Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

187 
 
ҧлдарымыздың  жҥрегіне  ҧялатып,  болашақта  олардың  ел  қамын  ойлайтын  отансҥйгіш  патриот  азамат 
болып ҿсуіне басты назар аудару керек. 
Ата-бабаларымыздың  сондай-ақ  тектілік  деген  киелі  ҧғымды  ежелден  қастерлеп,  оны  атадан  - 
балаға мирас қып қалдыруында да терең сыр бар. Туа бітті тектілігін, табиғи қадір-қасиетін сақтап қалу 
ҥшін  олар  мҥмкіндігінше  тҽрбиелі  отбасылармен  қҧдалы-жекжат  болуға  ҧмтылған.  Тарих  қойнауына 
ҥңіліп,  ҧлттық  тҽрбие  сырларына  тоқталсақ  қана,  ҿркениетті  ел  қатарына қосыламыз, келешекте  кҿш 
бастайтындай  тҽрбиелі  ҧрпақ  ҿсіреміз  дейтін  болсақ,  ҧлттық  тҽрбие-тағылымдарын  ҥлгі-ҿнегелерін 
ҥнемі баланың бойын сіңіруіміз қажет.  
Шығыстың  ғҧлама  ғалымы,  ҧлы  педагог,  тҽрбиеші-ҧстаз  Ҽл-Фараби:  "Жас  жеткіншектеріңізді 
кҿрсетіңіз,  мен  сіздердің  болашақтарыңызды  айтып  берейін"  –  деген  екен.  Қазақ  жанҧясындағы  ер 
балаларды  тҽрбиелеу  ерекшеліктері  ерекше  болған.  Адам  баласы  қоғамда  ҿзінің  адамгершілік 
қасиеттерімен, қайырымдылығымен, адалдығымен, ҽділеттілігімен ардақталады. Адамгершілік, моральдық 
қасиеттер адамдардың қимыл-ҽрекеттерінен, ҿзара туыстық қарым-қатынасынан келіп шығады. Кейбір 
жанҧяларда бауырлары мыстандық, қастандық, алаяқтық жасап, шешесі де ҽпке-қарындастары, керек 
десеңіз ағалары да пасықтық танытып жатады. Атам қазақ: «Ҿзі пасық, сҿзі сасық» деп бекер айтпаған. 
Оны  ҿмірдің  ҿзі,  заманның  ағымы  кҿрсетіп  отырған  жайлар  жиі  кездеседі.  Мысалы,  ағасы  інісіне 
мҧрагерлікке жерін берем деп. ҿлшеп беріп, інісі оны ырзашылықпен қуана-қуана қабылдап алған соң, 
ҥй  салуға  қажетті  қҧрылыс  материалдарын  сол  жерге  тҿккен  кезде,  ағасының  ойы  бҧзылып,  арам 
ниеттеніп,  Бекежанның  Тҿлегенді  садақпен  ту  сыртынан  атқанындай,  жерін  (туған  інісінің  қҧрылыс 
материалдарын  иемденіп)  қайтадан  алып  қойғанына  тарих  куҽ.  Осындай  тағы  бір  жайтты  баяндасақ, 
жақында  ғана  шешесі  ҧлына  «Ауылға  қара  шаңыраққа  ие  бол.  Мҧрагерлікті  саған  нотариальді 
тапсырдым  деп  алып,  арада  жарты  жылдан  кейін  қҧдайдың  алдында  берген  уҽдесінен  тайып,  ҥйін 
қайтадан  алып  қойғаны  ақылға  сияды  ма?,  Сҿйтіп,  ҽрбір  жанҧядағы  бауырлардың,  немесе  бала  мен 
шеше  арасындағы  ҿзара  туыстық  қарым-қатысы:  жақсылық  пен  жамандық,  зҧлымдық  пен  махаббат, 
ҽділеттік  пен  ҽділетсіздік,  борыш  пен  намыс,  ар  мен  ождан  адамның  іс-ҽрекеті  арқылы  ҿлшенуде. 
Сондықтан да, балаға тҽрбиені шешесі емес, ҽкесі беруі тиіс. Егер ҽкесі болмаған жағдайда дені дҧрыс 
ағасы  бергені  жҿн.  Жоғарыда  келтірілгендей,  «Еркектің  екі  сҿйлегені    -  ҿлгені»  дегендей  ондай 
ағалардан не қайыр?, не ҥміт?!  Мҧндай кезде баласын нағашы жҧртына, не қайын жҧртына тҽрбиеге 
бергені  мақҧл.  Осындай  келеңсіз  жҽйттерден  сақтанған  қазақ  халқы  ҧлдарын  отбасында  ҥнемі 
кішіпейілділікке, ізеттілікке, имандылыққа тҽрбиелеуді бірінші міндет етіп қойғаны жҿн. Ер балаларға 
ауылдың  ҥлкендеріне  қос  қолдап,  «Ассалаумағалейкум»  деп  амандасуды  айтқан.  Ҧлдардың  жадына 
«сіз»  деген  сыпайылық,  «сен»  деген  анайылық,  «Адалдықтың  белгісі,  иіліп  сҽлем  бергені», 
«Кішіпейілділік  сыпайылықтың  белгісі»,  «Ҥлкенге  қҧрмет,  кішіге  ізет»,  «Ҧлық  болсаң,  кішік  бол!» 
жҽне т.б.  деген кағидаларды ҥнемі ескертіп отырған белгілі. 
Қазақ халқы ежелден ҧл баланы мал бағуға, отын шабуға, аң аулауға, мылтық атып, мергендік қҧруға, 
қолҿнер шеберлігіне, мал тауып, отбасын асырауға ҽкелері мен аталары ҥйреткен.  Отбасылық дҽстҥрлер: 
баланың дҥниеге келуіне    байланысты шілдехана,  бесікке салу,  тҧсау  кесу,  сҥндет  той,  атқа  мінгізер, 
тоқым  қағар,  ҥйлену  тойлары  жҽне  т.с.с.  ҽдет-ғҧрыптар  да  бар.  Отбасының  рухани  байлығы  мен 
потенциалды  -  тҽрбиелік  мҥмкіндіктерін  онда  қалыптаскан  дҽстҥрлерге  қарап  анықтаймыз.  Ал 
отбасылық  тҽрбиенің  дҧрыс  болуы  кҿбінесе  педагогикалық  ықпалдын  тиімділігін  арттыруға  септігін 
тигізеді, яғни ҿзара қҧрмет, достық сеніммен ҿскен бала жетекке оңай жҥріп, тҽрбиелік ҽсерге кҿнгіш 
болады [2]. Біз ҧлдарымызға ең біріншіден, оның ата тегі, нағашы жҧрты, келешек қайын жҧрты жайлы 
ҽңгімелерді  мысал  ретінде  айтып  беруіміз  керек.  Мысалы:  (1–суретте).  Жігіттің  ҥш  жҧрты  бар: 
Біріншісі-ӛз  жұрты,  екіншісі-қайын  жұрты,  ҥшіншісі-нағашы  жұрты.  Халық  арасында  мҧны:  ҿз 
жҧртыңды – кҥншіл, қайын жҧртың -сыншыл, нағашы жҧрт- міншіл», «ҿз жҧрты – боқ, нағашы жҧрты 
-  шоқ,  қайын  жҧрты  –  тоқ»,    «ҿз  жҧрты  –  сай,  нағашы  жҧрты  -  ай,  қайын  жҧрты  -  бай»  деп  те 
мҽтелдейді. «Ағайын бар болсаң, кҿре алмайды, жоқ болсаң бере алмайды», «Жақсы болсаң кҥндейді, 
жаман  болсаң  жҥндейді».  «Қайын  жҧртың  қолыңның  ҧзындығына  қарайды,  жағаңның  қызылдығына 
қарайды. Берсең жағасың, бермесең дауға қаласың». «Нағашы жҧртыңды айта алмайсың. Талтаң басып 
жалтаңдайсың,  жақсылығыңа  сҥйінеді,  ҽрқашан  тілеуіңді  тілейді,  тілеуқор  болады»    [3,4].  Сонымен, 
ҽрбір ҧлдың ҥш жҧрты бар. Мҽселен, біріншісі:  ҿз жҧртым -  Бҥркіт ата; екіншісі:  нағашы жҧртым - 
Ҿміртай ата; 3.ҥшіншісі: қайын жҧртым - Иманбекқажы ата.  
Отбасы  –  адам  ҥшін  ең  жақын  ҽлеуметтік  орта.  Отбасы  белгілі  дҽстҥрлердің,  жағымды 
ҿнегелердің мҧралар мен салт-дҽстҥрлердің сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет ҿмірмен, қоршаған 
ортамен  танысып,  мінез-қҧлық  нормаларын  игереді.  Отбасы  баланың  азамат  болып  ҿсуінің  негізі 
болып табылады. 
Отбасының басты қызметі баланы тҽрбиелеу. Отбасы тҽрбиесі – бҧл жалпы тҽрбиенің ең басты 
бҿлігі.  Ата-ана  жҽне  отбасы  мҥшелері  жас  нҽіресте  дҥниеге  келген  кҥннен  бастап,  оның  ҿміріне 
қамқорлық  жасап,  болашағын  жоспарлайды  жҽне  саналы  азамат  болып  ҿсуі  ҥшін  қажет  жағдай 
жасайды.  Бҧған  баланың  қажеттігін  толық  қанағаттандыру,  оны  дене  жҽне  ой  еңбегіне  ҥйрету,  кҥн 

188 
 
тҽртібін  дҧрыс  реттеуге,  салауатты  ҿмір  сҥруге,  адал  болуға  тҽрбиелеу,  жақсылықты  ҥйретуге, 
жамандықтан  жиренуге  ҥйрету,  бойында  жастайынан  мҽдени  қҧндылықтар  мен  адамгершілік 
қасиеттерді қалыптастыру жатады. 
Қазақ  отбасы  тҽрбиесінің  ҿзекті  мҽселелері  педагог-  ғалымдар  С.  Қалиев,  М.Смайылова, 
М.Оразаев,  С.  Ҧзақбаева,  К.  Қожахметова,  Р.  М.  Қоянбаев,  Ж.Б.  Қоянбаевтардың  еңбектерінде  жан-
жақты сҿз болған. 
Ж.Б.  Қоянбаев  «Семья  жҽне  балалар  мен  жеткіншектер  тҽрбиесі»  атты  еңбегінде  отбасының 
ҿзіне тҽн ерекше қызметтері деп: халықтың ҿсуін, адамзат ҧрпағын ҽрі қарай жалғастыруын, қажеттік- 
шаруашылық функциясын , отбасының тҽрбиелік функциясын, отбасы мҥшелерінің ҿзара жҽне туған- 
туысқандарымен қарым-қатынас жасау функциясын есептейді. 
Аталған еңбекте отбасы тҽрбиесінің бір қалыпты жағдайда іске асырылмайтындығы жҽне отбасы 
тҽрбиесінің  сҽтсіз  болуының  басты  себебі-  ересек  адамдардың  педагогикалық  кҿзқарастарының 
қауқарсыздығынан  дей  келе,  отбасындағы  бала  тҽрбиесіне  игі  ықпал  етуде  мҽні  бар  тҿмендегі 
белгілерді атап кҿрсетеді [5-7]. 
1.
 
Отбасының  этикалық  қҧрамы  жҽне  қҧрылымы  толық  емес  отбасы:бір  балалы,  кҿпбалалы 
отбасы бірҧлттық , кҿпҧлттық отбасы; 
2.
 
тіршілік  ҽрекетінің  жҽне  ортаның  жағдайлары:  отбасы  мҥшелерінің  білім  дҽрежесі, 
еңбектену, кҽсіптік қҧрамы, бюджеті, жалпы матириалдық ҽл-ауқаты, ауылдық жҽне қалалық отбасы; 
3.
 
Отбасының  мҽдени  потенциалы:кҥнделікті  тҧрмыстың  жалпы  мҽдениеті,  кҥн  тҽртібі, 
демалыс,  оның  формалары,  кітапхананы,  теледидарды, музыка  аспаптарын пайдалана  білуі,  спортпен 
айналысуы, ҥйелмендік дҽстҥрлік мерекелер. 
4.
 
Ішкі  отбасылық қатынастар,отбасы микроклиматының  сипаттамасы,  отбасында  кҿзқарастың 
бірлігі жҽне айырмашылығы, отбасы мҥшелерінің ҿз міндеттеріне кҿзқарасы; 
5.
 
Қоғамға  кҿзқарасы:  еңбек  жҽне  қоғамдық  міндеттерге,  қоғамдық  тҽрбие  инстуттатарына 
қатыса; 
6.
 
Отбасының  тҽрбиелік  потенциалы:  отбасылық  тҽрбие,  қолданылатын  ҽдістер,  ата-
аналарының жҽне басқа мҥшелердін педагогикалық мҽдени дҽрежесі. 
Ҽр халықтың ҿзіндік ерекшелігіне қарай отбасы тҽрбиесінде де ҿзгешеліктер болады. 
Белгілі  ғалым  Я.И.Ханбиков:  «Халықтық  эмпирикалық  білімдер  саласы,  оларда  тҽрбиенің 
мақсаттары  мен  міндеттері,  еңбекшілердің  кең  бҧқарасы  қолданылатын  тҽрбие  мен  оқытудың 
халықтық қҧралдары , іскерліктері мен дағдылары кҿрініс табады»,- деп бекер айтпаса керек. 
Ал,  Г.Н.Филоновтың:  «Белгілі  бір  халық  белгілі  бір  жерде  қолданылатын  тҽрбие  тҽсілдері  мен 
ҽдістерінің  жиынтығы  болады.  Олар  бір  ҧрпақтан  екінші  ҧрпаққа  беріліп  отырады  жҽне  олар  ең 
алдымен  адамдардың  тіршілік  процесіне  ие  болған  белгілі  бір  дағды  мен  білім  ретінде  меңгеріледі. 
Адамзат  баласының  пайда  болған  кезінен  ҿмір  сҥре  отырып,  ол  ҿз  бойына  бала  тҽрбиесіне  деген 
ғасырлық ғҧрыптары мен талаптарын сіңірген‖,- деген пікірі де ҽр халықтың бала тҽрбиесінде ҿзіндік 
ерекшеліктері болуының заңды қҧбылыс екенін дҽлелдей тҥседі. 
Ҽр халықтың бала тҽрбиесіндегі ҿзіндік ерекшеліктері арқылы сол халық отбасы тҽрбиесінің де 
ҿзіне ғана тҽн мҽдени қҧндылықтары қалыптасады. 
Тҽрбиенің  басқа  да  салаларымен  тығыз  байланысты  тҽрбиенің  тҥрі  экономикалық  тҽрбиеге  де 
қазақ  халқы  ерекше  мҽн  берген.  Қазақ  халқы  бала  тҽрбиелеуде  экономикалық  тҽрбие  деген  ҧғ,ымды 
пайдалабағанымен,  тҽрбиенің  бҧл  тҥрі  отбасында  мақал,  ҿсиет  айту,  ҿнеге  кҿрсету  арқылы  жҥзеге 
асқан. Мысалы, «Еңбегі қаттының ембегі тҽтті», «Еңбек- ҿмірдің тҧтқасы, тіршіліктің кҿзі», « Еңбек – 
тҥбі береке», «Ҥнемшілдік-сараңдық емес», «Ескі киімді баптағаның, жаңа киімді сақтағаның», «Сараң 
дҥниенің  малын  жыйса  да  тоймайды»  деген  мақалдары  дҽлел  бола  алады.  Бҧл  ата-бабамыздың 
экономикалық  тҽрбиенің  негіздері  еңбек  тҽрбиесінде  екенін  жақсы  тҥсінгенін  байқатады.  Қазақ 
отбасында  экономикалық  тҽрбие  арқылы  айырбас,  бҿлісу  жҽне  табыс  табу  сияқты  негізгі 
экономикалық қатынастарды тҽжірибеде меңгеру жҥзеге асты. 
Қазақ халқы ежелден ҧл бала мен қыз баланың тҽрбиесін бҿліп қараған. Ҧлды мал бағуға, отын 
шабуға,  қолҿнер  шеберлігіне,  мал  табуға,  отбасын  асырауға,  ал  қыз  баланы  ас  пісіруге,  кесте  тігуге, 
ҿрмек  тоқу  сияқты  ҥй  ішінің  ішкі  жҧмыстарына  ҥйрету  арқылы  экономикалық  тҽрбиенің  кҿзі  болып 
табылатын ҥнемшілдікке, тҽуекелшілдікке ҥндеп, сараңдыққа салынып кетуден жирендіріп отырған. 
Қазақ  халқының кҥнделікті  кҽсібінде,  тҧрмыс-  тіршілігінде  тҿрт-тҥлік  мал бағу,  аң  аулап  кҽсіп 
етуді ҧйымдастыруында  да  экономикалық  тҽрбиенің  нышандары айқын аңғарылады..  Мҽселен,  «Мал 
ҿсірсең – қой ҿсір, ҿнімі оның кҿл-кҿсір» деп қой малының пайдасының зор екенін ҧғындырса, ешкінің 
ҿсімталдығымен оның да пайдасы кҿп екендігін: «Есің кетсе ешкі жи, ешкі жи да, есіңді жи» деп нақты 
ҧғымды кеңестер береді. Тіпті, қазақ отбасы балаға ертегі арқылы да экономикалық тҽрбие бере білген. 
Оған:  «Мақта  қыз  бен  мысық‖,  «Ақылды  қыз  бен  тазша»,  т.с.с.  ертегілер  мен  халық  арасында  кең 
тараған  Қожанасыр  туралы  ҽзіл  ҽңгімелерден  де  экономикалық  қҧбылыстар  мен  оларды  шешудің 

189 
 
тиімді  жолдарын  аңғарамыз.«Жеті  Жарғы»  заңының  бір  бабы  «қҧн  тҿлеуге  арналуы  жҽне  «судың  да 
сҧрауы бар» деген ата-бабаларымызды кім экономикадан хабарсыз болды дер екен. 
Сол кезеңдегі қазақ теңгелерінің дҥниеге келуі оның тек қана сауда айналымы ҥшін ғана емес, 
ҿзінің экономикасын жҥргізу жолдарын ерте меңгергендігін де дҽлелдейді. 
Қазақ халқы экономиканың жана –табыс табу мҽнін балаға тҥсіндіре отырып, оның таза жолмен 
келгені дҧрыс екендігін де ескертіп отырған.       
Табысқа  қабілеттілер,  еңбекқорлар  ғана  жететінін,  табыс  табу,  пайда  табудан  да  ҥлкен  ҿнер 
екенін  жақсы  тҥсінген.  Мҽселен,  «Артық  олжа-  басқа  еңбек»,  «Оңай  олжа  –тҧрмас  қолға»,  «Шығын 
шықпай , кіріс кірмейді», -дейді халық. 
Қорыта  келгенде, қазақ  отбасында экономикалық  тҽрбие берудің  мҽні баланы  жасынан еңбекті 
бағалауға,  уақытты,  ҧтымды  пайдалануға,  ҥнемшілікке,  сараңдыққа  салынбауға,  ҧқыптылыққа,  ақша, 
қаражатқа  дҧрыс  кҿзқарас  қалыптастыру,  олардың  қалай  келетінін  немесе  табысты  да  таза  еңбекпен 
жасауға ҥйрету, тҽрбиелеу деуге толық негіз бар. 
Ал,  ата-бабаларымыздың  қоршаған  ортаны  аялауы  мен  оған  деген,ізгі,  мейірбан  қарым-
қатынасын  мақтанышпен  айтуға  тҧрады.  Себебі  олар  кҿшпенді  ҿмір  сҥргендіктен  ҽркез  ҿздерін 
табиғаттың бір бҿлігіміз деп есептеген. Жер Анаға деген қҧрмет пен ізет олардың санасында ғасырлар 
бойы қалыптасқан. 
Сондықтан,  экологиалық  нормалардың,  ережелердің  қажеттілігін  жастардың  мінез-қҧлқында 
тҽрбиелеу жҽне экологиялық мҽдениет дағдысын қалыптастыру ҽрекеттері қазақ отбасында бала аяғы 
шығып,  апыл-  тапыл жҥре  бастаған  кезден-ақ  қолға алынған.  Мысалы,  баланың  тҧсауын кҿк  шҿппен 
кесудің  терең  тҽрбиелік  мҽнімен  бірге  тірі  табиғатқа  деген  кҿзқарасын  білдірген. Қазақ  отбасындағы 
тҽрбие  қҧралдарының  бірі  болып  есептелетін  тыйым  сҿздердің  мазмҧны  ата-бабаларымыздың 
экологиялық  тҽрбиеге  зор  мҽн  бергенінің  дҽлелі  болып  табылады.  Мҽселен  «суға  дҽрет  сындырма», 
«кҿк шҿпті жҧлма», «отқа тҥкірме» жҽне т.с.с. 
Қазақ  халқы  адамның  сҧлулық  сезімдерінің  тҧлға  ҿмірінде  зор  рҿл  атқаратынын  жете 
тҥсінген.Ҽсемдікті  кҿре,  тҥсіне,  жасай  білу  адамның  рухани  ҿмірін  байытады  жҽне  ҿнер  деп 
білген.Қазақ отбасындағы сҧлулық тҽрбиесінің мақсаты баланы кҿркемдік пен сҧлулықты тануға, оған 
баға  беруге,  кҥнделікті  ҿмірдегі  адамның  жеке  басының,  қатынас,  ҥй-жағдай  жҽне  киім-кешек 
мҽдениетін,сыртқы  мҽдениеті  мен  ішкі  дҥниесінің  ҧштасуының  қалыптастыру  жҽне  талғампаздыққа 
тҽрбиелеуді кҿздеді. 
Қазақ  отбасындағы  арнайы  жазылып  бекітілмеген  «заңдары»  ҽке  мен  ҧлдың,  шеше  мен  қыз 
баланың, ҽке мен қыздың , қыз бен жеңгенің, келін мен ененің, келін мен атаның, нағашы мен жиеннің, 
бажа, жезде, бҿлелердің арасындағы ҿзара қарым- қатынастары ҽрқайсысын ҽдептілікке тҽрбиелеудің 
ерекше қымбат ҥлгісі іспетті. 
Сол сияқты, жас келіннің ҥлкен – кішіге ат қоюының ҿзінде ҥлкен философиялық мҽн бар. Одан 
жас  келіннің  отбасы  тҽрбиесінің  деңгейі,  ақыл-  ой  дҽрежесі,  тапқырлығын  аңғаруға  болады. 
Халқымыздың мінез – қҧлқының елеулі ерекшелігі болып саналатын, адамдардың бір-біріне кҿмектесу, 
ҽсіресе  қуаныш  пен  қайғыда  сҥйеу  болу,  ҥлкенге  қҧрмет,  кішіге  ізет  кҿрсету  де  ҿнегелі  дҽстҥрге 
айналған. Жҽне қазақ халқында ерекше қҧрметтелетін адамшылдық қасиеттің бірі-ар болып есептеледі. 
Ары бар адамда намыста, ҽділдікте, адамгершілік пен имандылықта болары сҿзсіз. 
Ата-ана  мен  мектеп  арасындағы  қарым-қатынасты  нығайту  мақсатында  ―Аналар  мектебі‖  мен 
―Ҽкелер‖  мектебі жҧмыс жасайды.  Олардың мақсаты-  оқушыларды  инабаттылыққа, кішіпейілділікке, 
ізеттілікке,  имандылыққа  тҽрбиелеу  жҽне  халқының  ҧлттық  салт-дҽстҥрін,  ҽдет-ғҧрпын  бойларына 
сіңіру. Осы мақсатта айын бір рет ―Аналар‖ мектебінің аналарымен қыздарға арналған ―Қызым саған 
айтамын‖,  ―Қыз  қылығымен  сҥйкімді‖,  ―Қыздарға  ақыл-кеңес‖,  ―Ҧлым,  сен  ертеңгі  азаматсың‖, 
―Жігітке жеті ҿнер де аз‖ т.б тақырыптарда тҽрбиелік мҽні зор іс шаралар ҿткізілді.  Қорыта айтқанда 
біз  жас  ҧрпақты  отбасын  қҧрметтеуге  ҥйретуіміз  керек.  Ҿйткені,  мемлекет  отбасынан  қҧралады.  Ал 
ҽрбір отбасы кішігірім мемлекет деген қағиданы да ҽсте ҧмытпайық, ағайын. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ.Назарбаев.  «Қазақстан-2050» Жолдауы. Астана, 2013.– 
Б. 1-3. 
2.
 
У.А.Сайдикаримов.  Оқушыларға патриоттық тҽрбие беру ҽдістемесі. №2 (02) маусым 2013. «Ата-ана 
жҽне мектеп» журналы. Шымкент, 2013.– Б. 30. 
3.
 
 Ҽ.Қ.Бҥркіт.    Жас  ҧрпаққа  этнопедагогикалық  тҽрбие  беру.  Оқушыларға  отбасылық  тҽрбие  беру 
ҽдістемесі. №2 (02) маусым 2013. «Ата-ана жҽне мектеп» журналы. Шымкент, 2013.– Б. 10. 
4.
 
Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы - Алматы, Рауан, 1998. 
5.
 
Оршыбеков Ы. Қазақ халқының  педагогикалық мҽдениеті. Алматы, Білім,1981. 
6.
 
Жарықбаев Қ. Аталар сҿзі-ақылдың кҿзі-Алматы, Мектеп, 1980. 
7.
 
Бҥркіт Ҽ.Х. Этнопедагогикалық тҽрбие. Шымкент, 2001. 

190 
 
 
 
 
 
ҼОЖ 74.264 
 
ДҤНИЕТАНУ  ПӘНІ БОЙЫНША ҚҦЗЫРЕТТІЛІККЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
  
Сихимбаева С.М., Қҧдиярова Ҧ. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан  
 
Резюме  
В статье рассматриваются эффективные способы формирования компетентности личности 
 
Summary 
The article deals with the effective methods of forming the competence of a personality  
 
Бҥгінгі  қоғамда  адамның  академиялық  –  энциклопедиялық  білім  жиынтығы  жеткілікті 
болғанымен, кҥнделікті ҿмірде кездесіп отырған тҥрлі жағдаяттарға икемсіздігі байқалып жатады. Бҧл 
оның ҿмір сҥру ҥрдісінде қажетті қҧзыреттіліктерінің қалыптаспағанын айғақтайды.  
Дамыған  елдердің  оқу  жҥйесінде  кеңінен  қолданыла  бастаған  «қҧзыреттілік»,  «қҧзырет» 
терминдері жаңа білім стандарты ҧстанған басты бағыт ретінде біздің еліміздің білім беру жҥйесіне ене 
бастады. Бҧл ҧғымдар 12 жылдық білім беру жҥйесіне кҿшу жағдайында пайда болған жаңа ҧғым. ҚР 
12  жылдық  жалпы  орта  білімнің  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру  стандартының  жобасында 
«Қҧзыреттілік-ҽрекеттің  ҽмбебеп  тҽсілдерін  оқушы  игеруі  арқылы  кҿрінетін  білім  беру  нҽтижесі 
кҿрсетілген»  [1].  Ҽрине  бҧл  жердегі  ҽрекет  –танымдық  ҽрекет.  Сонымен  қатар  қҧзыреттілік  –  оқу 
нҽтижесінде ҿзгермелі жағдайда меңгерген білім, дағдыны тҽжірибеде қолдана алу, проблеманы шеше 
білу, оқушылар дайындығы сапасының қҧрылымдық сипатын анықтайтын жаңа сапа.  
А.В.  Баранниковтің  пайымдауынша:  «Қҧзыреттілік  дегеніміз  ҿз  бетінше  іске  асырылатын 
қабілеттілік,  ол  оқушының  алған  білімдеріне,  ҿмірдегі  тҽжірибелеріне,  қҧндылықтарына  негізделеді» 
[2]. 
Қҧзыреттілік  –білім  алушылардың  ҽлеуметтенуінің  даярлық  деңгейінен  кҿрініс  табатын  білім 
берудің кҥтілетін нҽтижелері [3]. Ал қҧзыреттілікке бағытталған тапсырмалар- кҥтілген нҽтижеге жету 
деңгейін анықтауға, бағдарлауға  бағытталған тапсырмалар. Қҧзыреттілікке бағытталған тапсырмалар 
жҥйесі білімдік,  проблемалық,  танымдық  қҧрылымы негізінде  қҧрылады. 
Білімдік  тапсырма.  Бҧл    тапсырма  оқушының  теориялық  білімін  бекітеді,  жаңа  материал 
туралы  негізгі  білік,  дағдыларын  қалыптастырады.  Білімдік  тапсырма  оқушының  жаңа  материалды 
қабылдап,  оны  ҿмірде  қолдана  алуына  бейімдейді.  Ҽрбір  тақырыпты  ҿткеннен  кейін  оқушы  білімін 
нақтылай  тҥсу  мақсатында  білімдік  тапсырма  беріледі.  Білімдік  тапсырмаға  мыналарды  жатқызуға 
болады:  жаңа  тҥсініксіз  сҿздерді тауып, сҿздердің мағынасын  тҥсіндіру,  жаңа  сҿздерді қоса  сипаттап 
сҿйлем  қҧрау.  Бҧлардың бҽрі  бала-мҧғалім    қатынасы  арқылы  орындалады  [4].  Мысалы, 1-тапсырма: 
Табиғатқа кҥн, ай, тау, орман, ҿсімдіктер, жануарлар жатады. Жаңа заттарды тап, атауын айт, сипаттап 
бер.  Бҧл  тапсырмаларды  орындау  ҥшін  суреттер,  кҿрнекіліктер,  техникалық  қҧралдар  қажет  болады. 
Осыдан  олардың  ерекшеліктерін  тауып,  ҧқсас  белгілерін  анықтайды.  Атауды  пайдалана  отырып, 
сҿздерге  сҿйлем  қҧрайды.  Демек,  оқушы  бҧл  тапсырмаларды  орындай  отырып,  сҿздік  қорын 
дамытады,  тілдік  қатынасты  меңгереді.  Бҧның  бҽрі  қатысым  ҽдісімен  интербелсенді  дамыта  оқыту 
арқылы жҥзеге асады. 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: