«ЖАҢА ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ: ЗАМАНАУИ СЫН-ҚАТЕРЛЕР» Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары бойынша мақалалар жинағына
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жинақта Қазақстан Республикасы мен шет елдердің ғылыми-талдау қоғамдастығы өкілдерінің заманауи сын- қатерлерді ескере отырып, құндылық бағдарларын қалыптастыру, нығайту және дамыту мәселелері бойынша мақалалары мен сөйлеген сөздері жарияланған.
Тақырыптың өзектілігі. Диэлектрлік тосқауыл разряды (ДТР) - бір немесе екеуі диэлектрикпен жабылған жазық немесе коаксиалды электродтар арасындағы тар газ саңылауында тұтанатын разряд. Бұл разряд түрінің ерекшелігі - ол атмосфералық қысымда және бөлме жағдайында массивті вакуумдық жабдықты қажет етпей пайда болады. Бұл үлкен аумақтар мен материалдарды жабу және өңдеу қажет болатын аймақтарда атмосфералық қысым плазмасын жасау үшін диэлектрлік кедергі разрядын пайдалануды тиімді етеді. Диэлектрлік тосқауыл разрядының тағы бір артықшылығы төмен температуралы, «суық» атмосфералық қысым деп аталатын плазманы алу болып табылады. Диэлектрлік тосқауыл разрядынан түзілетін атмосфералық қысымды плазма соңғы жылдары кеңінен зерттелді, бұл оның көптеген салаларда қолданылуымен байланысты, мысалы, медицинада, ауыл шаруашылығында, суды тазартуда, әртүрлі материалдардың бетін өңдеуде және нанотехнологияда.
Төмен температуралы атмосфералық қысымды плазманы тудыратын разряд түрлерінің бірі – диэлектрлік тосқауыл разряды болып табылады. Диэлектрлік тосқауыл разрядының технологиялық қолданылуы өте кең. Бұл разряд түрін нанотехнологияда, медицинада және агроөнеркәсіпте пайдалануды ерекше атап өтуге болады, бұл полимерлер, наноматериалдар және биологиялық организмдер сияқты ыстыққа сезімтал үлгілерді өңдеу мүмкіндігімен байланысты.
Әлемде агроөнеркәсіптің дамуы ауылшаруашылық дақылдарын өсіруге және сақтауға қажетті жаңа технологиялармен байланысты. Өздеріңіз білетіндей, аурулар мен зиянкестерден қорғау, тұқымның өсуін ынталандыру дақылдарды өсіру технологиясының маңызды бөлігі болып табылады. Тұқымдарды егу алдында өңдеу ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясының маңызды элементтерінің бірі болып табылады, бұл олардың өнуін арттыруға және зиянкестерден қорғауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар тұқымды егу алдында өңдеу өсімдіктердің өсіп-жетілуі кезінде бірқатар аурулардың пайда болуы мен таралуына жол бермейді. Қазіргі уақытта тұқымдарды егу алдында өңдеудің физикалық әдістерінің рөлі артып келеді, бұл экологиялық таза өнімдерді алу және пестицидтік жүктемені азайтудың өзекті қажеттілігімен байланысты.
Тұқымдарды себу алдында өңдеудің перспективті физикалық әдістерінің бірі – төмен температуралы атмосфералық қысымды плазмамен өңдеу болып табылады. Плазмалық өңдеу тұқымды алдын ала химиялық өңдеуге балама тәсіл болып табылады және тұқым зиянкестерін жоюдың экологиялық таза әдісін ұсынады. Тұқымдарды өңдеу үшін радиожиілік разрядтары, көлемдік диэлектрлік кедергі разряды, диэлектрлік копланарлы беттік тосқауыл разряды және т.б. сияқты плазмалық көздердің кең ауқымы қолданылады. . Бүгінгі күні тұқымды егіс алдындағы өңдеудің көптеген физикалық әдістерінің ішінде бірқатар ғалымдар ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдарын диэлектрлік тосқауыл разрядының плазмасымен өңдеуді бөліп көрсетеді, өйткені разрядтың бұл түрі атмосфералық қысымда пайда болады. Плазманың жоғары биологиялық белсенділігі және шамамен 300 К газкинетикалық температурасы бар, бұл ауыл шаруашылығы дақылдары тұқымдарының осы санатын плазмалық өңдеудің термиялық әсерін жоққа шығаруға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда төмен энергиялы иондаушы емес сәулелену және көптеген реактивті түрлер, соның ішінде плазма арқылы түзілетін реактивті оттегі мен азот түрлері өсімдіктердегі физиологиялық процестердің кең ауқымында қажетті өзгерістерді тудыру, тұқымның стресс пен ауруға төзімділігін арттыру, тұқым қабаты құрылымының өзгеруі үшін пайдаланылуы мүмкін, бұл тұқым қабатының өткізгіштігін жоғарылатады және тұқымның өнуін ынталандырады.
Бірқатар ғалымдардың зерттеулеріне сәйкес, диэлектрлік копланарлы беттік тосқауыл разрядының плазмасы ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдарының өнуіне келесі жолмен әсер етуі мүмкін: зиянды микроорганизмдер мен бактерияларды залалсыздандыру арқылы тұқымдарды дезинфекциялау, бұл оның сапасын айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік береді, тұқымның беткі құрылымына өзгерістер енгізу, гидрофильділігін арттыру, сол арқылы тұқымның суды сіңіруіне ықпал ету; радикалдарды енгізу арқылы өңделген үлгілердің химиялық құрамын өзгерту; әртүрлі стресстік жағдайларда төзімділікке қажетті ферменттік антиоксиданттарды өндіру есебінен тұқымның өсуін ынталандыру. Өсімдік организмдері ферменттер немесе энзимдер деп аталатын арнайы заттарды шығарады. Бұл заттардың тірі ағзаларда болатын химиялық реакцияларды тудыру және жеделдету қабілеті бар. Ғалымдар каталаза деп аталатын ферменттердің бір түрін зерттеуде, өйткені ол молекулалық оттегінің түзілуімен асқын тотықтарды ыдыратады, яғни организмге зиянды пероксидтерді ыдыратады, сол арқылы ағзаны сыртқы бұзылулардан қорғайды. Сондай-ақ гидролиз реакцияларын катализдейтін ферменттердің бірнеше түрі бар, гидролазалар. Оларға альфа-амилаза ферменті жатады, оның әсерінен крахмал декстриндер мен мальтоза түзіліп гидролизденеді, бұл өсімдіктердің одан әрі өсуіне әсер етеді.
Бұл жұмыстың идеясы макробөлшектердің динамикасын, үлгілердің плазмалық өңдеуге биологиялық реакциясын, дезинфекциялық қасиеттер мен дәндердің суланғыштығына әсерін зерттеу арқылы диэлектрлік және биологиялық материалдарды модификациялау технологиясына байланысты атмосфералық қысымдағы диэлектрлік тосқауыл разряд плазмасын зерттеу болып табылады.