Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

592 
немесе тоқтатуға болады. Зияткерлік қабілеттердің қалыптасуына отбасындағы 
тәрбие мен білім беру жағдайлары өте үлкен әсер етеді. Мектеп жасына дейінгі 
балалардың интеллектуалды дамуы ата-аналардан жауапкершілік пен білімді 
талап ететін өте маңызды процесс. Барлық ата-аналар балаларының үздіксіз 
интеллектуалды дамуына қызығушылық танытады. 
Интеллектуалды даму ойлау процестерінің қалыпты деңгейі мен 
жылдамдығына жауап береді: салыстыру, жалпылау, тану, қорытынды жасау 
қабілеті. Интеллектке сөйлеу және өзін-өзі оқыту қабілеттері жатады. Жақсы 
интеллектке ие балалар әрқашан өте танымал бола алады. Олар болашақта 
үлкен жетістіктерге жетеді. Балаларда интеллектіні дамытудың көптеген 
жолдары бар, оларды ерте жастан бастап оқыту барысында қолдануға болады. 
Баланың интеллектісі - бұл қоршаған әлемді жақсы қабылдауға және түсінуге 
мүмкіндік беретін оның танымдық процестерін дамытудың бір түрі болып 
саналады. Интеллект адам қызметінің барлық аспектілерін қамтиды: 
психикалық, эмоционалды және физикалық. Балалардағы интеллектіні дамыту 
олардың табысты оқуына, сондай-ақ басқалар жасай алмайтын нәрселерді 
жасауына мол мүмкіндік береді. 
Интеллект деңгейі баланың ойлау процестерінде көрінеді. Ойлау баланың 
физикалық белсенділік деңгейімен өте тығыз байланысты. Балалардың 
қозғалыс белсенділігін ешқашан шектеуге болмайды. Балаға үнемі, тыйымдар 
мен шектеулер жасау, баланың миындағы ойлау процестеріне айтарлықтай 
кедергі келтіреді. 
Интеллектуалды даму неге байланысты? 
1.
Балаға ата-анасынан берілетін гендері арқылы,тұқымқуалаушылықтан; 
2.
Жүктілік кезіндегі ананың өмір салтынан; 
3.
Баланың өмір сүру жағдайынан: тамақтану, қарым-қатынас, жеткілікті 
қозғалыс және танымдық белсенділігі; 
4.
Отбасындағы балалар санынан. Көп балалы отбасынан шыққан балалар 
қоғамдағы өмірге әлдеқайда жақсы бейімделеді; 
5.
Отбасының әлеуметтік мәртебесінен; 
6.
Баланың мінезі мен темпераментінен; 
7.
Ата-аналардың жеке қасиеттерінен 
Баланың ақыл-ойын дамытуды қай жастан бастау керек? 
Бала өмірдің алғашқы күндерінен бастап дами бастайды. Бірақ оның 
ақыл-ойының дамуы 2 жастан 8 жасқа дейін қарқынды жүреді, өйткені осы 
кезеңде баланың миы қабылдағыш және дамуға қабілетті. Екі жастан бастап 
балаларға арналған логикалық ойындарды қолдануға болады, ойлау қабілетін 
дамыту және сөздік қорын кеңейту үшін баланы оқуға үйретуді осы жастан 
бастауға болады. 
Интеллектіні дамыту шарттары: 
Қолайлы эмоционалды атмосфераны құру; 
Мәжбүрлеудің болмауы. Интеллектуалды белсенділік балаға ұнауы керек 
және еркіндікте болуы қажет; 
Даму әрекеті балаға қол жетімді және оның жасына сәйкес болуы керек. 
Интеллектуалды даму кезеңдері: 

593 
1.
Өмірдің бірінші жылының соңы және екінші жылының басында. Бұл 
кезде кішкентайлар қоршаған әлемді тактильді анализаторлардың көмегімен 
зерттейді (олар бәріне қол тигізуге тырысады); 
2.
4 жастан 6 жасқа дейін - визуалды-бейнелі ойлаудың қалыптасу кезеңі; 
3.
Мектеп жасы ауызша-логикалық ойлаудың қарқынды дамуымен 
сипатталады. Интеллектуалды дамудың әрбір алдыңғы кезеңі келесі кезеңнің 
негізі болып табылады. Ата-аналар баласының дамуының әр кезеңінде 
интеллектуалды қабілеттерін дамытуға белсенді араласуы керек. 
Интеллектіні дамыту жолдары: 
1.
Білім беру ойындарын пайдалану. Осы мақсаттар үшін шахмат, дойбы, 
басқатырғыштар, балалардың ақыл-ойы мен ойлауын дамытуға 
арналған үстел ойындары өте қолайлы; 
2.
Шығармашылықтың әртүрлі түрлері: модельдеу, сурет салу, қолдану және 
жобалау. Олар абстрактілі және логикалық ойлауды керемет дамытады; 
3.
Логикалық ойлау мен интеллектіні дамытуға арналған компьютерлік 
ойындар; 
4.
Математика және нақты ғылымдар; 
5.
Оқу; 
6.
Шет тілдерін үйрену; 
7.
Энциклопедияларды, анықтамаларды оқу, білім беру бағытындағы 
фильмдері мен хабарларын көру, танымдық сайттар мен іс-шараларға 
қатысу; 
8.
Сұрақтарды баланың ақыл-ой қабілетін ынталандыру әдісі ретінде 
қолдану; 
9.
Интеллекттің жан-жақты және үйлесімді дамуы. 
Мектеп жасына дейінгі балалар қоршаған әлемді үлкендермен немесе 
құрдастарымен қарым-қатынас, ойын, еңбек, кез-келген күнделікті іс-әрекет 
барысында үйренеді. Сондықтан ата-аналардың басты міндеті - балалармен 
бірге өткізетін уақыттарының сапасын айтарлықтай жақсартуы қажет. Таза 
ауада серуендеу, ойындар т.б. Ата-ананың баламен қарым-қатынасының әр 
минутының маңыздылығын бағалау керек. Өйткені, осылайша ойлау мен 
сөйлеудің белсенді дамуы, қоршаған орта туралы білімі кеңейеді. Балалармен 
есте сақтау, сөйлеу, байқау және зейінді дамытуға бағытталған түрлі ойындар 
ұйымдастырған жөн.Баланың интеллектуалды қабілеттерін дамыту мақсатты 
және жүйелі түрде жүргізілуі керек. Қызметтің барлық түрлерінде оның жас 
және жеке ерекшеліктерін ескеруді ұмытпаңыз. 
Егер бала балабақшаға немесе ерте дамыту орталығына барса, ата-аналар 
алған білімдерін тек сабақтарда ғана емес, күнделікті өмірде де қолдануына 
мүмкіндік жасауы қажет. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың интеллектісін дамытудың тиімді әдістері: 
1.
Баланың қызығушылығын қолдау; 
2.
Өмірінің бірінші жылынан бастап әртүрлі материалдарды (құм, 
ермексаз, саз, жарма, бұршақ) және құралдарды зерттеуге жағдай 
жасау; 
3.
Балаларды күнделікті істерге тарту; 

594 
4.
Карточкаларды, басқатырғыштарды, кітаптарды қолдана отырып, 
әртүрлі білім беру сабақтарын өткізу; 
5.
Баланың қызықты және танымдық бос уақытын ұйымдастыру. 
Балалармен циркке, қуыршақ театрларына, мұражайларға барыңыз, 
стадионға, балық аулауға, қонаққа барыңыз; 
6.
Балалардың әлеуметтік шеңберін кеңейтіңіз; 
7.
Баламен ересек адам сияқты тең қарым-қатынас жасаңыз; 
8.
Келесі шарттарды орындаңыз: дұрыс тамақтану, таза ауа, отбасындағы 
жақсы психологиялық климат; 
9.
Баланың кітап оқуға деген сүйіспеншілігін арттырыңыз және 
тәрбиелеңіз. Балалар өте ізденімпаз, сондықтан ата-аналар олардың 
энергиясы мен қоршаған әлемді білуге деген ұмтылысын дұрыс 
бағыттауы керек. 
Баланың интеллект деңгейін қалай анықтауға болады? 
Баланың интеллектісін анықтайтын, оның дамуы жайлы нақты ақпарат 
беретін арнайы тесттер бар. 
Баланың интеллектісін бағалауға арналған тапсырмалар: 
1.
"Пішінді қиып алайық", бала қағазда бейнеленген пішінді қиюы керек; 
2.
"Жетіспейтін бөлшекті тап". Балаға кейбір бөлшектер жетіспейтін 
тақырыптық суреттер көрсетіледі. Бала жетіспейтін бөлшекті 
бейнелейтін суретті таңдайды; 
3.
"Не артық?». 4-5 жастағы балаларға арналған. Оларға мазмұны 
жағынан ұқсас бірнеше заттарды бейнелейтін сурет көрсетіледі. Бірақ 
олардың арасында сәйкес келмейтін бір зат бар, соны атауы керек. 
Баланың ақыл-ойын дамытуға арналған кеңестер: 
Баланың ақыл-ойын дамыту үшін ойындарды қолданыңыз; 
Балаңызға ақыл-ой әрекетін ынталандыратын "пайдалы" ойыншықтарды 
ұсыныңыз. 
Балаңызбен бірге ойыншықтарды өзіңіз жасаңыз; 
Көп функциялы ойыншықтарды қолданыңыз; 
Баланы шамадан тыс жүктемеңіз; 
Баламен тек ойын түрінде сабақ өткізу керек; 
Баламен бірге интеллектуалды мәселелерді шешіңіз. Баланы қиындықпен 
жалғыз қалдырмаңыз, әрқашан көмекке келуге тырысыңыз; 
Балабақшаны таңдағанда, тәрбиешілердің балаларға деген көзқарасына 
назар аударыңыз: олар мейірімді ме, олардың ақыл-ойының дамуына жағдай 
жасайтындығына көз жеткізіңіз; 
Баланың шығармашылығын дамытыңыз, оларды салған суреттері немесе 
жасаған мүсіндері үшін үнемі мақтаңыз; 
Отбасында сенімді қарым-қатынас орнатыңыз, бір-біріңізге қолдау 
көрсетіңіз, баланы жан-жақты дамытыңыз, уақытты тиімді өткізіңіз; 
Баланың даму мен оқуға деген қызығушылығын қалыптастырыңыз. 
Балаларды үйлесімді түрде дамытыңыз. Балаңызбен бірге жаттығу 
жасаңыз. 

595 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: