Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного

137 
 
TERRITORIAL DISTRIBUTION AND BIOLOGICAL PROPERTIES OF PLANTS OF  
LAGOCHILUS GENUS GROWING IN SOUTHERN REGION OF THE KAZAKHSTAN AND THE 
REPUBLIC OF UZBEKISTAN 
Zh. Е. Aimenova, А.А. Eshibaev, U.N. Zaynutdinov, L.А. Akynova 
 
This  article  discusses  territorial  distribution  of  plants  of  Lagochilus  genus  in  southern  areas  of 
Kazakhstan  and  also  in  territory  of  Uzbekistan,  and  also  characterizes  biological  properties  and  offers 
insufficiently explored species of the given genus of plant for creation heparin preparations. 
 
 
УДК: 595.7 
 
М.Ғ. Қуанышбаева, Г.Ғ. Алимгожина 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті 
 
ШЫҢҒЫСТАУ ҚАТҚЫЛҚАНАТТЫЛАРЫНЫҢ  
ТҮРЛІК ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯСЫ 
 
Бұл мақалада Шыңғыстау таулы аймағының қатқылқанаттыларының түрлік құрамы және 
биологиясы  бойынша  жұмыс  нәтижелері  көрсетілген.  Шыңғыстау  таулы  аймағын 
зерттеунәтижесінде қоңыздардың16 тұқымдасқа жататын 52 түрі анықталды. Қатқылқанатты 
бунақденелілердің 
зерттелген 
түрлерінің 
экологиясына 
қысқаша 
сипаттама 
берілген.Зерттелгенқатқылқанатты  бунақденелілерден  ең  көп  таралғаны  және  жиі  кездесетіні: 
жапырақжегіштер (8), хаңқыздар (6), ұзынмұрттылар (6) және тақтамұрттылар  тұқымдастары 
(6). 
 
Түйін сөздер: Шыңғыстау, бунақденелілер, қатқылқанаттылар, түрлік құрамы.    
 
Қатқылқанаттылар  (Insecta:  Coleoptera)  –бунақденелілердің  ішіндегі  экологиялық  жағынан 
алуан  түрлі және  саны жағынан басым  отряды болып  есептеледі.  Қатқылқанаттылар  барлық дерлік 
ландшафтылы – географиялық аймақтарда таралған.  
Қатқылқанаттылар  немесе  қоңыздар  –  бунақденелілер  ішіндегі  ең  көп  таралған  топ.  2013 
жылғы тамыз айының көрсеткіші бойынша қатқылқанатты бунақденелілердің түр саны 392415 жетті 
[1].  
Қазақстанның  таулы  аймақтарының  қатқылқанатты  бунақденелілері  бойынша 
кейбір 
ғалымдардың зерттеулері бар [2-5]
.  
Шығыс  Қазақстан  облысындағы  Қазақтың  ұсақ  шоқылы  аймағында  Семей  ядролық 
полигонының  жақын  орналасуына  байланысты  зерттеуге  тыйым  салынған.  Соған  байланысты 
Шыңғыстау таулы аймағының флора мен фаунасы бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілмеген. Осы 
себептен,  Семей  ядролық  полигоны  территориясымен  шекаралас  жатқан  аймақтың  өсімдіктер  мен 
жануарлар түрлерін сақтау өзекті мәселелердің бірі болып табылады. 
Бұл жұмыстың негізгі мақсаты – Шыңғыстауда кездесетін қатқылқанатты бунақденелілердің 
түрлік құрамын анықтап, әр түрдің экологиялық ерекшеліктеріне сипаттама жасау. 
Зерттеу жұмыстары бойынша зерттеу материалдары 2013 және 2014 жылдардың көктем-жаз 
айларында  жинастырылды.  Қатқылқанаттылардың  түрлері  Б.М.  Мамаев,  Г.Я.Бей-Биенко, 
Г.Н.Горностаев, Н.Н.Плавильщиков анықтағыштары бойынша анықталды[6-9]. 
Шыңғыстау  өңірінде  қатқылқанаттылардың  фаунасы  өзінің  алуантүрлілігімен  ерекшеленеді. 
Төменде зерттелген қатқылқанаттылардың экологиясына сипаттама берілген. 
Ызылдақ  қоңыздар  тұқымдасы    (Carabidae).  Ызылдақ  қоңыздардың  үш  түрі  кездеседі:  алты 
нүктелі тезжүргіш Agonum sexpuncatum, қола түсті тезжүргішA. mulleriжәне Zabrus sp. 
Су  айналмалылар  тұқымдасы  (Gyrinidae).  Тоқтап  қалған  және  ағынды  суларда  су 
айналмалылардан Gyrinus sp. кездеседі. 
Жүзгіш  қоңыздар  тұқымдасы  (Dytiscidae).  Жүзгіш  қоңыздардан  Colymbetes  sp.,шеттелген 
жүзгіш қоңызDytiscus marginalis тіркелді. 
Өлексежегіштер  тұқымдасы  (Silphidae).  Омыртқалы  жануарлардың  шіріген  қалдықтарымен 
қоректенетін  өлексежегіш  қоңыздардың  2  түрі  кездеседі:  бұдырлы  өлексежегіш  (Thanatophilus 
rugosus) және қырлы өлексежегіш  Silpha carinata. 

138 
 
Қараденелілер  тұқымдасы  (Tenebrionidae).  Осы  аймақтың  кең  таралған  өсімдік  қоректі 
түрлері: дала қараденелісі Tentyria nomas және дала  жайбасары (Blaps holophila). 
Златкалар  тұқымдасы    (Buprestidae).  Өсімдік  қалдықтарының  арасынан  алтынтүсті  златка 
Dicerca aenea,Poecilonota sp.,жәнеAncylocheira sp. өкілдері кедеседі. 
Бүкір  қоңыздар  тұқымдасы  (Mordellidae).    Бүкір  қоңыздардан  Mordella  sp.тобылғы  гүлінде 
және  күрделігүлділер  тұқымдасының  өсімдіктерінде  жиі  кездеседі.  Бұл  түр  осы  таулы  аймақтың 
энтомофаунасының тұрақты түрлерінің бірі. 
Хаңқыздар  тұқымдасы  (Coccinellidae).  Сарыаңдыз,сасыр,  мыңжапырақ  және  кермек 
өсімдіктерінде хаңқыздардың 5 түрі кездеседі: 7 нүктелі ханқыз Coccinella septempunctata, 14 нүктелі 
ханқыз  C.  quatuordecimpustulata,  13  нүктелі  ханқыз  Hippodamia  tredecimpunctata,Harmonia  аxiuridis 
және Coccinella sp. Бұл қатқылқанаттылардың ішінен сирек кездескені H. axiuridis. 
Жұмсақденелілер  тұқымдасы  (Cantharidae).  Таулы  аймақтан  жұмсақденелі  қоңыздар  ішінен  
қоңыр  жұмсақденелісі  Cantharis  fusca  және  осы  тұқымдастан  тағы  бір  түр  кездеседі,  бірақ  ол  түр 
анықтауды қажет етеді. 
Жіңішкеқанаттылар  тұқымдасы  (Oedemeridae).  Oedemera  sp.  туысыныңөкілдерісарғалдақ 
гүлінде жиі байқалады. 
Жапырақжегіштер  тұқымдасы    (Chrysomelidae).  Жапырақжегіш  Clytra  atraphaxidis  кермек 
өсімдігінде  жиі  кездеседі.  Жапырақжегіш  қатқылқанаттыларының  ішінде  басым  түрлері:  жасыл 
жасырынбасCryptocephalus  sericeus  және  Chrysolina  perforata.  Бұл  өсімдікқоректі  қоңыздар 
күрделігүлділер  мен  астық  тұқымдастарына  жататын  өсімдіктерге  бейімделген.  Әр  түрлі  шөптесін 
өсімдіктерде терек жапырақжегіші Melasoma populi түрінің даралары байқалды. Бұталы өсімдіктердің 
жапырақтарында  шығыс  жапырақжегіші  Agelasticaalni  orientalis  бар.  Сонымен  қатар,  
күрделігүлділер  мен  крестгүлділер  тұқымдасының  өсімдіктерінде  күлгін  жапырақжегішChrysomela 
violacea,  қызылаяқты  жапырақкеміргіш  Phytodecta  rufipes,  мыңжапырақты  галерукаGaleruca tanaceti 
түрлерінің даралары тән. 
 
Малашкалартұқымдасы (Melyridae). Шөптесін өсімдіктердің ішінен малашканың екі түрі жиі 
тіркелді: қоснүктелі малашкаMalachius bipustulatus және мыстүстес малашка M. aeneus.  
Ұзын мұрттылар (Cerambycidae). Жаз мезгілінде ұзынмұрттылардың 5 түрі тіркелді. Аcmaeops 
pratensis  түрінің  даралары  шөптесін  және  жартылай  бұталы  өсімдіктерде,  гүл  ұзынмұртты 
қоңызыEvodinus  interrogationis  қазтамақ  өсімдігінің  гүлінде  кездеседі.  Ұзынмұрттылардың  басқа 
түрлері ылғалды биотопта - өзен, көл жағалауларында өсетін сарыаңдызгүліне бейімделген. Әр түрлі 
өсімдік  гүлдерінде  жолақты  странгалия  Strangaliabifasciataжәне  Strangalia  sp.тіркелді.  Сонымен 
қатар Dorcadion sp.,  Leptura sp. түрлерінің даралары кездеседі. 
Бізтұмсық қоңыздар тұқымдасы (Curculionidae). Бізтұмсық қоңыздардан біршама ұсақ түрлер 
тіршілік  етеді  –  құлқайыргүлді  тұқымжегіш  Apion  aeneum  және  Larinus  sp.  Сонымен  қатар,  жирен 
мұртшалы бізтұмсықMagdalis ruficornis және Cleonus sp.жиі байқалады. 
Тақтамұрттылар  тұқымдасы  (Scarabaeidae).  Алтынтүсті  қолақоңыз  Cetonia  aurata  және 
жолақты  түкті  қоңыз  Trichius  fasciatus  жергілікті  таулы  аймаққа  тән  түрлер  болып  келеді.  Қи 
қоңыздар  ішінен  қи  афодиініңAphodius  fimetariusрөлі  ерекше.  Сонымен  қатар,  шіріген  органикалық 
заттармен  және  шөптесін,  бұталы  өсімдіктердің  гүлдерімен,  жас  жапырақтарымен,  жемістерімен 
қоректеніп, оларға зиянын келтіретіндер: түкті эпикометис Epicometis hirta, кәдімгібізтұмсық Oryctes 
nasicornisжәнеOnthopagus sp.
 
Нарывниктер тұқымдасы (Meloidae). Көктем мезгілінде нарывниктерден кәдімгі майка Meloe 
proscara,  ал  жаз  мезгілінде  әртүрлі  өсімдік  гүлдерінен  төрт  нүктелі  нарывник  Mylabris 
quadripunctataжәне кішкентай нарывник M. pusilla тіркелді. 
1 кестеде Шыңғыстауда тіркеліп, зерттелінген қатқылқанаттылардың тізімі берілген.  
Кесте 1  
Шыңғыстау қатқылқанаттыларының түрлік құрамы 
Тұқымдас 
Туыс 
Түр 
Кездесу 
жиілігі 
Ызылдақ қоңыздар 
 (Carabidae) 
Тезжүргіштер 
Agonum 
Алты нүктелі тезжүргіш  
A.sexpunctatum 
1 
Қола түсті тезжүргіш 
A.mulleri 
1 
Zabrus 
Zabrussp. 
2 
Су айналмалы қоңыздары 
(Gyrinidae) 
Су айналмалылар 
Gyrinus 
Gyrinus sp. 
1 

139 
 
Жүзгіш қоңыздар 
(Dytiscidae) 
Тоғандық қоңыздар 
Colymbetes 
Colymbetes sp. 
1 
Жүзгіш қоңыздар 
Dytiscus 
Шеттелген жүзгіш қоңыз 
D. marginalis 
2 
Өлексежегіш қоңыздар 
(Silphidae) 
Өлексежегіштер 
Silpha 
Қырлы өлексежегіш  
S. carinata 
5 
Thanatophilus 
Бұдырлы өлексежегіш  
Th. rugosus 
4 
Қараденелі қоңыздар 
 (Tenebrionidae) 
Қараденелілер 
Tentyria 
Дала қараденелісі 
T. nomas 
12 
Blaps 
Дала жайбасары 
B. holophila 
10 
Златки 
(Buprestidae) 
 
Қосқұйрықты златкалар 
Dicerca 
Алтынтүсті златка 
D. aenea 
18 
Poecilonota
 
Poecilonota sp. 
2 
Қылқандықзлаткалар 
Ancylocheira
 
Ancylocheirasp. 
2 
Бүкір қоңыздар 
(Mordellidae) 
Бүкір қоңыздар 
Mordella 
Mordella sp. 
22 
Хаңқыздар 
 (Coccinellidae) 
 
 
 
Harmonia 
H. axiuridis 
4 
Нағыз ханқыздар 
Coccinella 
7 нүктелі 
ханқыз 
C.septempunctata 
10 
14 нүктеліханқыз 
C. quatuordecimpustulata 
7 
Coccinellasp. 
2 
Hippodamia 
13 нүктелі ханқыз 
H .tredecimpunctata 
15 
Adonia 
Өзгергіш ханқыз 
A.variegata 
7 
Жұмсақденелі қоңыздар 
(Cantharidae) 
Жұмсақденелілер 
Cantharis 
Қоңыр жұмсақденелісі 
C.fusca 
2 
Түр анықталмаған 
1 
Жіңішкеқанатты қоңыздар 
(Oedemeridae) 
Жіңішкеқанаттылар 
Oedemera 
Oedemera sp. 
2 
Жапырақжегіш қоңыздар 
 (Chrysomelidae) 
 
Clytra 
C. atraphaxidis 
8 
Жасырынбастар 
Cryptocephalus 
Жасыл жасырынбас  
А.sericeus 
3 
Шөпті 
жапырақжегіштер 
Chrysolina 
Ch. perforata 
2 
Agelastica 
Шығыс жапырақжегіші 
A.alniorientalis 
3 
Нағыз 
жапырақжегіштер 
Chrysomela 
Терекжапырақжегіші 
Ch. populi 
4 
Күлгін жапырақжегіш 
Ch. violacea 
5 
Phytodecta 
Қызылаяқты жапырақкеміргіш 
Ph. rufipes 
7 
Galeruca 
Мыңжапырақты галерука 
G. tanaceti 
2 
Малашка қоңыздар 
(Melyridae) 
Малашкалар 
Malachius 
Қоснүктелі малашка 
M. bipustulatus 
21 
Мыстүстес малашка 
M. aeneus 
22 
Ұзынмұрттылар 
 (Cerambycidae) 
 
 
Acmaeops 
А.pratensis 
23 
Brachyta 
Гүл ұзынмұртты қоңызы 
B. interrogationis 
1 
Тамыржегіштер 
Dorcadion 
Dorcadionsp. 
3 

140 
 
Лептура 
Leptura 
Lepturasp. 
18 
Мұртты странгалия 
Strangalia
 
Жолақты странгалия  
S.bifasciata
 
3 
Strangalia sp. 
1 
Бізтұмсық қоңыздар 
 (Curculionidae) 
Тұқымжегіштер 
Apion 
Құлқайыргүлді тұқымжегіш 
А.aeneum 
1 
Ларин 
Larinus 
Larinus sp. 
2 
Magdalis 
Жирен мұртшалы ұзынтұмсық 
M. ruficornis 
1 
Клеон 
Cleonus 
Cleonussp. 
1 
Тақтамұртты қоңыздар 
 (Scarabaeidae) 
ҚолақоңыздарCetonia 
Алтынтүсті қолақоңыз 
C.aurata 
13 
Epicometis 
Түкті эпикометис 
E.hirta
 
1 
Trichius 
Жолақты түктіқоңыз 
T. fasciatus 
22 
Афодий 
Aphodius 
Қи афодиі  
A.fimetarius 
22 
Нәжісжегіштер 
Onthopagus 
Onthopagussp 
1 
Oryctes 
Кәдімгі бізтұмсық 
O. nasicornis
 
1 
Нарывник қоңыздар 
(Meloidae) 
Майка 
Meloe 
Кәдімгі майка 
M.proscarabaeus 
1 
Нарывниктер 
Mylabris 
 
Төрт нүктелі нарывник 
M.quadripunctata 
14 
Кішкентай нарывник 
M. pusilla 
12 
 
Сонымен,  Шыңғыстау  таулы  аймағын  зерттеу  нәтижесінде  16тұқымдасқа  жататын  52түрі 
анықталды.  1  суретте  қатқылқанаттылардың  түрлер  қатынасының  көрсеткіштері  берілген.  Суретте 
көрсетілгендей  алуантүрлілік  жапырақжегіштер,  хаңқыздар,  ұзынмұрттылар  және  тақтамұрттылар  
тұқымдастарынан байқалады. 
 
Сурет 1 – Қатқылқанаттылардың кездесу жиілігі 
 
 
3
1
2 2
2
3
1
6
2
1
8
2
6
4
6
3
Carabidae
Gyrinidae
Dytiscidae
Silphidae
Tenebrionidae
Buprestidae
Mordellidae
Coccinellidae
Cantharidae
Oedemeridae
Chrysomelidae
Melyridae

141 
 
Қорытынды.Зерттелген  қатқылқанаттылардың  ішінде  басым  тұқымдастарға:  болып  келіп 
келетіні: жапырақжегіштер (8), хаңқыздар (6), ұзынмұрттылар (6) және тақтамұрттылар (6) жатады. 
Түрлік  құрамы  жоғары  емес  тұқымдастарға:  су  айналмалылар  (1),  бүкір  қоңыздар  (1), 
жіңішкеқанаттылар (1) жатады. Dorcadion sp. қоңызы сирек кездесетін, қорғауды қажет ететін түр. 
 
Әдебиет 
 
1 
http://dlib.rsl.ru/01004615619  Михайлов  Ю.Е
.  Специфика  горных  фаун  филлофагов  на  примере 
жуков-листоедов (Coleoptera, Chrysomelidae) Урала и гор Южной Сибири. 
2  Казенас  В.Л.,  Жданко  А.Б.  По  Илейскому  Алатау.  Ч.  1.  Путешествия  по  хребтам  и  ущельям. 
Алматы, 2012. 
3  Казенас  В.Л.,  Жданко  А.Б.  Животные  Илейского  Алатау.  –  Алматы:  «Нур-Принт»,  2013.  – 
(Животные Казахстана в фотографиях). 
4  Мариковский  П.И.  Насекомые  вокруг  нас  [Тескт:]научно-популярная  литература  /  П.И. 
Мариковский; ред. А.Е. Орловская; рец. Б.В. Муханов; худ. А.И. Ващенко. – Алма-Ата: Кайнар, 1986. 
-288 с. 
5  Николаев  Г.В.  Пластинчатоусые  жуки  (Coleoptera,  Scarabaeidae)  Казахстана  и  Средней  Азии. 
“Наука” КазССР, Алма-Ата. 1987. 232 с. 
6 Мамаев Б.М., Медведев Л.Н., Правдин Ф.Н. Определитель насекомых европейской части СССР. 
Изд-во: Москва «Просвещение», 1976. – С. 318 
7 Бей-Биенко Г.Я. Определитель насекомых Европейской части СССР: АН СССР, ЗИН. – Т.5. – Л.: 
Наука, Ч.1. – 1969. – 805 с.; Ч.2. – 1970. – 943 с. 
8 Горностаев Г.Н. Насеокомые СССР. – М.: Мысль, 1970. – 372 с. 
9 Плавильщиков Н.Н. Определитель насекомых. – М.: Топикал, 1994. – 544 с. 
 
ВИДОВОЙ СОСТАВ И БИОЛОГИЯ ЖЕСТКОКРЫЛЫХ ХРЕБТА ЧИНГИЗТАУ 
М.Г. Куанышбаева, Г.Г. Алимгожина 
 
В статье приведены результаты по видовому составу и биологии жесткокрылых горного 
хребта  Чингизтау.  В  результате  исследований  хребта  Чингизтау  выявлено  52  вида 
жесткокрылых  из  16  семейств.  Приведена  краткая  экологическая  характериска  определенных 
видов.  Из  всех  жесткокрылых  наиболее  разнообразны  и  многочисленны  листоедыв  (8), 
пластинчатоусые (6), усачи (6) и божьи коровки (6).  
 
SPECIFIC STRUCTURES AND BIOLOGY OF COLEOPTERA OF MOUNTAIN RANGES 
CHINGIZTAU 
M.G. Kuanyshbaeva, G.G. Alimgozhina 
 
This  article  presents  the  results  on  specific  structure  and  biology  ofColeoptera mountain ranges 
Chingiztau. As a results of research mountain ranges Chingiztau revealed 52 species Coleopteran from 16 
families.  Provided  the  ecological  characteristic  of  certain  species.  Of  all  Coleoptera  most  varied  and 
numerous Chrysomelidae (8), Scarabaeidae (6), Cerambycidae (6) and Coccinellidae (6). 
 
 
 
 

142 
 
УДК 599.323.56 
 
А.Б. Оралова, Н.Т.Ержанов  
Павлодарский Государственный Университет  им. С. Торайгырова,  г.Павлодар 
 
ОСОБЕННОСТИ ПИТАНИЯ ПЛОСКОЧЕРЕПНОЙ ПОЛЕВКИ В УСЛОВИЯХ 
БАЯНАУЛЬСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО НАЦИОНАЛЬНОГО ПРИРОДНОГО ПАРКА 
 
Аннотация:  В  данной  статье  авторами  описаны  особенности  питания  плоскочерепных 
полевок в условиях Баянаульского государственного национального природного парка.  
 
Ключевые слова: питание, запасы растений, цветки, семена, плоды. 
 
Баянаульский государственный национальный природный парк — это регион умеренно-сухих 
и сухих степей с выраженным высотным поясом, а также это уникальная территория, которая играет 
огромную  биосферную  роль,  так  как  в  результате  взаимодействия  различных  флор  и  фаун  здесь 
отмечается богатое биологическое разнообразие. Площадь  парка составляет  68452,8 га.  По  физико-
географическому  районированию  территорияпарка  входит  в  Ерементау-Каркаралинскую  область 
Центрально-Казахстанского  мелкосопочника.  Рельеф  Баянаульских  гор  отличает  своеобразное 
ярусное  строение.  Основные  площади  заняты  скалистым  и  холмистым  мелкосопочником  с 
абсолютными  высотами  до  450-700м  и  денудационными  равнинами.  Водораздельные  части  гор 
местами  выровненные,  сплощадками,  часто  рассечены  продольными  и  поперечными  долинами.  К 
югу горы несколько снижаются и постепенно переходят в еще более низкие участки мелкосопочника. 
 Баянаульском  государственном  национальном  природном  парке  плоскочерепная  полевка 
(Alticola strelzowi) является представителем горных полевок. Отличительной особенностью экологии 
плоскочерепных  полевок  является  сильная  биотопическая  приуроченность  к  мелкосопочникам  и 
массивам  гранитных  низкогорий  [1].  Представители  отряда  грызунов  являются  наиболее 
многочисленной  и  широко  распространенной  группой  млекопитающих,  удобной  моделью  для 
биологических  и  экологических  исследований.  Специфическая  адаптивная  зона,  которую  освоили 
полевки  -  травоядение.  Рацион  грызунов  весьма  разнообразен:  они  питаются  мягкими  плодами, 
твердыми орешками, зеленой травой, с помощью микроорганизмов могут усваивать даже древесину. 
Отличительная черта всех без исключения грызунов, связанная с питанием растительностью, 
— пара увеличенных резцов в верхней и нижней челюстях. Они очень длинные, постоянно растущие, 
своей  корневой  частью  далеко  проникают  в  кости  черепа.  Благодаря  тому,  что  эмалевый  слой 
покрывает только переднюю поверхность резцов, при обработке твердой поверхности она стирается 
медленнее заднего, так что режущий край постоянно остается очень острой [7]. У типичных грызунов 
эта пара резцов — единственная, у зайцеобразных к заднему краю основных резцов прилегает вторая 
пара  зачаточных,  но  в  грызении  она  не  участвует.  Остальные  зубы  у  грызунов  расположены  на 
значительном  расстоянии  от  резцов — это  диастема,  вообще  свойственная  растительноядным 
млекопитающим, в том числе копытным. Клыков у грызунов нет, а коренные зубы, расположенные 
по  бокам  ротовой  полости,  приблизительно  одинаковой  формы,  с  плоской  жевательной 
поверхностью.  Ими  можно  раздавить  семена,  "настричь"  траву,  но  разрезать  мясо  и  тем  более 
раздробить кости довольно трудно. 

жүктеу/скачать 7,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: