В. Пенк жер қыртысының көтерілуі мен тау беткейлерінің шай- ылу процестерінің бір мезгілде болып жатқан құбылыс екеніне анық сипаттама берді. Жəне ол өзара байланысты шөгінділерді зерттеу арқылы бедердің көнелігін (жасын) анықтауды да дұрыс тұжырымдады.
В. Пенк жер қыртысының көтерілуі мен тау беткейлерінің шай- ылу процестерінің бір мезгілде болып жатқан құбылыс екеніне анық сипаттама берді. Жəне ол өзара байланысты шөгінділерді зерттеу арқылы бедердің көнелігін (жасын) анықтауды да дұрыс тұжырымдады.
В. Пенктің зерттеуінде кемшіліктер де болды. Ол бедерді толық қарастырмай, тек беткей процестерін зерттеумен қана- ғаттанды. Одан басқа ол тау етегінің сатылар идеясын ойлап шығарып, бірақ олардың пайда болуына дұрыс түсінік бере алмады. Оның ойынша, тау етегінің сатылары үнемі таудың көтерілуі нəтижесінде ғана пайда болады. Ал шынына келсек, мұндай жағдайда ешқандай сатылар түзілмеуі керек.
Геоморфологияның даму тарихы Карпинскийдің,А.П.Павловтың,И.В.Мушкетовтың жəне А.Д.Архангельскийдің еңбектері
Бедер түзілуінде эндогендік факторлардың рөлі А. П. Кар- пинскийдің,А.П.Павловтың,И.В.Мушкетовтың жəне А.Д.Архангельскийдің еңбектерінде атап көрсетілген. XX ғасырдың орта- сында өнеркəсіптің өзіндік маңызы өскен сайын, геоморфоло- гия қарқынды дами бастады. Халық шаруашылық мұқтаждығы үшін арнайы экспедициялар ұйымдастырылды, мамандар да- ярлана бастады, геоморфологиялық карталар жасалды, жаңа зерттеу əдістері мен тəсілдері (аэрофотосуреттер т.б.) қолданыла басталды. И. С. Шукиннің «Құрлықтың жалпы геоморфологиясы» (1936-1964) мен Я. С. Эдельштейннің «Геоморфология негіз- дері» атты монографиялық еңбектері бұрынғы Кеңес Одағында геоморфологиялық көзқарастардың қалыптасуына əсерін тигізді.
И. П. Герасимов
И. П. Герасимов 1946-1967 жылдары жазған еңбектерінде морфоқұрылым (морфоструктура) деген ұғымды алғашқы рет
қолданды. Морфоқұрылым деп ол геологиялық құрылымның бір түріне сəйкес келген, негізінде эндогендік əрекеттерден тү- зілген бедер пішіндерін атайды (жоталар, ойпаттар). Басқаша айтқанда, жер бетіндегі эндогендік жəне экзогендік үдерістердің қарым-қатынас нəтижесінде басты рөлді эндогендік үдерістердің əсерінен құрылған пішіндерді морфоқұрылым деп аталады. Ал экзогендік əрекеттен қалыптасқан бедер пішіндерін «морфо- скульптура» (морфомүсін) деп атаған (өзеннің арнасы, шағыл құмдар, карст шұңқырлары жəне т.б.).
