Нәтижелер және оларды талдау

286 

 

бұл ертеректе заңсыз ағаштарды кесу, ағаштарды дайындау, браконьерлікті жүзеге асыруға ерік беріп 

отырған.  Ормандардың  құрылымдарының  бұзылуы  бұл  аумақтарда  жануарлардың  түрлік 

алуандылығының  азаюына  алып  келді,  бұл  «табиғи  азық-жабайы  жануарлар»  экологиялық  тізбек 

буындарының арасындағы трофикалық байланыстың көп бөлігінің бұзылуымен пайда болды.  

Қарағайлы орман, немесе ленталы бор, орман аймағының сүтқоректілерінің жағдайын бағалау 

үшін  жануарлардың  таксономиялық  қатарына  жататындарында  қарастырдық.  Келтірілген 

таксономиялық құрам берілген биотоп үшін едәуір қарапайым түрлерді қамтиды: 

ЖӘНДІКҚОРЕКТІЛЕР ҚАТАРЫ - INSECTIVORA 

Тұқымдас Кірпітектестер - Erinaceidae 

1  Erinaceus  europaeus  Linnaeus  (кәдімгі  кірпі).  Отырықшы,  қысқы  ұйқыға  кететін  аң, 

орманның  бұтатектес  тоғайларында,  жасанды  көшеттерде  мекендейді,  ылғалды  биотоптарды 

қалайды. Ауыл және орман шаруашылығының зиянкестерімен қоректенеді. 

1.2 Тұқымдас Soricidae - Кемірушілер 

2  Sorex  araneus  Linnaeus  (кәдімгі  жертесер).  Қалың  шабындығы  бар  ылғалданған  орман 

тоғайында  мекендейді.  Омыртқасыздармен,  бунақденелілермен,  басқа  да  ұсақ  омырқалылармен 

қоректенеді.  

2 ЖЫРТҚЫШТАР ҚАТАРЫ – CARNIVORA 

2.1 Тұқымдас Иттектестер - Canidae 

3  Canis  lupus  Linnaeus  –  қасқыр.  Негізінен  тұрақты  өмір  сүреді,  көбінесе  аңдар  жортып 

жүреді. Тұяқтылармен, кемірушілермен, үй жануарларымен қоректенеді. Аң аулау кәсібінің нысаны 

болып  табылады.  Мал  шаруашылығына  зиян  келтіреді,  құтыру  ауруының  тасылмалдаушылары 

болуы мүмкін.  

4  Vulpes  corsac  (Linnaeus)  (қарсақ).  Жыл  мезгіліне  тәуелді,  басқа  да  орын  ауыстыра  алады, 

көбінесе  азығының  жеткіліксіз  болуынан.  Кемірушілермен,  бунақденелілермен,  құстармен,  сирек 

өсімдіктермен қоректенеді. Аң аулау кәсібінің нысаны болып табылады. Мал шаруашылығына зиян 

келтіреді, құтыру ауруының және оба ауруларының тасылмалдаушылары болуы мүмкін.  

5 Vulpes vulpes (Linnaeus) (түлкі). Азығының жетіспеуіне байланысты маусымдық жортуылда 

жүреді.  Кемірушілермен,  бунақденелілермен,  құстармен,  өлекселермен  қоректенеді.  Аң  аулау 

кәсібінің нысаны болып табылады. Мал шаруашылығына зиян келтіреді, құтыру ауруының және оба 

ауруларының тасылмалдаушылары болуы мүмкін. 

2.2 Тұқымдас Сусарлар – Mustelidae  

6  Mustela  sibirica  Pallas  (сары  күзен).  Отырықшы  тіршілік  ететін  қарапайым  орман  аңы. 

Азығы  жетіспеген  кезде  немесе  тіршілік  ету  жағдайы  төмендегенде  жортады.  Тышқан  тәрізді 

кемірушілермен, құстармен, жидектермен, жаңғақтармен қоректенеді және аң аулау кәсібінің нысаны 

болып табылады.  

7 Meles meles (борсық). Отырықшы тіршілік ететін жануар, қысқы ұйқыға кететін орман аңы. 

Бунақденелілермен, құстармен, ұсақ сүтқоректілермен, жемістермен және жидектермен қоректенеді. 

Жиі аң аулау нысаны болып табылады.  

2.3 Тұқымдас Мысықтектестер - Felidae  

8  Lynx  lynx  (сілеусін).  Отырықты  тіршілік  ететін  жануар.  Қояндармен,  суырлармен,  құр 

құстарымен қоректенетін орман аңы және мамық аң аулау кәсібінің нысаны болып табылады. 

3 АША ТҰЯҚТЫЛАР ҚАТАРЫ – ARTIODACTYLA 

4.1 Тұқымдас Бұғытектілер – Cervidae   

9 Alces alces Linnaeus, бұғы. Зерттелген аумақтарда тіршілік етеді, жиі кездеседі. Бұталы және 

қалың өсімдіктері бар араласқан және жапырақты ормандарда мекендейді. Шөптесін өсімдіктермен, 

бұтақтармен,  жапырақтармен,  ағаштардыі  және  бұталармен  қоректенеді.  Бұландар  мамық  аң  аулау 

және әуесқойлық аң аулаудың нысандары болады. 

5 КЕМІРУШІЛЕР ҚАТАРЫ – RODENTIA 

5.1 Тұқымдас Тиінтектестер – Sciuridae  

10  Sciurus  vulgaris  Linnaneus  (тиін).  Қылқан  жапырақты  ормандарда  тіршілік  етеді,  қылқан 

жапырақтылардың  тұқымдарымен,  бүршіктерімен,  ағаштардың  бұтақтарымен,  бұталармен, 

саңырауқұлақтармен, жидектермен қоректенеді. Мамық аң аулау кәсібінің нысаны болып табылады.  

5.2 Тұқымдас Тиіндер – Sciuridae  

11  Eutamias  sibiricus  (Laxmann)  Борша  тышқан.  Отырықты  қысқы  ұйқыға  кететін  жануар, 

қылқанды  және  аралас  орманның  қарапайым  мекендеушісі.  Қылқандылардың  тұқымдарымен  және 

ағаштардың  жапырақтарымен,  жидектермен,  бунақденелілермен  қоректенеді.  Мамық  аң  аулау 

кәсібінің нысаны болып табылады.  

287 

 

5.3 Тұқымдас Тышқантектестер - Sminthidae 

12 Sicista betulina Pallas (орман тышқаны). Отырықшы қысқы ұйқыға кететін аң, ормандар мен 

ағаштардың  арасында  таралған.  Бунақденелілермен  және  тұқымдармен  қоректенеді.  Қазақстанда 

биологиясы толық зерттелмеген.  

5.4 Тұқымдас Тышқантектестер – Muridae 

13  Sylvaemus  (Apodemus)  sylvaticus  (Linnaeeus)  –  орман  қаптесері.  Кең  тараған,  ұсақ,  орман 

аңы.  Тұқымдармен,  жемістермен,  кейде  бұнақденелілермен  қоректенеді.  Орман  дақылдарының 

зиянкесі. Туляремия және кене энцефалитінің тасымалдаушысы. 

6 ҚОЯН ТЕКТЕСЕР ҚАТАРЫ – LAGOMORPHA 

6.1 Тұқымдас қоянтектестер – Leporidae 

14 Lepus timidus Linnaeus (Ақ қоян). Отырықшы тіршілік етеді, азығының жеткіліксіз болуына 

байланысты  ұзақ  орын  ауыстыруы  мүмкін.  Шөптектес  өсімдіктермен,  бұтақтармен,  бұталар  мен 

ағаштардың қабығымен қоректенеді. Әуесқойлық аңшылықтың нысаны болып табылады.  

1 кестеде таксономиялық топтарға көктемгі-жазғы-күзгі кезеңдерде жиі кездесетін отырықшы 

қыста ұйқыға кететін түрлер енгізілмеген. Бұл түрлер туралы мәліметтер резерваттың қызметкерлері 

белгілеп отырады және 2013, 2014 жылғы табиғат жылнамасында жазылған [4]. Басқа ақпараттарды 

өңірлерде  жазғы  далалық  тәжірибелерді  ұйымдастырушы  университеттің  зоология,  экология 

кафедраларының  қызметкерлері  ұсынады.  Толығымен  айтқанда,  реликті  ленталы  бор  ауданының 

жартысын  көрсетуші  «Семей  орманы»  мемлекеттік  табиғи  орман  резерваты  аумағында 

сүрқоректілердің  15  түріне  жататын  5  қатар,  11  тұқымдас  анықталды.  Маршрутты  есеп  қасқыр, 

сілеусін, бұлан сияқты жануарлардың таралуы мен санының толық мәліметін бермеуі мүмкін. 

Қорыта айтқанда, Семей Ертіс маңы орман аумақтарындағы (реликті орман) бірегей фаунасы 

өңірдің  тұрақты  дамуы  үшін  жан-жақты  зерттеулерді  талап  етеді.  Орындалған  зерттеулер  нәтижесі 

бойынша резерватта тиін мен қоянды кең тараған түрлер ретінде санауға болады. Жүргізіліп жатқан 

орманды  қалпына  келтіру  жұмыстары  жабайы  жануарлар  үшін  табиғи  азықтармен  қамтамасыз  ете 

алмай  отыр.  Жас  ормандар  едәуір  кедей  биоценоз  болып  табылады  және  жануарларға  азықтық 

ортаны,  жасырынатын  және  індерін  орналастыратын  орындарды,  апандарын  табуға  мүмкіндіктері 

жоқ.  Орман  резерватының  аумағында  сүтқоректілердің  таралуына  жүргізілген  экологиялық 

мониторинг ландшафтты-экологиялық жоспарлауда, орман шаруашылығы шараларын ұйымдастыру 

үшін мәліметтер құралы ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 

1 Ковшарь А.Ф., Ковшарь В.А., Грачев Ю.А. Тимирханов С.Т., Дуйсебаева Т.Н. Позвоночные 

животные Казахстана: Справочник для ВУЗов и школ.- Алматы: Атамура, 2013.- 312 с. 

2  Стариков  С.В.,  Прокопов  К.П.  Фаунистическая  характеристика  регионов  Восточного 

Казахстана  //  Региональный  компонент  в  системе  экологического  образования  и  воспитания-  2004. 

Усть-Каменогорск, 2004.- С.20-29  

3    Методические  указания  по  организации,  проведению  и  обработке  данных  зимнего 

маршрутного учета охотничьих животных в РСФСР.- Москва, 1990 

4  Летопись  природы  за    2014.  Регистрационный  номер  №  5.  Инвентаризационный  номер  № 

005-ЛП. Утв. НТС ООПТ, прот.  № 2 от  9 апреля 2015 г.. Семей, 2015.- 56 с. 

 

ОСОБЕННОСТИ МЛЕКОПИТАЮЩИХ ЖИВОТНЫХ НА ЛЕСНЫХ ТЕРРИТОИЯХ 

СЕМИПАЛАТИНСКОГО ПРИИРТЫШЬЯ                                                                                                                        

Г.С.Айдарханова, А. Кокенова., Н.Н.Мухаммадиева, Г.Ш.Кулжанова 

 

В  статье  приведены  оценочные  данные  о  современном  состоянии  млекопитающих, 

длительно  обитающих  в  лесных  экосистемах  Семипалатинского  Прииртышья.  Указаны 

экологические и таксономические характеристики млекопитащих региона. 

 

CHARACTERISTICS OF ANIMALS FROM THE FOREST TERRITORY IN IRTYSH 

DISTRYSH OF SEMEY 

G. Aidarkhanova, 

 

A. Kokenova, N.Mukhamadieva, G.Kulzhanova, 

  

The article presents information about mammalian of forest territory in Irtysh district of Semey. 

In the estimation of work there are ecological and taxnomical characteristics of forest animals.  

 

288 

 

УДК 577.391: 504.604 

1

 Г.С.Айдарханова, 

2

 Н.Н.Мухаммадиева  

1

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева 

2

Государственный университет  имени Шакарима города Семей 

 

ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ МОНИТОРИНГ КАЧЕСТВА ЖИВОТНОВОДЧЕСКОЙ ПРОДУКЦИИ, 

ПРОИЗВОДИМЫХ В КАЗАХСТАНЕ 

 

Аннотация:  в  работе  приведены  результаты  лабораторных  исследований  о  качестве 

сельскохозяйственной  продукции,  заготавливаемых  в  республике  Казахстан.  Анализами  охвачены 

молочное и мясное сырье, поставляемые на рынки мегаполисов республики. 

Ключевые  слова:  экологический  мониторинг,  мясо-молочная  продукция,  продовольственная 

безопасность 

 

Для  республики  Казахстан  отмечается  тенденция  развития  урботерриторий,  что  должно 

повлечь  обеспечение  качественной  и  безопасной  сельскохозяйственной  продукцией  большей  части 

населения, сосредоточенных в крупных городах республики. Также производство собственной мясо-

молочной продукции требует обеспечения их качества и безопасности для всех видов потребителей. 

В связи с указанными особенностями развития АПК в Казахстане следует организовать постоянный 

экологический  мониторинг  сельскохозяйственной  продукции,  используя  наиболее  информативные 

экспресс-методы  неразрушающего  контроля.  Это  приведет  к  выявлению  слабых  звеньев 

экологической цепи в животноводческой отрасли при обеспечении продовольственной безопасности 

[1].  Указанные  проблемы  определили  актуальность  предлагаемой  разработки.

  Целью 

научной

 

работы  явилось  изуч

ение

  экологических  показателей  качества  мясо-молочной  продукции, 

заготавливаемых в хозяйствах различных регионов Казахстана, прилегающих к г.Астана.

 

Материалы и методы проведенных исследований:  

Материалом исследований послужили пробы мяса, молока, поставляемых на рынки г.Астана. 

В опытах использовали молоко производителей Натиже 2,5 % жирности,  «Айналайн» 3,2 %,  «Food 

master»  2,5%,  «Одари»  3,2%,  «Мое»  1,5  %,  «Деповское»,  «Домик  в  деревне»  2,5%,  «Милоко», 

«Астана  Өнім».  Пробы  мяса  отбирались  на  предприятиях  Акмолинской  области:  пищекомбинат 

«Астаналык», мясоперерабатывающий комбинат «Сабынды», ТОО «ОКС» и предприятие «Рубиком». 

Первичные  физико-химические  показатели  молока  по  плотности  и  кислотности  проводили  по 

общепринятым методам. Методом атомно-абсорбционной спектроскопии определены концентрации 

тяжелых  металлов  свинца,  мышьяка,  кадмия  и  ртути.  В  работе  также  были  использованы 

нормативные  документы  на  использованные  методы  испытаний:  СТ  РК  ГОСТ  Р  51301-05,  ГОСТ 

26930-86,    ГОСТ  26927-86.  Исследования  показателей  качества  молока  производилось  на  базе 

лабораторий АО «Астана-Онім», анализ качества мяса выполнялся на базе АО «Национальный центр 

стандартизации и сертификации» [2-4]. 

Основные  результаты  научного  исследования  Определение  первичных  физико-

химических  показателей  молока  и  мяса  является  одним  из  параметров  качества  мясо-молочной 

продукции. Для высокого обеспечения качества продукции и его конкурентоспособности важно не 

столько  выявление  недоброкачественности,  как  ее  предупреждение.  Обеспечение  качества 

продовольствия  означает  гарантирование  такого  уровня  качества  продукции,  который  позволяет 

потребителю  с  уверенностью  покупать  ее  в  течение  длительного  времени.    Результаты 

выполненных исследований показали, что кислотность молока производителей Айналайын, Натиже, 

Одари, Милоко, Астана Оним, Мое, Фудмастер соответствует норме и находятся в диапазоне 17-18%. 

Кислотность  молока  марки  «Домик  в  деревне»  выше  нормы  и  равна  21%.  Все  изученные  пробы 

молока по показателям плотности соответствуют норме и находятся в пределах 25-27%. 

Анализ  определения  загрязненности  мяса  тяжелыми  металлами  проводился  по 

количественным  параметрам  Pb,  Cd,  Hg,  As  и  показал,  что  в  изученных  пробах  мяса  отсутствуют 

свинец  и  кадмий.  Отмечены  загрязнения  мяса  мышьяком  и  ртутью.  Hg  –  обнаружена  в  30% 

материала,  диапазон  от  0,014  до  0,030  (ПДК  –  0,03);  As  –  обнаружен  более  чем  в  50%  материала, 

диапазон от 0,02 до 0,08 (ПДК – 0,1).  

Анализ  радионуклидной  загрязненности  в  мышечной  ткани  животных  показывает,  что 

диапазон  активности  варьирует  в  пределах  0,2-4,5  Бк/кг  по 

90

Sr,  по 

137

Cs  0,5-3,7    Бк/кг  (таблица  1). 

Радиоактивность  мяса  намного  ниже  предела  допустимых  концентраций.  Диапазон  варьирования 

составляет  0,2-8,3    Бк/кг  по 

90

Sr,  0,1-0,7  Бк/кг  по 

137

Cs.  Предположительно,  загрязнение  мясной 

289 

 

продукции  происходит  по  экологической  цепи  «корма-продукция  животноводства».  Накопление 

радионуклидов  в  кормах,  по-видимому,  происходит  при  глобальных  выпадениях  с  атмосферными 

осадками. 

 

Таблица 1- Концентрация радионуклидов в организме животных, (M±m) Бк/кг 

 

Код пробы 

90

Sr, Бк/кг 

137

Cs, Бк/кг 

1-1 

0,70±0,007 

2,00±3 

1-2 

0,55±0,009 

2,30±0,3 

1-3 

0,30±0,01 

1,00±0,5 

1-4 

0,65±0,03 

1,20±0,31 

1-5 

0,20±0,09 

1,60±0,43 

1-6 

0,42±0,03 

0,50±0,45 

1-7 

0,23±0,05 

0,85±0,13 

1-8 

4,5±0,001 

0,30±0,42 

1-9 

0,5±0,05 

3,00±0,7 

1-10 

0,3±0,04 

3,70±0,83 

1-11 

0,2±0,005 

0,74±0,13 

1-12 

0,4±0,08 

0,70±0,53 

1-13 

0,5±0,23 

1,00±0,41 

ПДК (мягкие ткани) 

- 

200 

Примечание - Р<0,05, ПДК по А.Д.Фокину и др, 2005 

 

На рынки г.Астаны мясо-молочная продукция поступает как от производителей Акмолинской 

области, так и из других областей: Костанайской, Карагандинской, Павлодарской, городов Кокшетау, 

Щучинск,  поселков  Макинка,  Петровка  и  т.д.  Все  эти  факты  свидетельствуют  о  необходимости 

проведения  широкомасштабных  экомониторинговых  исследований.    Результаты  выполненных 

исследований  свидетельствуют  о  том,  что  мониторинг  качества  сельскохозяйственного 

продовольствия    следует  проводить  по  всей  экологической  цепи  «почва-вода-кормовые  растения». 

Это  позволит  выявить  критические  звенья  экологической  цепи,  установив  локальные  участки 

загрязнения  для  их  дальнейшей  ремедиации.  Предположительно,  отмеченные  загрязнения  в 

обследованных  пробах  мяса  произошли  в  результате  выпаса  на  территории  загрязненных 

сельскохозяйственных  угодий.  Выполнение  комплексных  экологических  исследований  позволит 

внести коррективы для оздоровления поголовья животных и всей продукции животноводства. Связь 

здоровья населения с качеством продовольствия является давно установленной аксиомой. На рисунке 

1 представлены показатели заболеваемости населения Казахстана. 

 

 

 

Рисунок 1 – Структура заболеваемости населения Казахстана (данные на 31.12.2012).  

 

290 

 

В  структуру  заболеваемости  жителей  РК  включен  значительный  перечень,  где,  несомненно, 

имеется  определенная  прямая  или  косвенная  зависимость  болезней  от  качества  потребляемой 

продукции. Отсутствие данных о заболеваемости населения по областям, о зависимости заболеваний 

от качества потребляемой продукции также является одной из актуальных проблем в республике [5, 

6]. В этом плане пионерные исследования только начинаются и выполняются в рамках комплексных 

научно-исследовательских Программ  

Таким  образом,  предварительный  э

кологический  мониторинг  позволил  установить,  что 

необходим контроль качества сельскохозяйственной продукции по всей экологической цепочке для  

эффективного использования площадей  сельхозугодий, сырья и продукции.  

 

1.

 

Сайт Агенства по статистике Республики Казахстан, 

http://www.stat.gov.kz

 

2.

 

ГОСТ 3672-68 «Определение плотности молока»,1985. 

3.

 

ГОСТ 5887-90 «Определение в молоке массовой доли жира»,2006. 

4.

 

ГОСТ 3624-92 «Определение кислотности молока»,2001. 

5.

 

Программа    по    развитию    агропромышленного    комплекса    Республики    Казахастан    на 

2013-2020 гг. (Агробизнес 2020).  

6.

 

Будущее    продовольствия    и    сельского    хозяйства:  Цели    и  альтернативы    глобального 

устойчивого    развития    КРАТКИЙ    ОБЗОР;    Foresight.    The    Future    of    Food    and    Farming 

(2011)Executive Summary.The Government Offi ce for Science, London.  

 

жүктеу/скачать 7,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: