БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МЕН ТҮРКИЯ АРАСЫНДАҒЫ

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
220 
Қазіргі  орталық-азиялық  аймақ  экономикалық  деңгейі  әрқилы,  азаматтық-қоғамдық  даму  деңгейі  де 
біркелкі  емес  бірнеше  мемлекеттердің  орналасқан  өңірі.  Осы  аймақтың  құрам  дас  бір  бөлігі  болып 
табылатын  қазақ  елінің  бірегейлігі    оның  еуразиялық  геосаяси  кеңістікте  орналасқандығы,  славяндық 
Солтүстік  пен  түріктік  Оңтүстік,  христиандық  Солтүстік-Батыс  пен  конфуциандық-буддистік  Оңтүстік-
Шығыс, мұсылмандық Оңтүстік-Батыс арасындағы жанама үзбесі іспеттес. 
Осындай  геосаяси  тұрғыда  ұтымды  аймақта  орналасқан  және  кен  байлығы  жағынан  да  кенде  емес 
Қазақстанмен  өзара  ынтымақтастығын  жандандыруды  мақсат  тұтқан  елдер  қатарындағы  Түркия 
Республикасы  қазақелінің  алғашқы  тәуелсіздік  сәтінен  бастап  өзара  байланыстың  қалыптасуы  мен 
дамуына өте ынталы екендігін білдірген мемлекеттердің бірі. 
Түркия - түркітілдес халықтар арасында оқ бойы озық тұрған ел болғанымен, жер байлығы жұтаңдау, 
этникалық  қақтығыс  жиі  болатын  ел,  дегенмен  қазір  Түркия    саяхат  саласын  дамыта  алған,  мәдениеті 
жағынан  да  бірқатар  елдерге  өнеге  бола  алатын  мемлекет.Түркияның  қазақелімен  жақындығы  оның  тілі 
мен діні, мәдениеті мен этникалық түп тамырларының біртектілігінде. Сонымен бірге, кезінде Қазақстан 
Республикасының  Сыртқы  істер  министрі  болған  Қасым-  Жомарт  Тоқаевтың  пікірінше,  Қазақстанға 
Түркиямен  жақын  қарым-қатынаста  болу  өте  маңызды  мәнге  ие.  Оның  пайымдауынша,  тәуелсіздіктің 
алғашқы  күндері-ақ  қазақстандық  дипломатия  алдына  Түрік  Республикасымен  саяси,  экономикалық, 
мәдени-гуманитарлық  ынтымақтастықтың  едәуір  әлеуетін  екіжақты  тұрғыдан  да,  ЕҚЫҰ,  ЭЫҰ 
шеңберінде  де  іске  қосу  міндеттері  қойылған.  «Түркияның  мұнайды  өз  аумағы  арқылы  тасымалдау 
жобаларына  қызығушылығы  Қазақстандытранспорттық  коммуникациялардың  және  әлемдік  нарыққа 
шығудың балама арналарымен қамтамасыз ете алады. 
Солтүстік-атлантикалық одақты қамтитын бірқатар маңызды халықаралық ұйымдардың мүшесі болып 
келетін  Түркиямен  тығыз  қарым-  қатынастар  Қазақстанға  еуропалық  құрылымдарға  интеграция 
тұрғысынан маңызды [1]. 
Сол ретте түріктер де бәсекелестіктен гөрі ынтымақтастық тұжырымдамасын берік ұстап Еуразиялық 
экономикалық  қоғамдастық  және  Шанхай  ынтымақтастық  ұйымы  сияқты  аймақтық  ұйымдармен  тығыз 
қарым-қатынаста  болуға  ұмтылғаны  айқын.  Орталық  Азия  елдерімен,  сол  құрамдағы  Қазақстан 
Республикасымен жандандыратын ынтымақтастық аясының басым бағыт-бағдарын айқындайтын болсақ, 
бұл, біріншіден, адам құқығы, заңныңүстемділігі мен демократияландыру саласы, екіншіден, жастар мен 
білім  беру  мәселесі  болса,  үшінші  сала  экономикалық  даму,  сауда  және  қаржы  салымы.  Сондай-ақ 
Қазақстан  өңірі  ауылшаруашылық  өнімдерімен  де  ерекшеленеді.  Энергетикалық  бағыт  шеңберінде 
мүдделі  елдер  Каспий  аумағынан  энергия  көзін  тасымалдау  арқылы  өз  қажеттілігін  қамтамасыз  ету 
мүмкіндігіне ие бола алады. Келесі бағыт лаңкестік пен экстремизмге, есірткі тасымалдауға қарсы бірлесе 
күресу  және  жалпы  аймақтық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етуі  орталық-азиялық  елдердің  экономикалық 
өркендеуі үшін ауадай қажет. Қазақстандағы, жалпы Орталық Азиядағы тұрақтылық осы аймаққа мүдделі 
барлық  елдер  үшін  тиімді  болары  сөзсіз.  Бүгінгі  күні  Қазақстан  мен  Түркияның  халықаралық  және 
аймактық  ұйымдардағы  үйлестірілген  ұстанымдары  Ауғанстан,  Ирак  және  т.б.  өзекті  мәсслелерде  бір 
арнадан шығуда. 
Соған  орай,  Түркия  Республикасы  Қазақстан  мен  ынтымақтастықты  тереңдете  түсу  мақсатында 
мәдени  салада,  ғылым  мен  техникада,  түркі  халықтарының  алмасуын  кеңейте  түсу  бағытында,  ізгілікті 
саладағы байланысты дамыту үшін жағдай жасау қажеттігін қарастыруға назар аударады. Тіпті сонау 1992 
жылы  экономикалык,  мәдени  және  техникалық  ұйым    Түріктік  халыкаралық  кооперация  агенттігі 
құрылған  еді.  Агенттіктің  негізгі  мақсаты  аймақтағы  елдерге  әртүрлі  саладағы  жобалар  мен 
бағдарламаларға  онын  ішіңде  ауыл  шаруашылығы,  білім  беру,  кіші  және  орта  кәсіпкерлік,  энергетика, 
саяхат және тағы басқа да түріктік көмекті тиімді үйлестіру болатын. 
Екі  елдің  әртүрлі  саладағы  ынтымақтастығы  қазіргі  кезеңде  өзінің  тұрақтылығы  мен  екі  ел 
басшыларының  дәстүрлі  түрде  саяси,  сауда  экономикалық  және  мәдени-гуманитарлы  байланыстарды 
нығайтуымен  ерекшеленеді.  Аталған  үрдістерге  екі  ел  халықтарының  бір-бірімен  тарихи,  мәдени  және 
этно-діни жақындықтары да өзіндік жағымды әсерін тигізуде. 
Қазақстан  мен  Түркияның  стратегиялық  серіктестер  екендігі  2003  жылы  мамыр  айында  Қазақстан 
басшылығының  Түркияға  жасаған  ресми  сапары  барысында  мәлімделінген  болатын.  2004  жылғы 
маусымдағы  Ыстамбұл  қаласында  өткен  НАТОсаммиті  барысында,  сондайақ  2005  жылғы  25  мамырда 
«Баку-Тбилиси-  Джейхан»  мұнай  құбырының  әзірбайжандық  бөлігінің  іске  қосылу  салтанаты  кезіндегі 
екі  жақты  кездесулер  барысында  серіктестік  жаңа  серпінге  ие  болды.Түркияның  саяси  жетекшілері  де 
Қазақстанды  Орталық  Азиядағы  саяси  және  сауда  экономикалық  саладағы  сенімді  әріптесі  деп 
санайтындықтарын мәлімдейді. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
221 
Қазақстан  Республикасының  Парламентінің  депутаттары  алдында  Түркия  Республикасының 
Президенті  Абдулла  Гүл  жаңа  Жібек  жолын  жаңғыртудың  тарихи  рөліне  екі  елдің  ие  екендігін  жария 
еткен  болатын.  Ол  өз  сөзінде:  «Түркия  мен  Қазақстанға  жаңа  көліктік  байланыс  және  энергетикалық 
дәліздерін  дамыту  ісінде  маңызды  рөл  мен  тарихи  жауаптылық  жүктелуде.  Яғни,  жаңа  Жібек  жолын 
жаңғырту  Еуропа  мен  Азияны,  Батыс  пен  Шығысты  өзара  жақындатады,  аймақ  елдерінің 
экономикасының, олардың әл-ауқатының дамуына үлесін қосады»,- деген. 
Оның  пікірі  бойынша,  Қытай  мен  Қиыр  Шығысты  Еуропа  нарығымен  байланыстыратын  Баку-
Тбилиси-Карстемір  жолының  жобасын  Қазақстанның  көмегімен  жүзеге  асырғаннан  соң  тарихи  Жібек 
жолын жаңғыртуда маңызды қадам жасалынады.Қазақстан мен Түркия арасындағы өзара қатынастардың 
маңызды  салаларының  бірі  әскери  және  әскери-техникалық  ынтымақтастық  болып  табылады.  2005 
жылдың  13-15  маусымында  Түркия  Республикасының  Бас  штабының  басшысы  Х.Өзкөк  Қазақстанға 
ресми  сапармен  келсе,  өз  кезегінде  Қазақстан  Республикасының  Қорғаныс  министрі  М.Алтынбаев  2006 
жылы  28-29  маусымда  Анкарада  ресми  сапармен  болып  қайтты.  Сапарлар  барысында  тараптар  әскери-
техникалыкяғни,  осы  мұнай  өңдеу  зауыттары  қазақстандық  мұнаймен  қамтамасыз  етілуге  тиіс  екендігі 
жарияланды.Бұл шикі мұнайды Ресейдің Новороссийск деген қаласынан Түркияға тасымалдап, сол жерде 
өңделген  өнімді  сатуға  мүмкіндік  береді.  Қазақбасшыларының  пікірі  бойынша,  мұнайды  өңдеу 
зауыттарының  құрылысы  Босфор  бұғазының  өткізу  қабілеттілігінің  жеткіліксіздігіне  байланысты 
мәселені шешуге мүмкіндік туғызады[2]. 
Осындай  негізде  қалыптасқан  қазақ-түрік  ынтымақтастығын  екі  ел  басшылығының  қарым 
қатынастары соңғы кезде одан да берік нығайта түсуге бағыт ұстады. Оған екі ел арасындағы қатынастар 
деңгейі  күә.  Қазақстан  мен  Түркия  арасындағы  қарым-қатынастың  өң  бойына  «аға-інілік»  емес,  тең 
әріптестік арқау болып тартылып, желі болып есіліп жатыр. Бұған Елбасының былтырғы Түркияға сапары 
кезінде екі елдің Стратегиялық әріптестік туралы келісімге келуі айғак. 
2009  жылғы  29  қаңтарда  Бүкіләлемдік  экономикалық  форум  аясында  Қазақстан  Президенті  Н. 
Назарбаев  бірқатар  екіжақты  кездесулер  өткізді.  Сондай  кездесулер  кезінде  мемлекет  басшысы  Түркия 
Премьер-министрі  Реджеп  Эрдоғанмен  бейресми  кездесу  өткізген  болатын.  Екіжақты  сұхбат  барысында 
екі  ел  арасындағы  мәдени-гуманитарлык  қатынастарды  дамыту  мәселесіне  айрықша  мән  берілді. 
Екіжақты  қатынастардың  тығыз  дамуына  2009  жылғы  3  қазан  күні  Нахчыван  қаласында  (Әзірбайжан 
Республикасы) өткен түркітілдес мемлекеттер басшыларының IX саммиті де өзіндік үлес қосты. 
Бұл саммитте Қазақстан Президенті Н. Назарбаев, Әзірбайжан Президенті И. Әлиев, Қырғызстанның 
сол  кездегі  президенті Қ.  Бакиев  және  Түркия  Президенті  Абдулла  Гүл  этникалық,  тарихи  және  мәдени 
түбірлері ортақ серіктес елдердің даму болашағын талқылау үшін кездескені белгілі. Өз сөзінде Қазакстан 
Президенті  қазіргі  уақытта  Анталияда  өткен  (Түркия  Республикасы)  VIII  саммитте  Әзірбайжан, 
Қазақстан,  Қырғызстан  және  Түркия  Парламенттері  қабылдаған  жалпы  түркілік  құрылымды  құру 
жөніндегі  шешім  орындалып  жатқанын  және  түркітілдес  мемлекеттердің  Парламенттік  Ассамблеясы 
кұрылғанын атап өткен еді.  
Сол  ретте,  Н.  Назарбаев  «Түркітілдес  мемлекеттердің  ынтымақтастық  Кеңесін  (Түркі  Кеңесі)  -  жаңа 
өңіраралық  ұйымды»  қалыптастыру  бастамасын  дамытуды  ұсынған  болатын.  Ал  2009  жылғы  қазан 
айынын 22 күні Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Түркия Республикасына ресми 
сапармен  келуі  екі  ел  арасындағы  ынтымақтастыктың  жоғары  деңгейде  екендігінің  айғағы.  Бұл  ресми 
сапар  барысында  Қазақстан  мен  Түркия  мемлекеттернің  басшылары,  ең  алдымен,  Анкара  қаласындағы 
Ататүрік  мемориалды  кешенін  аралап,  Түркия  мемлекетінің  негізін  қалаушы  әрі  тұңғыш  Президенті 
Мұстафа  Кемал  Ататүрік  кесенесіне  гүл  себетін  қою  рәсіміне  қатысады.  Қазақстан  Республикасының 
Президенті Н.Назарбаев Түркия Республикасының Президенті Абдулла Гүлмен шағын құрамда кездесті. 
Кеңейтілген  құрамдағы  келіссөздерден  кейін,  мемлекет  басшылары  екіжақты  құжатғарға,  атап  айтқанда, 
Қазакстан  Республикасы  мен  Түркия  Республикасының  арасындағы  Стратегиялык  әріптестік  туралы 
Шартқа қол  қойды. Бұл құжатқа қол  қою  барысында Абдулла Гүл стратегиялық  әріптестік  туралы шарт 
түркітілдес мемлекеттердің ішінде бірінші болып Қазақстанмен жасалынғанын атап өткен еді. 
Сонымен  қатар,  екі  ел  үкіметтері  арасындағы  ғылым  мен  техника,  туризм,  қоршаған  ортаны  қорғау 
салаларындағы  ынтымақтастық  туралы  Келісімдерге  қол  қойған  болатын.  23  қазанда  Қазақстанның 
Елбасы Анкара қаласында ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымының штабпәтерінде болып, ұйым жұмысымен 
танысқан  еді.  Ресми  сапар  барысында  Қазақстан  басшысы    Анкаралық  индустриалды  аймағындағы 
нысандармен, «Арчелик-Бико» электр-техникалык зауыттың өнімдерімен танысуы екіжақты қатынастарға 
өзіндік зор үлес қосары хақ. 
Ал 2010 жылғы мамырдың 24 күні Қазақстанға ресми сапармен Түркия Республикасының президенті 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
222 
Абдулла Гүл келгенде оны Шымкент әуежайында Елбасы Н. Назарбаевтың өзі қарсы алды. Бұл сапардың 
нәтижелері екі ел арасындағы қатынастардағы өзекті мәселелер мен болашақ дамудың айнасы іспеттес. 
Түркия Республикасының Президенті  Абдулла Гүл Қазақстанға ресми сапары бағдарламасын барлық 
түркі  халқына  қасиетті  орын  болып  табылатын  Түркістандағы  Қожа  Ахмет  Яссауи  кесенесіне  барудан 
бастады.  Онда  екі  ел  басшылары  жерленген  бабалар  рухына  тағзым  етті.  Қазақстан  Президенті  Н. 
Назарбаев  пен  Түркия  президенті  Абдулла  Гүл  Түркістанға  жасаған  сапарларының  барысында 
Қ.А.Яссауи  атындағы  Халықаралық  қазақ-түрік  университетінің  студенттерімен  және  оқытушы-
профессорлар  құрамымен  кездесті.  Оқу  орны  мәдениет  орталығының  үлкен  залында  Түркия  президенті 
Абдулла  Гүл  мырзаға  Қ.А.Яссауи  атындағы  Халықаралық  қазақ-түрік  университетінің  құрметті 
профессоры  атағының  берілгені  туралы  диплом  табыс  етілді.  Оқу  орнының  және  Қазақстанның 
басшылығына алғысын білдірген Абдулла Гүл мырза өз кезегінде Нұрсултан Назарбаевқа биліктің ежелгі 
белгісін асатаяқты (скипетр) табыс етті. «Сіз - Ұлы Ақсақалсыз. Мен мұны барша түрік елдерінің атынан, 
түркітілдес  халықтардың  көшбасшысыдеп  танудың  белгісі  ретінде  айтып  отырмын  және  бұл  скипетр 
ежелгі  түріктердегідей,  сіздердің  егемен  мемлекеттеріңіздің  бірінші  тұлғасының  белгісі  болсын»,  -  деді 
А.Гүл өз сөзінде. Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Қазақстан мен Түркияның 
бірлескен  күш-жігерінің  арқасында  құрылған  және  ол  бүгінде  түркітілдес  мемлекеттердің  арасында 
халықаралық  мәртебеге  ие  алғашқы  халықаралық  жоғары  оқу  орны  болып  табылады.  Университеттің 
ерекшелігі  онда  заман  талаптарына  сай  жоғары  білікті  мамандар  тәрбиеленуде.  «Осынау  оқу  орнының 
барша түркітілдес халықтардьщ отаны болып табылатын Түркістандағы табысты жұмысы Қазақстан мен 
Түркияның  арасындағы  байырғы  достастық  және  серіктестік  қарым-қатынастардың  белгісі  болып 
табылады.  Және  сіздер,  осынау  оқу  орнын  әлемдегі  ең  үздік  университетке  айналдыру  үшін  барлық 
жағдайды  жасауларыңыз  керек»,-деді  Н.  Назарбаев  студенттермен  және  оқытушылармен  болған 
кездесуде[3]. 
«Біз  өз  тарапымыздан  университеттің  білім  беру  және  ғылыми  бағыттағы  жұмыстарына  жан-жақты 
қолдау  көрсетуге  уәде  береміз»,  -  деді  А.Гүл.Ресми  сапар  барысында  екі  ел  басшылары  Астананың 
Бейбітшілік  және  келісім  сарайында  «Түркі  өркениеті:  дәуірлерді  жалғаған  өзек»  атты  Халықаралық 
еуразиялық  конгресінің  жұмысына  қатысты.  Форумға  алыс  және  жақын  шет  елдерден  келген  тарихшы, 
саясаткер, әлеуметтанушы, тіл саласының ғалымдары қатысты. Барлығы 350-ден астам белгілі ғалымдар 
бас қосса, соның елуі шетелдік ғалымдар болды. 
Н.Назарбаев өз сөзінде атап өткендей, «Түркі академиясын құру уақыт талабынан туындап отыр. Жаңа 
бірегей  ғылыми-зерттеу  орталығы  соңғы  бес  жүз  жылда  жоғалған  түркі  әлемінің  бірлігін  қалпына 
келтіруде үлкен рөл ойнауы тиіс». Мемлекет басшысы бұдан былай археология, этнология, түркітану және 
әдебиет  саласындазерттеулермен  айланысып  жүрген  ғалымдар  бір  шаңырақ  астында  жұмылып  жұмыс 
істейтініне  сенім  білдірді.  Өз  кезегінде  Түркия  Республикасының  Президенті  Абдулла  Гүл 
қатысушыларды  түркі  өркениетінің  рухани,  дүниетанымдық  дамуындағы  осы  бір  маңызды  шарамен 
құттықтады.Бас  қосу  барысында  ғалымдар  қоғамдағы  ұлтаралық  және  дінаралық  қарым-қатынастарды 
қалыптастыру тәжірибесіне де тоқталды.  
Әсіресе  демократия  қағидаларын  одан  әрі  жетілдіру,  елдердің  тәуелсіз  мемлекеттерді  қалыптастыру 
жолындағы жетістіктерін дәріптеу мәселелеріне баса көңіл аударылды. Түркі өркениетінің тарихына және 
оның  қазіргі  кезеңдегі  дамуына  өзіндік  баға  берілді.Астанадағы  келіссөздер  барысында  Қазақстан 
Президенті  Н.  Назарбаев  Түркиямен  экономикалық  ынтымақтастықтың  жаңа  деңгейдегі  арнайы 
бағдарламасын  алға  тарта  отырып,  түрік  инвесторларының  қазақстандық  экономикаға  құйған 
инвестициясы  2,5  млрд  доллардан  асып  түскендігін  жеткізді.  Сондай-ақ  қазақстандық  кәсіпкерлер  де 
түркиялық  нарықты  игеріп,  осы  ел  экономикасының  гүлденуіне  1  млрд  доллардан  астам  инвестиция 
бағыттаған.  
«Біз  энергетика,  транзит,  көлік,  ауыл  шаруашылыгы  салаларында  ынтымактасудамыз, -  деді  жоғарғы 
деңгейдегі  келіссөздерден  кейін  ұйымдастырылған  бірлескен  баспасөз  мәслихатында  Президент 
Н.Назарбаев.- Әскери-техникалық бағытгағы ынтымақтастығымыз да зор әлеуетке ие. Құрылыс, сондай-
ақ кәсіпкерлік салаларындағы көпжақты қарым-қатынасты да әрі қарай дамытуға дайынбыз». 
Өз  кезегінде  Түрік  басшысы  екі  ел  арасындағы  ынтымақтастықтың,  әсіресе  құрылыс  саласында, 
мұнай-газ  секторында,  көлік  кешенінде  қанат  жайып  отырғандығын  атап  өтті.  Ақордадағы  екі  ел 
өкілдерінің  қатысуымен  өткен  кеңейтілген  келіссөздер  барысында  мемлекет  басшысы:  «Жаһандық 
қаржы-экономикалық  дағдарыс  біздің  елдер  арасындағы  сауда  айналымын  біраз  төмендетті,  2008  жылы 
өзара тауар айналым 2,9 млрд долларды кұрады. 2009 жылы ол $1,4 млрд-қа дейін төмендеп кетті. Биылғы 
жылы  біз  тауар  айналым  деңгейін  қалпына  келтіріп,  өзара  сауда-саттықты  арттыруымыз  керек», -  деген 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
223 
болатын.  Енді,  міне,  қарым-қатынастардың  жаңа  деңгейі  белгіленуде,  ол  Қазақстан  мен  Түркия 
арасындагы өзара сауда айналымы $10 млрд қа жеткізілуі тиіс, яғни Түркия Республикасы Қазақстанның 
жетекші сыртқы экономикалықсеріктестерінің алдыңғы қатарында қала бермек. 
Қазақ-түрік  бизнес  форумына  қатыскан  Елбасы  Н.Назарбаев  Қазақстанда  1500-ге  тарта  түрік 
компаниялары жұмыс істеп жатқанын еске салакеліп: «Түрік капиталының қатысуымен қурылыс, тоқыма, 
металлургия салаларында елеулі жобалар жүзеге асты», - деген еді. Қазақ- түрік бизнес форумында жалпы 
сомасы жарты млрд доллар болатын нақты келісімдерге қол қойылды. «Бұл - осы сапардың және бүгінгі 
келіссөздердің нақты нәтижесі!»,-деп бағалады Н.Назарбаев.  
Екі  ел  арасындағы  ынтымақтастықтың  аясын  айқындау  үшін  осы  қазақ-түрік  бизнес  форумына 
қатысқан  компанияларданақ  көруге  болады.  Мұнда  екі  елдің  құрылыс  саласы  мен  құрылыс 
материалдарының  өндірісі,  ауыл  шаруашылығы,  тамақ  өнеркәсібі,  машина жасау,  орман  шаруашылығы, 
тоқыма және дайын киім өндірісі, кеме жасау, мүнай химиясы салаларында жұмыс істейтін екі елдің 300-
ден  астам  компаниясы  қатысқан  болатын.  Екі  елдің  ынтымақтастығының  болашағы  Түркия 
Президентінің форумда алға тартқан ой-ниеті шеңберінде айқындалған:  «Біз сіздердің  елдеріңізде бұдан 
да көп жұмыс істеуге,  ендігі игерген салаларда ғана емес, жаңаларында да бұдан да көп жобаны жүзеге 
асыруға  құлықтымыз!».  Абдулла  Гүл  түркиялық  бизнесмендерді  қазақстандық  тау-кен  өнеркәсібіне, 
маркетинг,  көлік  және  логистика  салаларына,  темір  жол  құрылысына,  банк  секторына  назар  аударуға 
шақырды. Болащақ қазақ-түрік ынтымақтастығына қатысты мәселелерді шешуге арналатын жиын туралы 
Абдулла  Гүл:  «Жаңа,  жеке  кездесуімізде  Түркі  ынтымақтастығы  кеңесінің  отырысын  тамыз  айында 
Ыстамбулдаөткізу  туралы  шешім  қабылдадық  және  біз  енді  осыған  қажетті  шараларды  атқара 
бастаймыз», - деді. 
Астанада өткен Түркі әлемі сәулетшілері мен қала құрылысшыларының III құрылтайында «Қазақстан  
тек қана Азияның жүрегі  емес,  ол сондай-ақ осы аймақтың маңдайындағы жарқыраған жұлдызы! Мұны 
тек  Қазақстан  ғана  мақтан  тұтпайды,  мұны  біз    Түркия  да  мақтан  тұтамыз!»,  -  деді  Түркия  президенті 
Абдолла Гүл [4]. 
2010жылдың 17 қаңтар күні Алматы қаласында Қазақстандық-түріктік кәсіпкерлер Ассоциациясының 
(«КАТИАД»)  қатысуымен  өткен  бас  қосуда  екіжақты  сауда-экономикалық  қатынастардың  өзекті 
мәселелері  талқыланған  болатын.  Екі  елдің  өзара  қатынасын  нығайтуда  сауда-экономикалық 
ынтымақтастықтың  мәні  ерекше  екендігін  атай  келе,  онын  басты  міндеті  өзара  сауда  көлемің  арттыра 
түсуде, сол ретте 2010 жылдың қорытындысы бойынша бұл көрсеткіш 3,170 млрд АҚШ долл. кұрады. 
Ал  Қазақстан  мен  Түркияның  өзара  әрекеттестігі  жөніндегі  мәселе  2011  ж.  7  ақпанында  Астана 
қаласында  Қазақстан  мемлекет  хатшысы,  сыртқы  істер  министрі  Қ.Саудабаев  пен  Азиядағы  өзара 
ықпалдастық  пен  сенім  шаралары  жөніндегі  кеңестің  атқарушы  директоры,  елші  Чинар  Алдемирмен 
болған  кездесуде  талқыланды.  Екі  елдің  ынтымақтастығының  кең  аясын  атай  келе  тараптар  екіжакты 
байланыстарды әлі де нығайта түсу жолында өзара бірлесе ұмтылатындықтарына сенім білдірді. 
Түркия  президенті  Абдулла  Гүл  2010  ж.  Астанаға  келгенінде  Қазақ  елі  мен  өз  елі  туралы  айтқанда, 
жоғары  мәртебелі  мейманымыз:  «Тамыры  терең  қос  бәйтеректің  нөсер  жауындарға  шайылмай, 
дауылдарға шайқалмаған қайратты діңгектері бүгінде көк нұрына шомылуда», - деп толғаған еді.  
 
1. Токаев К. Дипломатия Республики Казахстан. –Астана.- 2001. -С.ЗЗ. 
2. Турция и Казахстан создадут новый Шелковый путь //news.mаіІ.ru/inworld/kazakhistan 
3. Сотрудничество Республики Казахстан с ТуретцскойРеспубликой //http://www.mfa.gov.kz 
4. Сенбай Е., Шәріп А. Қазақстан - Азияның жүрегі, аймақтың жарқыраған жұлдызы! '//thenews.kz 
 
ВОЗМОЖНОСТИ СИНТЕЗАТОРА КАК ЗНАЧИМОГО КОМПОНЕНТА 
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ МУЗЫКИ 
 
А.И. Умурзакова – доцент КазНПУ им. Абая 
 
Түйін 
Мақалада синтезатордың  мүмкіндіктері  арада табысты жоо дайындықтың  қамсыздандыруында  және тұлғаның 
кәсіби-мәнді сапасының көтермелеуінде   талданады .       
 
Резюме 
В статье анализируются возможности синтезатора в обеспечении  успешной вузовской подготовки  и повышении   
профессионально-значимых качеств личности.    

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
224 
Resume 
In the article possibilities  of synthesizer  are analysed  in providing  of successful institution of higher learning preparation  
and increase   of professionally-meaningful qualities of personality.       
 
Являясь удивительным изобретением  человечества в области музыкального искусства синтезатор, как 
электромузыкальный инструмент, благодаря своим многофункциональным свойствам  и характеристикам  
по праву занимает одно из приоритетных положений, существенно отличаясь и значительно выделяясь из 
ряда других инструментов. 
Увлекательная  история  его  рождения,  на наш  взгляд,  теснейшим образом связана  с появившейся  и 
быстро распространившейся  в начале ХХ века новой парадигмой о концепции  звука и его качественных 
характеристиках,  опровергнувшей    утвердившиеся  представления    и  критерии    эстетической  и  научной 
оценки,  тесно  сблизившей  идеи  гуманитарного  и  естественнонаучного  знания,  художественного  и 
технического    творчества.  Так,  абсолютно  ясная,  новая  и  одновременно  будоражащая  воображение  
концепция музыки, настолько  потрясла  Юзефа Вроньски, что его восприятие полностью изменилось и 
музыка  представлялась  ему,  как  «…звуковые  тела,  движущиеся  в  пространстве»  (1).  Развивая  по 
аналогии  ту  же  мысль  в  своих  высказываниях    Эдгар  Варез    утверждает,  что  наряду с  горизонтальной, 
вертикальной, динамической  проекцией звука возникает  чувство того, будто звук  «…покидает  нас  без 
надежды вернуться  в отраженном виде – чувство, родственное  тому, которое  возникает при взгляде на 
лучи света, испускаемые мощным  прожектором. Слуху, как и зрению, феномен этот  внушает ощущение 
продления, выхода в космическое пространство. При этом специфические имманентные факторы музыки 
–  звуковысотность,  темп,  ритм,  утрачивают    свое  значение  и  в  функции    единственного  существенного 
элемента  начинает  выступать  энергетический  напор  неконгруэнтных  звуковых    масс»  (2).    
Развернувшиеся  в  печатных  изданиях  дискуссии    о  природе  звука,  протекавшие  в  острых  спорах  и 
столкновениях    различных,  иногда  сближавшихся,  иногда  антагонистических  тенденций,  велись  
философами,  эстетиками,  искусствоведами,  осуществлявшими  междисциплинарные    исследования  на 
стыках  различных областей знаний. Перемены отчетливо проявились, как в профессиональных «кругах», 
так  и  на  уровне  массового  сознания,  где    музыкальное  искусство  предстало    в  качестве  отражения 
«мозаики  мира»  и  потрясения  его  незыблемых  основ.  Многие  ведущие  ученые  –исследователи, 
композиторы-музыканты,  бывшие  сторонниками     трехмерности  звука  (пространство,  время,  движение) 
стали    отвергать  идеи  традиционного  подхода    и  его  четырехмерности  (динамика,  тембр,  высота, 
длительность). Согласно их взглядам информация, закодированная в звуке, непосредственно обращена к 
сознанию воспринимающей музыку личности. При этом звук  мог представать  в различных ипостасях: и 
в  качестве физического феномена, и в качестве числа, и в качестве  элемента музыкальной речи. 
При всей художественной неповторимости и заметном различии судеб их искусства создатели музыки 
конца  ХIХ  начала  ХХ  века    испытывали  острейший  кризис  в  наличии  выразительных  возможностей, 
средств  и    форм  употребления  звука.  «Я  лично  в  своем  творчестве    чувствовал  необходимость    новых 
средств  выражения  -писал  Э.Варез  –  я  отказываюсь  употреблять  только  уже  известные  звуки,  то,  что  я 
ищу -  это новые  технические средства, которые могут  соответствовать  любому выражению мысли» (3). 
К такому же  мнению  приходит другой композитор  Жан  Кокто (1892 - 1964) , изложивший свое мнение  
в  книге  «Петух и Арлекин»,  сетовавший на то, что  хватит  облаков,  волн, аквариумов, наяд, ночных 
ароматов.  Необходимо  была  иная  музыка,  земная  музыка    повседневности.  Общественность    хотела    и 
ждала  музыки острой  и  решительной. 
В  своих  попытках    воспроизвести  звучащие  реалии    бытия  композиторы    вводили  и  использовали  в 
музыке  звукошумовые эффекты  - остинатную ритмику, имитирующую инструментовку, диссонантную 
гармонию  и  др.,    применяя  для  этого      звучание    различных  инструментов  –  ударных,    фортепиано, 
оркестровых  и  др.,  тем  самым  всемерно  способствуя    расцвету    различных  форм  виртуозного 
инструментального  исполнительства,  стараясь  максимально    приблизиться  к  концертной  эстраде.  И  все 
же человечество нуждалось  в новых инструментах и формах воспроизведения звука.  
Однако,  поворотной  вехой,  несовершенной  попыткой    в  развитии  искусства      синтезатора      можно 
считать  изобретение  Элайши Грея (1876г.), продемонстрировавшего  первый музыкальный «телеграф»  
с клавиатурой в две  октавы и встроенным динамиком. Большой причудой на сегодняшний  день можно 
считать  и  первый  электромузыкальный  инструмент  под  затейливым  названием  -  «Телармониум»,  вес  
которого составлял  около  двести тонн. Рационализаторская мысль  продолжала свою работу и случилось 
так,  что  в  Советском  Союзе,  по  особому  указу  В.И.Ленина  (1920г.)  был  сконструирован  инструмент 
«Терменвокс», имевший  чувствительность  к   движениям рук  музыканта, снабженный  специальными  
датчиками.    Ясно  одно,  именно    синтез    науки,  техники  и  искусства  позволил  открыть    новую  эру    в 
создании  и распространении  синтезатора, ведя от музыки машин к «машинной музыке» (Н.Провозина).   

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
225 
За  последующие  годы  синтезатор  претерпевал  ряд  кардинальных  изменений  в  устройстве, 
коснувшихся попыток  синтеза инструментов – фортепиано, клавесина, духовых и др. В настоящее время  
в  его    характеристиках    указывается,  что  это  инструмент,    создающий  звук  при  помощи  генераторов  
звуковых  волн,  имеющий    корпус  с  клавиатурой,  могущий  обладать  синтезаторским    модулем,  
управляемым  от    MIDI-клавиатуры,  или  MIDI-гитары  и  др.  По  этому  поводу  заметим,  что  если 
клавишный  синтезатор  оборудован    встроенным  секвенсором,  то  он  представляет  собой    рабочую 
станцию.  Среди  инструментов  электромузыкальной    индустрии    наиболее    популярными  и 
пользующимися  большим  спросом считаются: «Yamaha», «Roland», «Korg», «Alesis», «Casio» , «Ensong» 
и  др.  Таким  образом,    современный  синтезатор    являет    собой  синтез    передовой    технологии  тон-
генерации  с  цифровой      электроникой.  Он    может  воспроизвести  большое  количество    разновидностей 
тембра  (около  шестидесяти  четырех),  рояля,  органа,  гитары,  струнных  медных  духовых,  саксофона,  
деревянных  инструментов, воссоздать  различные стили  - поп-музыки, рока, джаза, «фанк», старинных 
танцев, маршей, песен, латиноамериканской музыки и многого другого. 
Новые  грани  скрытого  потенциала  электронной  музыки,  богатство  мелодических  форм,  средств 
выражения  звука,    возможности  применения,  как    в  домашнем  музицировании,  так  и  на  большой  
концертной  сцене,  а  также  обнаруженные    ранее    неизвестные    новые    возможности    оперирования 
акустическими  эффектами,  создающими    трехмерное  пространство,    привлекли    к  себе  внимание   
композиторов, внесших  инновационный  вклад  в  саму эстетику музыкального искусства. Об этом могут 
свидетельствовать  грандиозные  творческие работы  Э.Артемьева – создателя музыки  к художественным  
фильмам  А.Тарковского  –  «Солярис»,  «Сталкер»,  «Зеркало»,    Н.Михалкова –  «Сибирский  цирюльник»,  
публичный  концерт  П.Зиновьева  (Лондон)  –  «Partita    for  Unatten  did    Computer»,  масштабный  
мультимедийный    проект      Э.Вареза  (Брюссель)  –  «Электронная  поэма»  и  др.  Все  эти    произведения,  
являющиеся моделями художественно-творческого поиска говорят нам о том, что  их богатое  внутреннее   
психологическое содержание  разворачивается  в контексте самопознания личности самой себя.   
В  связи  с  этим  можно  с  уверенностью  утверждать,  что  искусство  синтезатора  с  его  специфической 
образностью может  раскрываться только  через особое эстетическое отношение человека к окружающей 
его  действительности.  В  частности,  анализируя    возможности  цифрового  рояля,  как  новой  технологии  
освоения  музыки, К.А.Цатурян указывает на то, что  это другой инструмент,  «не похожий полностью ни 
на  «Хаммер-клавир»,  ни  на  акустический    рояль.  Это  инструмент    нового  века,  требующий    иного 
подхода,  иной  выучки»  (4).  Для  освоения  данного  вида  профессиональной  деятельности  будущему 
учителю музыки   необходимо знать, что обучение  игре на синтезаторе  имеет свою особую специфику и 
для работы с ним  необходимо  обладать определенными   исполнительскими  умениями и навыками, так 
как,  начиная    с    клавиши  синтезатора,  представляющей  собой    выключатель,  замыкающий  и 
размыкающий  электрическую  цепь,  этот  инструмент    по  своей    чувствительности    и  отзывчивости    на 
прикосновения  пальцев к клавиатуре  существенно отличается от акустического рояля. Если фортепиано 
настраивается по определенному существующему способу  и для него важен исполнитель, воплощающий 
звуки в конкретном звучании, то  в данном случае, благодаря режиссированию  и предварительной записи  
музыки интерпретатор имеет возможность корректировать звучание  непосредственно в исполнительском 
процессе. Многие  музыканты указывают на то, что  не испытывают проблем с техническим исполнением   
произведений,  так  как  существенную  сложность  для них  представляет решение  задач, связанных  со 
звукорежиссированием.  Так,  согласно  М.М.Заббаровой    мы  становимся  наблюдателями  следующей 
пятизвенной  коммуникативной  цепочки:  «композитор  –  исполнитель  –  слушатель  –  звукорежиссер  - 
программист»  (5).  К  деятельности  программиста  ею  причисляется  создание  программ  управления  
звуковым  материалом,  к  сфере  деятельности  композитора  –  высотно-ритмических,  фактурных, 
тембровых программ, исполнителя – агогики, артикуляции,  звукорежиссирования - (программ создания  
виртуального  пространства  электроакустическими  средствами,  композиций  с  живыми  исполнителями, 
мастерами -инструментальщиками), а также программ, предусматривающих использование  виртуальных 
голосов.  
При этом, каждый из студентов, приобщающихся  к  творчеству, может  дать полную свободу своему 
творческому    мышлению  и    фантазии  при    раскрытии  и  проникновении    в    содержательную    основу 
изучаемого произведения. Ввиду  субъективной направленности учебной деятельности во время освоения 
технологии игры на  синтезаторе для нас  важным является  накапливаемый будущим учителем музыки 
самостоятельный    профессиональный  и  творческий    опыт,  увеличивающийся    за    счет    приобретения 
новых  знаний  и  преобразования  имеющихся    умений    и  навыков.  При  этом  воплощение    педагогом-
наставником различных ролей (эксперта, акустика, звукорежиссера, музыканта, драматурга и др.,) может 
являться  своего  рода  импульсом    к  появлению  ценностной  мотивации  студентов,  так  как  подача  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
226 
интересующей  их  информации    будет  осуществляться    в  виде    назревающей  проблемы,  которую  
необходимо решить на практике. Постоянное  столкновение  с ней потребует  от  студентов постижения и  
применения всех известных приемов и способов  решения звуковых исполнительских задач.  
В    разработанном  нами  спецкурсе      «Технология    игры  на  синтезаторе»  каждому  из  студентов   
предоставляется  возможность      проявить  свои  способности    с  целью      самоактуализации    на  основе 
имеющихся  и  вновь  приобретаемых  знаний,  умений,  навыков,  профессионального  опыта,  творческого 
потенциала. Синтезатор – самый молодой и в то же время самый многофункциональный инструмент. Он 
расширил  возможности  составления  звуков.  С  ним  становится    возможным,  как  подбор  количества  и 
состава    обертонов  в  звуке,  так  и  плавная    регуляция  силы  каждого  обертона,  так    как  он    имеет   
практически неисчерпаемое число его различных сочетаний.  Этот инструмент  имеет огромную память, 
начиная от ритмоблока  до  многих мелодических треков.  В тоже время, он не может точно воссоздать 
звучание  подлинного  классического  инструмента.    Структуру    обучения      игре  на  синтезаторе  можно 
представить    в    следующей    цепочке  последовательностей:  цель  деятельности  –  учебные  мотивы  – 
учебные задачи – способы учебных  действий – самоконтроль – самооценка – результат. 
При  этом  подразумевается,  что  исполнительская  деятельность  студентов    активизируется    за  счет 
собственной  работы  мысли, так   как  необходимо    в первую  очередь   познать самих себя,  раскрыть 
глубины  своего  творческого  «Я»,  далее    научиться      проявлять    себя    в    искусстве      через  выражение  
своего  собственного  исполнительского отношения  к музыкальным произведениям. 
Одна из главных задач  спецкурса – повышение  исполнительского уровня   по программе  начального 
звена  музыкального  образования.  Программа  является  конкретным  руководством  в  вопросах  
параллельного  обучения  на  двух  инструментах.  Так,  на  Normal  –клавиатуре    воспроизводится  курс 
обучения на фортепиано, осуществляемый с учитом      уменьшения тесситуры. В тоже время имеющаяся 
Overal  –  функция,      позволяет  прибавить    к    действующим    октавам  еще  четыре    октавы  с  учетом 
изменения      звукообразования  В  связи  с  этим  требуется  знание    применения    специальных    приемов 
звукоизвлечения.  В  тоже  время,  многотембровость    синтезатора    позволяет  прибавлять      к  основному  
репертуару    пианистов    огромные  пласты      из  репертуара    струнников,    «народников»,  органистов,  
духовиков  и  др.  В  связи  с  этим,  отбирая    музыкальный    репертуар,  предназначенный  для  изучения 
студентами,  мы  старались  использовать  музыку  различных  направлений    и  стилей,  сочиненных  
композиторами-представителями,  работавшими  в  различных  техниках  нотного  письма.  При  этом  
подразумевалось,  что  деятельность  студентов      активизируется    за    счет    собственной    работы    мысли,  
самостоятельных  индивидуальных репетиций на синтезаторе,  в  процессе  которых им ставилась задача 
познания  своих  исполнительских возможностей на базе соответствующей  подготовки, проявления себя 
в музыкальном  искусстве через выражение  самостоятельного   отношения  к произведениям. В связи с 
этим    большое  внимание    уделяется      развитию    самостоятельности  студентов  в  следующих  видах 
деятельности  -  чтение  нот  с  листа,  самостоятельный  разбор,  подбор  по  слуху,  аккомпанемент, 
аранжировка музыкальных произведений. Так, например, подбор  по слуху  рекомендуется начинать   с 
несложных  попевок  и  детских    песен.  В  самостоятельной  работе    каждый  будущий    учитель  музыки 
должен  уметь  определять  тембр    учеников  и  в  соответствии  с  этим  подбирать    аккомпанемент  песни  в 
требуемой тональности. При этом  будущий  педагог-музыкант должен уметь  находить соответствующее  
звучание инструментов, которые могли бы  максимально разнообразить и украсить саму мелодию песни.  
В  связи  с  этим  в  основе  предлагаемой    методики  обучения  технологии  игры  на  синтезаторе  
предлагается  развитие  профессионально-значимых  качеств  будущих  учителей  музыки,  чувств  
самоактуализации,  саморазвития  и  удовлетворения  достигнутыми  результатами.  Безусловно  то,  что  для 
работы    на   синтезаторе      будущему    учителю  музыки   необходимо    обладать  специальными  знаниями, 
умениями  и  навыками.  Так,  например,      существенную  сложность  для  начинающих  студентов  
представляет  собой      работа  с  MIDI-устройством,  предназначенным  для  записи  и  воспроизведения  
звуков. Иными словами, он должен научиться работать с устройством, напоминающим   многоканальный  
магнитофон.  При  этом,  главными  в  освоении  технологии  игры  на  синтезаторе    считаются  принципы 
постепенности и последованности, перехода от простого   к сложному, повторения  пройденного и др.   
Приступая   к изучению технологии игры на  синтезаторе каждый студент должен иметь:     
- знания об организации  исполнительской, теоретической, практической, исторической, полихудоже-
ственной, опосредованной видов деятельности; 
-уметь    осуществлять  подбор  автоаккомпанемента,  нахождения    стилевого  решения  музыкального 
материала, внесения   поправок  в исполнительскую версию и др.;   
-  опираться  на    педагогическую  интеграцию    музыкально-образной,  эмоциональной,  режиссерской, 
театрально-художественной, теоретической, практической   сторон  процесса  обучения; 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
227 
- осуществлять слуховой анализ, синтез, обобщение, моделировать версию исполнения музыкального 
произведения  и др.; 
- обладать необходимыми знаниями, умениями, навыками игры на  клавиатуре синтезатора. 
И  в  заключении  статьи  хотелось  бы  заметить  то,  что  освоение  будущими  учителями  музыки 
технологии игры на синтезаторе постоянно требует обновления знаний, умений, навыков  моделирования 
учебного процесса за счет применения  новых способов и приемов использования  звука. 
 
1.  Л.Акопян Эдгар Варез. Asmir theremin ru / lib / Varese. htm. 2013 
2.  Э.Варез. Манифест  электронной музыки. Cuntroll ru /articles /article 3/ ingus. ru. Индустрия нестабильности. 
2013.  
3.  Там же. 
4.  К.А.Цатурян.  Музыкальная  педагогика  сегодня:  Цифровой  рояль  и  «Новая  выгода»  электронного  
редактирования. /Музыкальное образование  в современном мире. Алматы. 2008. Вып.1 с 99-109. 
5.  М.М.Заббарова    Функции  электронной    аранжировки    в  социально-культурном  контексте    музыкального 
образования. Сб науч. Ст. Алматы.2010. –с 164.     
                                                   
УДК: 159.9  
 

жүктеу/скачать 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: