Халық педагогикасындағы мақал-мәтелдер мен тыйымдардың, ырымдардың тәрбиеде алатын орны

Халық педагогикасының мақсаты мен міндеттері:

• Халық педагогикасының мақсаты мен міндеттері:
• 1.: сегіз қырлы, бір сырлы; жан – жақты жетілген азамат тәрбиелеу.
• 2. Мазмұны: Ұлттық салт – дәстүрлер арқылы балаға ақыл – ой, адамгершілік, әсемдік, дене, денсаулық, еңбек тәрбиелерін беру, мінез – құлық дағдыларын қалыптастыру.
• 3. Әдістер: Әңгімелесу, кеңесу, түсіндіру, сендіру, талап ету, кеңес беру, үйрету, көрсету, өтіну, бұйыру, жаттықтыру, бата беру, мадақтау, алғыс айту, сөгу, айыптау, жазалау.
• 4. Түрлері: Ойындар, тойлар, еңбек мерекелері, ойын – сауықтар.
• 5. Құралдары: Санамақ, жаңылтпаш, өлең – жыр, тақпақ, жұмбақтар, айтыстар, мақал – мәтелдер, шешендік сөздер, салттар, ырымдар, әңгіме, кештер.
• 6. Нәтижесі: Сегіз қырлы, бір сырлы жаны таза, тәні сау адам.
• 7. Тәрбиеге себепші күштер: Табиғат, еңбек, тұрмыс, салт – дәстүр, дін, ана тілі, ұлттық ойындар.
• 8. Тәрбие ортасы: Отбасы, ауыл – аймақтар, ру, қауым, тайпа, ұлт, мектеп, медресе.
• 9. Тәрбие объектісі: Бала.
• 10. Халық тәрбиешілері: Әке – шешесі, атасы мен әжесі, апа, ағалары, ауыл үлкендері, өнер иелері.

Қазақ мақал-мәтелдері – ертек, аңыз-әңгіме, батырлық-ғашықтық жырлар, қара өлеңдер секілді халық шығармаларымен қатар жасап келе жатқан көне жанр. Олай дейтініміз ХІІ-ХІІІ ғасырлардан сақталған сирек жазба деректерде мақал-мәтелдерді кездестіруге болады. Мәселен, Орхон жазуларында: «Жырақ болса жаман сыйлық берер, жақын болса жақсы сыйлық берер», «Бастыны еңкейткен, тізеліні бүктірген» («Күлтегіннен»), «Жұқаны топтау оңай, жіңішкені үзу оңай», «Өлімнен ұят күшті» («Тоныкөктен») деген мақал-мәтелдерді кездестіреміз. Ал Махмұт Қашқаридің «Дивани лұғат – ат түрік» сөздігінен: «Ұлы болсаң кішік бол, халық үшін бәлік бол», «Кісі аласы ішінде, жылқы аласы сыртында», «Тай ат болса – ат тынар, ұл ер болса – ата тынар» дейтін мақалдарды [5], ал «Құдатғу біліктен»: «Біліп сөйлеген білікке саналар, білімсіз сөз өз басын жояр», «Ауыздан бірде от, бірде су шығар, бірі жанса, бірі сөндірер» дейтін мақал-мәтелдерді оқимыз.

• Қазақ мақал-мәтелдері – ертек, аңыз-әңгіме, батырлық-ғашықтық жырлар, қара өлеңдер секілді халық шығармаларымен қатар жасап келе жатқан көне жанр. Олай дейтініміз ХІІ-ХІІІ ғасырлардан сақталған сирек жазба деректерде мақал-мәтелдерді кездестіруге болады. Мәселен, Орхон жазуларында: «Жырақ болса жаман сыйлық берер, жақын болса жақсы сыйлық берер», «Бастыны еңкейткен, тізеліні бүктірген» («Күлтегіннен»), «Жұқаны топтау оңай, жіңішкені үзу оңай», «Өлімнен ұят күшті» («Тоныкөктен») деген мақал-мәтелдерді кездестіреміз. Ал Махмұт Қашқаридің «Дивани лұғат – ат түрік» сөздігінен: «Ұлы болсаң кішік бол, халық үшін бәлік бол», «Кісі аласы ішінде, жылқы аласы сыртында», «Тай ат болса – ат тынар, ұл ер болса – ата тынар» дейтін мақалдарды [5], ал «Құдатғу біліктен»: «Біліп сөйлеген білікке саналар, білімсіз сөз өз басын жояр», «Ауыздан бірде от, бірде су шығар, бірі жанса, бірі сөндірер» дейтін мақал-мәтелдерді оқимыз.
• Алайда ертедегі құлпытастарда, сирек кітаптарда жазылып қалған бірен-сарандары болмаса, қазақ мақалдары мен мәтелдері, негізінде, халық жадында ауызша айтылып сақталған.

Экологиялық тәрбие беретін тыйым сөздердің түрлері:

• 1. Жалғыз ағашты жұлма
• 2. Көкті жұлма.
• 3. Малды теппе.
• 4. Суға дәрет сындырма.
• 5. Құстың ұясын бұзба
• 6. Су шашып ойнама.

Тұрмыстық- шаруашылыққа байланысты ырым тыйымдар:

• 1. Нан үстіне зат қойма.
• 2. Нанды бір қолыңмен үзбе.
• 3. Нанды лақтырма.
• 4. Сүтті төкпе.
• 5. Сыпырғышты тік қойма.
• 6. Отқа түкірме.
• 7. Тұзды баспа.