Кір етті (кір етті, кірлетті). А.Зайончковский аударуын дұрыс аударыпты да, бірақ осы екі сөзді
бір ғана сөз етіп, біріктіріп жазыпты: кірет (запачкать, загрязнить). Шынында бұл – екі сөздің өзара
тіркесін келуі, біріншісі – есім, екіншісі – көмекші етістік (яғни толымсыз етістік). Түркі тілдерінде
көптеген бері қолданылып жұрген белгілі тұлғалар:
Тас – кір (грязь, грязный); Кк, Абу Х., ат – Туһфа, қарайым – кір; тат., башқ. – кер, ноғ., ққ. – кир;
МҚ – кірікті, кірленді (становиться грязным); ДТС – кір (грязь, сор). Өзі тіркесіп келген бірігіп барып
жұмсалатын, ол сөзге көмекшілік қызметін толымсыз е етістігінің о бастағы формасы – ер // ир (быть,
находиться, ДТС, 175). Түркі тілдеріндегі Р фонемасының тұрақсыздығына байланысты біздің
тілімізде ол е болып қалыптасқан (екен, емес, еді, т.б.). Ескі түркі тілдерінде ет деген туынды
түбірдің бірнеше мағынасы бар (1. совершать, создавать, строить; 2. устраивать, приводить в
порядок; 3. Көмекші мағына беретін сөз, т.т. ДТС, 186 ) Қазіргі қазақ тілінде оның көмекші етістік
ретінде атқаратын қызметі күшті де, беретін мағыналары да аз емес.
Достарыңызбен бөлісу: |
