчет

Қазақстанның 

геоморфологиялық

картасын  талдау  және  сипаттап  жазу

Геоморфологиялық  зерттеудің  әдістері.

Геоморфологиялық

картографиялау.

Геоморфологиялық зерттеу әдістері және

карталау. Геоморфологиялық  зерттеулер

құрылымы.

Геоморфологиялық  әдістердің  қысқаша

сипаты. Геоморфологиялық  әдістердің

жер 

бетінің 

геологиялық

тарихын

зерттеудегі  маңызы.  Геоморфологиялық

карта 

типтері.

Карта 

және

геоморфологиялық

кескін

құру

принциптері. Шартты белгілер.

1 нег. (21-25)

2 нег. (208-

219)

8

1.7    Әдебиет тізімдері

Негізгі әдебиет

1. Байбатша  Ә.Б. Геоморфология  және  антропоген  геологиясы, Алматы

2000.

2. Құсайынов  С.А. Жалпы  геоморфология, Алматы, «Қазақ  университеті»

2006.

3. Пиотровский  В.В. Геоморфология  с  основами  геологии.- М.: Недра,

1977.

4. Леонтьев  О.К., Рычаков  Г.И. Общая  геоморфология. - М.: Высшая

школа, 1988.

5. Живаго  Н.В.,Пиотровский  В.В. Геоморфология  с  основами  геологии. -

М., 1971.

6. Якушова А.Ф. Геология с элементами геоморфологии. -М.: Изд-во МГУ,

1983.

Қосымша әдебиеттер

7.

Байбатша  Ә.Б. Қазақстан бедері. Геоморфология  және  антропогендік

геология пәні бойынша әдістемелік нұсқау, 2000.

8.

Бәкіров С. Геология негіздері. - Алматы, Санат, 1995.

9. Горбачев А.М. Общая геология. - М.: Высшая школа, 1981.

10. Байчигасов  И.Б.,Тесленко  Т.Л. Основы  геологии. /Методические

указания к лабораторным занятиям. –Алматы, 1996

11. Байчигасов И.Б.,Тесленко Т.Л Основы геологии / Учебное пособие. –

Алматы, 1997.

12.

Пособие  к  лабораторным  занятиям  по  общей  геологии. -М.: Недра,

1983

.

1.8 Бiлiмдi баќылау  және  баѓалау. Ќ.И. Сәтбаев  атындаѓы  Ќаз¦ТУ-дыњ.

барлыќ  курс  пен  барлыќ  пәндерi бойынша  студенттердiњ  бiлiмiн  тексеруге

рейтингтiк  баќылау  ќолданылады. Барлыќ-рейтингтiк  ж‰йеде iске  асырылатын

бiлiмдi баѓалау  туралы  мәлiметтер  баќылаудыњ  барлыќ  т‰рi кµрсетiлген  шкала

т‰рiнде берiледi.

Мамандыќ бойынша оќу ж±мыс жоспарына енгiзiлген әрбiр пәннiњ рейтiнгi

ќорытынды баќылауѓа теуелсiз 100 балдыќ шкаламен баѓаланады.

Әрбiр  пәнге  келесi баќылау  т±рлерi белгiленедi: аѓымдыќ  баќылау, аралыќ

баќылау, ќорытынды.

Аѓымдыќ баќылау т‰рiнде: баќылау ж±мысы, реферат, семестрлiк тапсырма,

коллоквиум, лабараториялыќ  ж±мыстарды  орындау  және  басќалар  жатады.

Ќорытынды  баќылау  т‰рiне  байланысты  баќылау  т‰рлерiнiњ  балдыќ

кµрсеткiштерi ќолданылады (3-кесте).

9

3-кесте

Баќылау т‰рлерiне ќарай рейтингтiк балдарды бөлу

№

Ќорытынды баќылау т‰рi

Баќылау т‰рлерi

%

Ќорытынды баќылау

100

Аралыќ баќылау

100

1

Емтихан

Аѓымдыќ баќылау

100

4-кесте

Оќу процесініњ к‰нтізбелік кестесі «Геоморфология және геология негіздерімен»

пәні бойынша

Апта  1 2 3 4

5

6 7 8 9 10

11

12 13

14

15

Баќы-

лау

т‰р-л.

Л

1

Л 2 Л 3 Л 4

Л 5  Л 6

АБ

Л 7 Л8

Л9

Л1

0

Л11

АБ

Л12 Л1

3

Л1

4

Л1

5

АБ

балл

1  1

1

 1

1

 2

1

 1

1

 1

2

 1

1  1

2

Баќылаудыњ т‰рлері: Л –лабораториялыќ ж±мыс; АБ -   аралыќ баќылау

5-кесте

Студенттердiњ бiлiмдерiн баѓалау

Баѓа

әріптік эквивалент

Рейтингтік балл

(пайызбен %)

Балмен

¤те жаќсы

А

А-

95-100

90-94

4

3,67

Жаќсы

В+

В

В-

85-89

80-84

75-79

3,33

3,0

2,67

Ќанаѓаттанарлыќ

С+

С

С-

D+

D

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

2,33

2,0

1,67

1,33

1,0

Ќанаѓаттанарлыќсыз

F

0-49

0

Модульдер  мен  аралыќ  аттестация  бойынша  баќылау  ж‰ргізуге  арналѓан

с±раќтар тізімі

1-ші модуль бойынша бақылау жүргізуге арналған сұрақтар:

1. Геоморфология және геологияның мақсаты мен міндеттері.

2. Жер қыртысы құрамына кіретін минералдар және таужыныстары.

3. Таужыныс жасын анықтау және геохронологиялық шкала.

10

4. Жер қыртысы қозғалыстары және олардың геологиялық және бедертүзүші

маңызы.

5. Тектоникалық бұзылыс пішіндері.

6. Жер қыртысының негізгі құрылымдық элементтері

7. Жер қыртысын зерттеу әдістері.

8. Интрузиялы  магматизм.

9. Эффузиялы магматизм.

10.Магматизмнің бедертүзуші маңызы.

11.Жердің жоғарғы бетінде жанартаулардың таралуы.

12.Жерсілкіну және оның пайда болуы.

13.Толқындар, цунами және олардың бұзылу әрекеттері.

14.Метаморфизмнің басты факторлары.

15.Метаморфизмнің типтері.

2 модуль:

1.

Бедер элементтері және типтері.

2.

Бедердің морфологиясы бойынша жіктелуі (морфография, морфометрия).

3.

Бедердің өлшемі және жаралуы бойынша жіктелуі.

4.

Мору типтері және олармен байланысты бедер пішіндері.

5.

Алаңдық және арналық ағындар.

6.

Өзен  террасалары және олардың сипаттамасы.

7.

Өзен аңғарларының типтері.

8.

Карстық процестер және бедердің карсты пішіндері.

9.

Суффозиялық процестер және сазды карст.

10.

Жағалық сызықтар, жағалық процестер, абразия.

11.

Маржан рифтері, атоллдар.

12.

Мұздықтардың бедертүзуші әрекеттері, экзарация.

13.

Көпжылдық тоңбасу және бедердің тоң пішіндері.

14.

Солифлюкциялық  бедер  пішіндері.

15.

Бедердің құмды пішін типтері.

16.

Пайдалы қазба кенорындарын өңдіру және олардың бедер қалыптасуына

әсері.

17.

Қоршаған ортаны қорғау және жерді пайдалану үшін қалпына келтіру

(рекультивация).

18.

Геоморфологиялық карта - кеңістікте бедерді анық нақты көрсету құралы.

19.

Геоморфологиялық карталардың масштабы, мазмұны және қолдануы

бойынша бөлінуі.

20.

Геоморфологиялық карталарды құрастыруда шартты белгілер жүйесі

(легенда).

Аралық аттестацияға дайындалу үшін сұрақтары:

1.

Жердің пішіні және өлшемдері. Жердің ішкі құрылысы.

2.

Геохронология.

3.

Таужыныс жасаушы минералдар.

11

4.

Эффузиялы және интрузиялы денелер.

5.

Вулканизм. Жанартау типтері. Жанартау өнімдері.

6.

Магмалық таужыныстары.

7.

Метаморфты таужыныстар

8.

Жер дамуының тектоникалық теориялары: (фиксизм и мобилизм

теориялары)

9.

Тектоникалық қозғалыстар.

10.

Сынықты таужыныстар.

11.

Хемогендік және органогендік шөгінді таужыныстар. Каустобиолиттер

класы.

12.

Геологиялық профилдер.

13.

Морфоқұрылым және морфомүсін туралы түсінік.

14.

Бедер. Бедердің жіктелуі – элементтері, пішіні, типтері, бедер кластары.

15.

Мору қыртысы

16.

Беткейлік процестер. Крип.

17.

Беткейлік процестер. Опырылым, сусыма, сырғыма.

18.

Жыралық эрозия. Сел.

19.

Өзен аңғарларының морфологиялық типтері.

20.

Нивалық зона процестері.

21.

Гляциалдық процестер бедер пішіндері.

22.

Флювиогляциалды процестер және бедер пішіндері.

23.

Аридтік зонаның экзогенді процестері.

24.

Жағалық процестер және бедер пішіндері.

25.

Антропогендік процестер және бедер пішіндері.

1.9 Курстыњ  саясаты  мен  процедурасы  оќытушылардыњ  студенттерден

сабаќќа ќатысуын, барлыќ баќылау т‰рі бойынша уаќытында есеп беруiн, сабаќќа

ќатыспаѓан  к‰ндерін  ќайта  тапсыру  тәртібін  талап  етуінен  т±рады. Баќылау

т‰рлерін тапсыру барысында оќытылатын пәнніњ бірізділігін саќтау ќажет.

2. НЕГIЗГI  ТАРАТЫЛАТЫН  МАТЕРИАЛДАР  МАЗМ¦НЫ

6-кесте

2.1 Курстыњ таќырыптыќ жоспары

Академиялыќ саѓат саны

Таќырып атауы

Дәрi

с

Тәжр./

семин

ар

Лабо

рат.

СО¤

Ж

С¤

Ж

1

2

3

4

5

6

Минералдардың 

диагностикалық 

қасиеттерін

ажыратып  үйрену. Минералдардың  физикалық

қасиеттері. Жер, оның  заттық  құрамы  және

құрылысы.

2

1

2

2

Минералдарды  зерттеу. Минералдар  жинағы:

пирит, халькопирит, сфалерит, галенит,  магнетита,

гематит, лимонит,  кварц, кальцит,  гипс.

Жер бедері туралы жалпы мәліметтер

2

1

2

2

12

Минералдарды  зерттеу. Минералдар  жинағы:

ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз  алдамыш, пироксен,

оливин, биотит, мусковит, хлорит, анартас, тальк,

серпентин. Эндогендік  процестер  және  олардың

әрекетінен жасалған бедер пішіндері. Тектоникалық

қозғалыстар.

2

1

2

2

Минералдарды  зерттеу. Минералдар  жинағы:

ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз  алдамыш, пироксен,

оливин, биотит, мусковит, хлорит, анартас, тальк,

серпентин.

Эндогенді  геологиялық  процестер  Жерсілкіну.

Олармен  байланысты  бедер  пішіндері. Жерсілкіну

энергиясы және күші. Ошағы, гипоцентр, эпицентр.

Жерсілкінуді зерттеу әдістері.

2

1

2

2

Таужыныстарды 

зерттеу.

Магмалық

таужыныстарды зерттеп үйрену.

Магматизм  және  бедертүзу. Жанартаулардың

геологиялық  әрекеті  және  бедер  түзудегі  маңызы.

Лавалық үстірт. Вулкан қалқандары. Кратер.

2

1

2

2

Метаморфтық таужыныстарды зерттеп үйрену.

Континенттер мен мұхиттардың ірі бедер пішіндері

(мегапішіндер). Геологиялық  және  бедертүзудегі

маңызы. Материк. Платформалар. Материктік

қозғалмалы белдеулердің ірі бедер пішіндері.

2

1

2

2

Шөгінді таужыныстарды зерттеп үйрену.

Экзогендік  процестер. Мору  процесі. Морфомүсін.

Куэста. Физикалық  мору. Химиялық

мору.

Органикалық  мору. Элювий. Топырақтар. Аяздық

процестер.

2

1

2

2

Беткейлік  гравитациялық  процестер  және  бедер

пішіндері.  Беткейлік  процестер. Беткей  дамуы.

Беткей 

жасы. Су-гравитациялық 

процестер.

Сырғыма. Солюфлюкция. Дефлюкция. Су-

беткейлік  процестер.Геологиялық  карта  және

геологиялық қима.

2

1

2

2

Геологиялық  қима. Геологиялық  қима  тұрғызу.

Геоморфологиялық кескін.

Флювийлік  процестер  және  бедер  пішіндері.

Аллювий  түзілімдері. Арналық емес және арналық

ағын. Жайылма, террасалар  жаралуы. Өзен  аңғары

дамуы  типтері. Бедер  түзіліміндегі  ағын  сулардың

ролі.

2

1

2

2

Геологиялық - геоморфологиялық кескін тұрғызу.

Карст  процестері  және  бедердің  карст  пішіндері.

Карст  құрылуының  шартты  жағдайлары. Карст

базисі. Ашық және жабық карст.  Жер бетілік карст

пішіндері. Жер астылық карст пішіндері.

2

1

2

2

13

Геоморфологиялық карта туралы түсінік.

Гляциалдық  процестер  және  оның  әрекетінен

жасалған  бедер  пішіндері.  Мұздықтар  жаралуы

және  қоректенуі. Мұздықтық  бедер  пішіндері.

Көпжылдық  тоңбасу  және  тоңбасу  пішіндері.

Континенттік 

және 

тау 

мұздықтарының

геоморфологиясы мен түзілімдері.

2

1

2

2

Геоморфологиялық  картаны  оқу  және  сипаттап

жазу. Эолдық  процестер  және  оның  әрекетінен

жасалған бедер пішіндері. Эолдық процесс түрлері.

Шөлдер және олардың түрлері. Эолдық түзілімдер.

Лесстен 

құрылған 

бедер 

пішіндері.Бедердің

дефляциялық және корразиялық пішіндері.

2

1

2

2

Топокартада  және  аэротүсірімдерде  бедердің

типтері  және  пішіні. Жағалық  теңіздік  процестер

және  бедер  пішіндері.Жаға  туралы  түсінік,

Абразия. Абразиялық жаға типі. Теңіз террасалары.

Теңіз  жағалауларының  бедер  пішіндері. Жағалық

сызық. Жаға белдемінің аккумуляциялық пішіндері.

Жағалық сызықтың бастапқы жіктелу типтері.

2

1

2

2

Топокартада  және  аэрофототүсірімдерде  бедердің

типтері және пішінін талдау және сипаттап үйрену.

Антропогендік 

бедер 

пішіндері. 

Антропоген

геологиясы. Антропоген 

кезеңінің

жіктелуі.

Антропогендік бедер пішіндері мен түзілімдер.

2

1

2

2

Қазақстанның  геоморфологиялық картасын  талдау

және сипаттап жазу. Геоморфологиялық зерттеудің

әдістері. Геоморфологиялық 

картографиялау.

Геоморфологиялық зерттеу әдістері және карталау.

Геоморфологиялық

зерттеулер

құрылымы.

Геоморфологиялық  әдістердің  қысқаша  сипаты.

Геоморфологиялық 

әдістердің 

жер 

бетінің

геологиялық 

тарихын 

зерттеудегі 

маңызы.

Геоморфологиялық  карта  типтері. Карта  және

геоморфологиялық  кескін  құру  принциптері.

Шартты белгілер.

2

1

2

2

1-модуль

2.2 Лекция сабаќ конспектiлерi

1 – ші  дәріс  таќырыбы:  Кіріспе  лекция. Жер, оның  заттық  құрамы  және

құрылысы. Жер туралы жалпы мәліметтер.

Геология  және  геоморфология – бір-бірімен  тығыз  байланысты, бірақ

өзіндік  объектілері  және  зерттеу  әдістері  бар  Жер  туралы  ғылым  болып

табылады.

Геология (гр. ге-Жер, логос-ілім) бүтіндей Жердің даму тарихын және заттық

құрамын, құрылысын, процестерін зерттейді.

Геоморфология (ге- Жер, морфэ – пішін, логос-ілім) Жердің жоғарғы бетінің

бедерін, оның  жаралуын, эволюциясын  және  Жердің  басқада  қабаттарымен

14

байланысын зерттейді.

Геология  өте  ертеде  пайдалы  қазба  туралы  ғылым  ретінде  пайда  болып,

кейінннен ірі инженерлік құрылыстар (бөгет, каналдар) салынуымен байланысты

дамыды. Қазіргі  заманғы  геология  негізі XVIII ғасырдың  екінші  жартысы  және

XIX ғасыр басында қаланды. Геология және геоморфология үшін XIX ғасыр соңы

XX ғасыр  басы  геологиялық-географиялық  зерттеулер, әртүрлі  фактілі

материалдар, олардың  өңдеулері  және  теориялық  зерттеулер  уақыты  болып

есептеледі. Бұл кезеңде геологиялық-географиялық ғылымның жіктелуі басталды.

Қазіргі  заманғы  геоморфология  өзіндік  міндеттері  мен  мәселелері  бар

пәндерге  бөлінеді: морфография, морфометрия, құрылымдық  геоморфология,

динамикалық  геоморфология, климатология  және  т.б. Геоморфологиялық

зерттеулер  пайдалы  қазба  кенорындарын  іздестіруде  қолданылады, олардың

көмегімен  инженерлік  мәселелер (беткейдің  беріктілігі, жағалық  ағындар

тасындыларының  қозғалысын  реттеу, жағалардың  шайылуымен  күрес  және

басқа) шешіледі, практикалық  маңызы  бар  жерді  пайдалануды  және  басқа

мәселелердің рациональды тәсілдері анықталады.